به گزارش «فرهیختگان»، طرح پایش یا همان «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی» حدود دو سالی است که با هدف تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی در دانشگاه آزاد اسلامی رونمایی شده است؛ طرحی که در آن استاد و دانشجو براساس آن چالش، موضوع پایان‌نامه یا رساله خود را تعریف می‌کنند. درواقع با تاکید سند دانشگاه آزاد بر «ساماندهی نظام موضوعات پژوهش‌ها، پایاننامهها، رسالهها» و همچنین «طراحی نظام موضوعات و اولویت‌های پژوهشی»، سامانه‌ای تحت‌عنوان «پایش آزاد» در این دانشگاه راه‌اندازی شد. مسئولان دانشگاه آزاد در همان روزهای ابتدایی اعلام کردند ثبت و مستندسازی پایاننامهها ازجمله کارکردهای این سامانه است؛ سامانه‌ای که از پایان‌نامه‌فروشی و کپی‌کاری جلوگیری می‌کند. اقدامی که می‌توان یکی از مهم‌ترین مزیت‌های طرح پایش دانست. دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی هم پیش از این درباره ایجاد سامانه مذکور در دانشگاه آزاد عنوان کرده بود که پایاننامهها و رساله‌های دانشجویان به‌جای خیابان انقلاب، باید از دانشگاه جهت داده شوند. به‌گفته رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، طرح پایش یکی از اهداف غایی نظام آموزشی کشور است.
مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی معتقدند پایاننامههایی که توسط پایان‌نامه‌‌فروش‌ها نوشته میشوند، نمی‌توانند مشکلی را از جامعه حل کنند، اما در برنامه علمی برای تمام پایاننامهها اهدافی مشخص شده است، پس پایاننامههایی که براساس این برنامه‌ها نوشته شده باشند می‌توانند حداقل یک مشکل را از جامعه حل کنند. در «پایش آزاد» پایاننامهها و رسالهها از مرحله ارائه پروپوزال تا دفاع، ساماندهی، بارگذاری و مدیریت میشوند، بنابراین این سامانه می‌تواند دانشگاه را از سیستم جزیره‌ای به یک سیستم شبکه‌محور شفاف تبدیل کند. این دانشگاه در تلاش است با اجرای این طرح، بین سه مساله؛ برنامه علمی، دانش و کاربست ارتباط برقرار کند. حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی، فضای مجازی، اقتصاد مرزی، ارتقای تولید، مصرف و کیفیت دارو، ازدیاد برداشت از مخازن نفت و مهندسی و مدیریت منابع آب ازجمله عناوین برنامه‌های علمی دانشگاه آزاد در این خصوص هستند.
حالا حدود دو سال از راه‌اندازی طرح پایش می‌گذرد و برنامه‌های علمی زیادی نیز در این طرح تعریف شده‌اند، اما فقط تعریف برنامه علمی در این طرح کافی نبود، چراکه برنامه علمی در برخی استان‌ها هنوز فعال نشده‌اند؛ بنابراین باید راهی اتخاذ می‌شد تا برنامه‌های علمی فعال از غیرفعال شناسایی شوند. رتبه‌بندی نظام موضوعات استان‌ها همان راهی بود که در این خصوص اتخاذ شد. این اقدام دو مزیت به‌دنبال دارد؛ اول اینکه استان‌هایی که هنوز برنامه علمی آنها فعال نشده‌اند ترغیب میشوند تا در برنامه خود را فعال کرده و بتوانند در این نظام رتبه‌بندی، رتبه خوبی را به خود اختصاص دهند. درواقع ترغیب میشوند امور برنامه‌های علمی خود را بهتر و سریع‌تر پیش ببرند. مزیت دوم این است که مجری‌های برنامه‌های علمی می‌توانند از ایده‌های دیگر برنامه‌ها برای پیشبرد اهداف برنامه علمی خود استفاده کنند. این رتبه‌بندی براساس معیارهایی انجام می‌شود که شاید میزان استقبال اساتید و دانشجویان در پروپوزال‌های اخذشده و درخواست‌شده با عناوین ذیل برنامه علمی واحد پیشرو یکی از مهم‌ترین معیارهای رتبه‌بندی برنامه‌های علمی باشد.
کسب رتبه اول کشوری نظام موضوعات توسط برنامه علمی پدافند غیرعامل
برنامه‌های علمی دبیرخانه پایش آزاد براساس شاخص‌هایی رتبه‌بندی شدند که برنامه علمی پدافند غیرعامل در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال توانست رتبه اول کشوری را براساس یک‌سری از شاخص‌ها به خود اختصاص دهد. واحد تهران شمال سال گذشته توانست با تشکیل 10 کارگروه مختلف در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی؛ علوم‌شناختی و روانشناسی؛ فضای سایبر و مجازی؛ پرتویی، شیمیایی و نانوفناوری؛ اقتصاد و مدیریت؛ علوم زیستی؛ کالبدی؛ حقوق، روابط بین‌الملل و علوم سیاسی؛ مدیریت و ارزیابی ریسک و آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری و پس از برگزاری بیش از 6000 نفر-ساعت جلسه‌های کارشناسی و چندین جلسه هماهنگی با مسئولان و کارشناسان سازمان پدافند غیرعامل 9 جلد نظام‌نامه موضوعات پژوهشی را تالیف کند. حالا با برنامه‌های انجام‌شده در این راستا توانسته در میان دیگر برنامه‌های علمی پایش آزاد پیشتاز باشد.
محمدعلی اکبری، رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از شاخص‌های رتبه‌بندی برنامه‌های علمی دبیرخانه پایش آزاد سخن گفت؛ شاخص‌هایی که می‌تواند استان‌های دانشگاه آزاد اسلامی را ترغیب کند تا برنامه علمی آنها نیز در این رتبه‌بندی قرار بگیرند، چون برنامه علمی برخی از استان‌ها هنوز آنچنان که باید و شاید موفق عمل نکرده‌اند.
علی اکبری با بیان اینکه یک‌سری معیارها برای انتخاب برنامه‌های علمی دبیرخانه پایش آزاد درنظر گرفته شده و براساس این معیارها نظام موضوعات رتبه‌بندی شده‌اند، گفت: «از اردیبهشت‌ماه سال 97 با موافقت دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال به‌عنوان قطب علمی این دانشگاه در حوزه پدافند غیرعامل انتخاب شد و حالا توانسته رتبه اول کشوری را در رتبه‌بندی نظام موضوعات به خود اختصاص دهد.»
به گفته رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی، افزایش استقبال دانشجو و استاد از نظام موضوعات یکی از اصلی‌ترین معیارهای رتبه‌بندی برنامه‌های علمی است. او توضیح داد: «البته این معیار امروز یکی از اصلی‌ترین معیارهای انتخاب است، اما ممکن است 6 ماه دیگر اصلی‌ترین معیار انتخاب، برگزاری کنفرانس یا سمینار درخصوص آن نظام موضوع باشد.»
او ادامه داد: «یکی دیگر از معیارهای انتخاب برنامه‌های علمی، همه‌جانبه دیدن چالش‌ها ازسوی آن برنامه علمی است؛ اینکه چند چالش را مدنظر قرار داده‌اند و با مخاطب خاص خود چه نوع همکاری داشته‌اند. به‌طور مثال پدافند غیرعامل با سازمان پدافند کشوری همکاری بسیار خوبی داشته است. ما یک‌سری معیارها را طبقه‌بندی کردیم تا براساس آن بتوانیم نظام موضوعات در استان‌ها را رتبه‌بندی کنیم.»
قرارگرفتن 26 برنامه علمی در سامانه پایش دانشگاه آزاد
علی‌اکبری اظهار کرد: «یک‌سری برنامه‌ها نیز از قبل روی سامانه بود، بنابراین اینکه این برنامه‌ها روی سامانه قرار گرفته‌اند یا خیر، یکی دیگر از معیارهای انتخاب و رتبه‌بندی بود، چراکه برخی برنامه‌های کشوری هنوز روی سامانه قرار نگرفته و فعلا درحال تدوین هستند، بنابراین این برنامه‌ها رتبه پایین‌تری را کسب کردند. اما برخی برنامه‌ها یعنی حدود 26 برنامه درحال حاضر روی سامانه قرار گرفته‌اند.»
به‌گفته او، برنامه پدافند غیرعامل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال براساس معیار افزایش استقبال دانشجویان و اساتید توانسته است رتبه اول کشوری را کسب کند. همچنین در بسیاری از رشته‌ها توانسته جذب دانشجو و اساتید بسیار خوبی داشته باشد.»
او با بیان اینکه در واحد تهران شمال ارتباط بسیار خوبی با سازمان پدافند غیرعامل برقرار شد، اضافه کرد: «همچنین چالش‌هایی که توسط برنامه علمی پدافند غیرعامل احصا شده، چالش‌های بسیار خوبی بوده است. درواقع چالش‌ها در حوزه‌های مختلف بوده و رشته‌های مختلفی را درگیر کرده و ازسوی دیگر برنامه‌های بسیار خوبی نیز در این حوزه درحال تدوین است.»
برنامه‌های علمی بی‌فایده برای صنعت و جامعه از طرح پایش حذف میشوند
رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص هدف دانشگاه آزاد اسلامی برای رتبه‌بندی برنامه‌های علمی پایش آزاد گفت: «وقتی از برنامه علمی سخن می‌گوییم، استدلال اولیه ما این است که این برنامه علمی درخصوص صنعت یا جامعه دیده شود؛ بنابراین اگر صنعت و جامعه از این برنامه استقبال نکند، یعنی آن برنامه علمی خوب نبوده است. اگر یک برنامه علمی خوب نباشد و نتواند مشکلی را از صنعت یا جامعه حل کند، آن برنامه را ادامه نخواهیم داد.»
علی‌اکبری در پاسخ به این سوال که چرا برخی از برنامه‌های علمی خوب نبوده یا به‌عبارت بهتر نمی‌توانند مشکلی را از جامعه و صنعت حل کنند، اظهار کرد: «اینکه یک برنامه علمی خوب نیست می‌تواند چند علت داشته باشد؛ اول اینکه نتوانستیم آن برنامه را برای اعضای هیات‌علمی و دانشجویان به‌خوبی تشریح کنیم، پس باید در وهله اول آن برنامه را به‌درستی پرزنت کنیم. علت دوم این بوده که آن برنامه به‌خوبی نوشته نشده است، پس باید در وهله دوم برنامه را درست بنویسیم.»
او در ادامه بیان کرد: «همچنین باید برای برنامه‌های علمی کنفرانس علمی برگزار کنیم تا در سطح کشور متوجه شوند که چنین برنامه علمی در دانشگاه آزاد وجود دارد، بنابراین اگر این اتفاق نیفتد، آن برنامه به‌خوبی دیده نمی‌شود. این اقدامات از وظیفه‌های مجری آن برنامه علمی است و مجری باید این اقدامات را در دستورکار خود قرار دهد. با این اوصاف اگر یک برنامه علمی رتبه پایین‌تری را نسبت‌به برنامه‌های دیگر کسب کرده باشد، یعنی مجری آن نتوانسته این کارها را به‌درستی انجام دهد. به‌طور مثال یک برنامه یک‌ساله روی سامانه قرار گرفته، اما اتفاق و خبر خاصی درخصوص آن صورت نگرفته و اقبال عمومی نسبت‌به آن وجود ندارد.»
شناسایی برنامه‌های علمی فعال از غیرفعال
او با بیان اینکه مجری برنامه علمی باید در استان با دبیرخانه هماهنگ کرده و این ضعف‌ها را از بین ببرد، توضیح داد: «علت رتبه‌بندی نیز این بود که حقوق تمام اعضای دبیرخانه را با این رتبه‌بندی تعیین کرده‌ایم. به‌عبارت بهتر کسانی که فعالیت بیشتری در استان‌ها درخصوص برنامه علمی کرده و برنامه علمی برای آنها مهم‌تر است یک پرداختی برای آنها درنظر گرفته شده است. عملا به‌دنبال آن هستیم تا برنامه‌های علمی فعال را از برنامه‌های علمی غیرفعال شناسایی کنیم.»
رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی تاکید کرد: «البته برخی از استان‌ها در این رتبه‌بندی قرار نگرفته‌اند. به استان‌ها اعلام کردیم تا یک برنامه‌ریزی انجام داده و به دبیرخانه پایش آزاد اعلام کنند که قرار است درخصوص برنامه علمی خود چه اقداماتی انجام دهند. با این رتبه‌بندی استان‌هایی که نتوانستند رتبه خاصی را به خود اختصاص دهند، ترغیب خواهند شد تا اقدامات اساسی را برای پیشبرد برنامه علمی خود انجام دهند. درواقع ترغیب میشوند تا کارهای برنامه‌ای علمی خود را بهتر و سریع‌تر پیش ببرند.»
تقویت برنامه‌های علمی پایش به‌دنبال رتبه‌بندی طرح‌ها
علی‌اکبری گفت: «هدف نهایی از این رتبه‌بندی نیز این است که ما برنامه‌های علمی فعال را در کشور شناسایی کنیم، چراکه به‌دنبال آن هستیم تا طرح پایش را بهتر پیش ببریم و این نظام موضوعات بتوانند مشکلی را از جامعه حل کنند. به‌طور مثال می‌خواهیم روش پدافند غیرعامل برای موفقیت خود را گرفته و این روش را به برنامه‌های علمی دیگر دیکته کنیم. به‌دنبال این هستیم تا مجری‌های برنامه‌های علمی، از ایده‌های دیگر برنامه‌ها برای پیشبرد اهداف برنامه علمی خود استفاده کنند. به‌عبارت بهتر هدف‌مان این است که تمام مجریان در کشور و دبیرخانه‌ها از ایده‌های نخبگانی استفاده کرده و ببینند چگونه می‌توانند برنامه‌های خود را فعال کنند.»
او با بیان اینکه باید از این ایده‌ها در سطح کشور استفاده کنیم، تاکید کرد: «با استفاده از این ایده‌ها می‌توانیم برنامه‌های علمی دیگر را نیز فعال کنیم. البته برخی از برنامه‌های علمی توانسته‌اند مشترکا یک رتبه را کسب کنند. مثلا دو برنامه علمی توانسته رتبه 2 یا 3 را به خود اختصاص دهند.»
90هزار پایان‌نامه در سامانه پژوهشیار ثبت شد
رئیس دبیرخانه پایش آزاد دانشگاه آزاد اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «اکنون بیش از 90 هزار پایان‌نامه و رساله در سامانه پژوهشیار ثبت شده است. آن‌طور که بررسی شده برخی از موضوعات موضوع بورس، اوراق بهادار و بانک جزء موضوعات پرطرفدار بوده‌اند. درواقع لغات پرتکرار در عناوین پایان‌نامه‌های دانشجویان در سامانه پژوهشیار شناسایی شده است.»
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار