به گزارش «فرهیختگان»، آگاهی از مذاکرات و جلسات هیات‌رئیسه مجلس حق نمایندگان است، همچنین افرادی که با رئیس مجلس وارد پارلمان شده‌اند؛ کارمندان جدید، سفرهای استانی رئیس، هزینه‌ها و خروجی‌های آن باید برای نمایندگان شفاف شوند.
ارائه گزارش درمورد ماموریت‌های داخلی و خارجی نمایندگان، یکی از ارکان اصلی طرح شفافیت آراست، البته نمایندگان برای ماموریت‌های استانی حق ماموریت دریافت نمی‌کنند.
طرح شفافیت آرای نمایندگان یکی از 10 طرح مهم مجلس در اصلاح آیین‌نامه داخلی به‌شمار می‌رود که هم‌اکنون در کمیسیون آیین‌نامه داخلی درحال بررسی است. برای آگاهی از جزئیات این طرح سراغ سمیه محمودی، سخنگوی کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس رفتیم که مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
طرح شفافیت آرا پس از اعلام‌نظر مرکز پژوهش‌ها در کمیسیون آیین‌نامه داخلی درحال بررسی است. این طرح درحال‌حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟
بحث طرح شفافیت آرا از ابتدا با امضای تعداد کثیری از همکاران در کمیسیون آیین‌نامه مطرح شد ولی به‌دلیل پخته نبودن آن و طبق ماده 142 این طرح در مرکز پژوهش‌های مجلس با همکاری کارگروهی از همکاران در کمیسیون آیین‌نامه داخلی مورد بررسی قرار گرفت. هفته گذشته این طرح مجددا در کمیسیون آیین‌نامه بررسی و پس از طی تصویب نهایی در کمیسیون در صحن ارائه خواهد شد. این طرح شامل یک ماده واحده است که البته کارگروه اکنون آن را به‌صورت چند ماده در آورده ولی درنهایت درقالب یک ماده واحده ارائه خواهد شد.
جلسات کمیسیون‌ها به‌صورت زنده از صداوسیما پخش خواهد شد
هدف اصلی این طرح چیست؟
در این طرح اهداف مختلفی دنبال می‌شود، همچون شفافیت آرا نمایندگان و مشخص بودن وضعیت حضور و غیاب نمایندگان. مهم‌ترین رکن آن، کمیسیون‌محور بودن آن است، یعنی همان‌طور که صحن علنی مجلس به‌صورت زنده پخش می‌شود، جلسات کمیسیون‌ها نیز برای آگهی مردم از جزئیات مذاکرات و وضعیت حضور فعال نمایندگان به‌صورت زنده پخش خواهد شد.
دستور کار کمیسیون‌ها سه‌روز قبل در اختیار مردم قرار می‌گیرد
از چه طریق؟
پخش مستقیم از صداوسیما و پخش صوتی ازطریق سایت مجلس. این امر یکی از موضوعات تصویب شده است. براساس این طرح، دستورالعمل کار کمیسیون‌ها نیز سه روز قبل از تشکیل جلسه دراختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.
این موضوع چه مزیت‌هایی دارد؟
از آنجا که کمیسیون‌های مجلس تخصصی هستند، عملا با تمرکز بر کمیسیون‌ها صحن‌محوری به کمیسیون‌محوری تبدیل می‌شود و کارها به‌صورت کارشناسی‌تر پیش خواهد رفت. براساس این طرح، هریک از نمایندگان سه‌دقیقه فرصت دارند که درمورد موضوع مطروحه در کمیسیون صحبت کنند و در صورتی‌که در صحن چنین امکانی برای همکاران فراهم نبوده و تنها عده‌ای امکان ورود به برخی موضوعات را داشته و همواره آنها به صحبت می‌پردازند.
موضوع سفر و ماموریت نمایندگان نیز در این طرح مطرح است؟
بله! البته منظور از سفرها ماموریت‌های خارجی و داخلی است.
برای سفرهای داخلی حق ماموریت نمی‌دهیم
درمورد سفرها، چه مواردی مدنظر است؟
در این طرح گزارش ماموریت‌ها مدنظر است، مثلا عموم مردم باید درجریان گزارش اجلاس‌های بین‌المللی برگزار شده در خارج از کشور که نمایندگان در آن حضور پیدا می‌کنند، قرار گیرند. اینکه سفرها به‌دعوت چه کسی و به چه صورت انجام شده نیز باید مشخص شوند، البته سفرهای گروه‌های دوستی هم شامل همین مواردند. برای ماموریت‌های داخلی، هیچ حق ماموریتی به نماینده تعلق نمی‌گیرد، فقط ماموریت‌های خارج از کشور هزینه دارند. در ماموریت‌های داخلی کمیسیون‌ها به استان‌ها که برای بررسی موضوعات صورت می‌گیرد، مجلس تنها هزینه‌های سفر را می‌پردازد، اینها مواردی است که باید شفاف باشند.
جلسات هیات‌رئیسه نیز شفاف خواهد شد
ظاهرا بخشی از طرح شفافیت آرا به هیات‌رئیسه اختصاص دارد.
بله، همان‌طور که قرار است مذاکرات و تصمیمات مجلس برای عموم شفاف باشد، تصمیمات و جلسات هیات‌رئیسه نیز باید برای نمایندگان شفاف باشد.
هزینه‌کردهای رئیس مجلس منتشر خواهد شد
از چه منظر هیات‌رئیسه مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
جلسات هیات‌رئیسه جهت تصمیم‌گیری برای مجلس برگزار می‌شود و همان‌طور که ما حق آگاهی از مذاکرات مجلس را برای مردم قائل شده‌ایم، این حق را نیز برای نمایندگان درنظر گرفته‌ایم که درجریان تصمیمات هیات‌رئیسه مجلس قرار گیرند یا درحوزه ریاست افرادی که همراه با رئیس وارد مجلس شدند، کارمندانی که به مجموعه آمدند و پست گرفتند، هزینه‌هایی که انجام می‌شود یا سفرهای استانی رئیس مجلس و هزینه‌های آن و خروجی آن باید شفاف شوند. البته این بخش جزء پیشنهادهاست، یعنی هنوز داخل این طرح نیست ولی جزء پیشنهادهایی است که باید وجود داشته باشد.
با درخواست یک‌چهارم اعضای کمیسیون جلسات غیرعلنی خواهد شد
درمورد پخش زنده مذاکرات کمیسیون‌ها، برخی موارد مطروحه درمجلس مرتبط با مباحث امنیتی و موضوعات خاص است. چه تدابیری برای این موضوعات درنظر گرفته شده است؟
در این شرایط یک‌چهارم اعضای حاضر در کمیسیون می‌توانند درخواست برگزاری غیرعلنی بدهند که این امر هم مورد تصویب کمیسیون قرار گرفته است. همچنین پیشنهاد وزرا و سازمان‌های مختلف برای ارائه گزارش می‌تواند به‌صورت غیرعلنی برگزار شود. این موارد راهکارهایی است که در شرایط خاص کمیسیون بتواند جلسات خود را به‌صورت غیرعلنی برگزار کند.
صیانت از نمایندگان درطرح شفافیت مورد غفلت قرار گرفته است/ همزمان نیازمند اصلاح قانون انتخابات هستیم
برخی نمایندگان، نگرانی‌های خاصی از این طرح دارند. چقدر نگرانی‌ها را وارد می‌دانید؟
خارج از بحث مصوبات و براساس نظر شخصی‌ام، صیانت از یک نماینده در این طرح مورد غفلت قرار گرفته است. ما درحالی صحبت از شفافیت می‌کنیم که نظام انتخاباتی ایران، نظام صحیحی نیست و مسلما زمانی که خواستار شفافیت آرای نمایندگان باشیم باید تغییراتی نیز در نظام انتخاباتی ایجاد کنیم. شفافیت آرا می‌تواند نظمی به مجلس داده که شاید با کمک آن مجلس از حالت فعلی خارج شود، برای مثال مشخص شدن 50 نفری که در رای‌گیری‌ها، جلسات، کمیسیون‌ها و... حضور فعالی ندارند می‌تواند بر قدرت و مطالعه‌ای که باید نمایندگان انجام دهند و با آن به موضوعات ورود یابند، تاثیر‌گذار باشد.
از طرف دیگر یک نماینده پس از شنیدن نظرات کارشناسان و نهادهای مرتبط با یک موضوع، همچون مرکز پژوهش‌ها و دستگاه‌های اجرایی و گروه‌های مختلف، تصمیم‌گیری و درمورد یک موضوع رای می‌دهد و درنهایت ممکن است گروهی از رای دادن او راضی و گروهی ناراضی باشند. با شفافیت آرا، نماینده ممکن است مورد هجمه نهادهای مخالف یا گروه‌های ذی‌نفع قرار گیرد که با وجود آگاهی از این موضوعات، در این طرح هیچ‌جایی برای صیانت از نماینده درنظر گرفته نشده است. موضوع دیگر این است که درحال‌حاضر 12 کمیسیون تخصصی در مجلس داریم و من به‌عنوان نماینده در جلسات تخصصی کمیسیون عمران حاضر نبودم اما نتیجه مذاکرات همکاران در کمیسیون عمران را مدنظر قرار داده و براساس آن رای می‌دهم.
بخشی از نگرانی‌ها هم مربوط به تغییر رویه وزارتخانه‌هاست، مثلا برخی همکاران اذعان دارند رای خلاف نظر یک وزارتخانه باعث تغییر نظر آن دستگاه نسبت به شهرستان و حوزه انتخابیه می‌شود. به‌هرحال این طرح کامل نیست و تنها یک طرف قضایا را پوشش داده و از بخش دیگر آن که بخش مهمی هم هست، غافل شده است.
نمایندگان به‌جای کار کارشناسی، نظرات جامعه‌پسند می‌دهند
البته برخی مشکلات نیز نماینده را از نظرات کارشناسی‌شده دور کرده است و جامعه‌پسند بودن را محور قرار می‌دهد که با این روند لزوم کارهای کارشناسی نادیده گرفته می‌شود. فضای فعلی مجلس را نگاه کنید در جلسات غیرعلنی همکاران پخته‌تر صحبت می‌کنند، چون مذاکرات آنها به‌صورت زنده پخش نمی‌شود، بنابراین اظهارنظرها به‌روز‌تر است. اما در جلسات علنی پیچ رادیو روشن است و خبرنگاران حاضرند، بنابراین نمایندگان مطابق انتظار مردم صحبت می‌کنند، زیرا آنان وابسته به رای مردم هستند، بنابراین کار کارشناسی، عقلی و منطقی کنار گذاشته می‌شود و مردم‌پسند صحبت می‌کنند. برای مثال همکارانی بوده‌اند که در کمیسیون صحبت و اظهارنظری نداشتند، ولی همان فردی که می‌توانست در کمیسیون از موضوعات دفاع کند و هیچ‌حرفی نزد، در صحن علنی هزارویک پیشنهاد ارائه داده و وقت جلسه و صحن را گرفته است، بنابراین باید درنظر گرفت که شفافیت آرا باعث نشود خیلی از مسائل درظاهر جالب باشند ولی درباطن ضرر برسانند.
راهکار یا پیشنهادی برای بحث صیانت از نماینده‌ها مطرح شده که در کمیسیون به‌نتیجه نرسیده باشند یا کلا روی این موضوع، بحث نشده است؟
در این طرح چیزی دیده نشده است. همه همکاران به‌لزوم وجود راهکاری در این زمینه باور دارند ولی تاکنون راهکاری ارائه نشده است. نظام انتخاباتی ما اینطور است و درتمام انتخابات‌ها بداخلاقی‌هایی مشاهده می‌شود، برای مثال اتفاقاتی که در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا شاهد هستیم. در نظام ما هم همین‌طور است و متاسفانه برای از بین بردن رقیب دلایل منطقی ارائه نمی‌کنند؛ یک‌سری از افراد رقبایی در شهرستان‌ها و سری‌دیگر از رقبا هم ذی‌نفعان هستند.
نمونه‌ای می‌آورم؛ درمورد طرح نهضت سوادآموزی، مقام معظم رهبری بیان کردند نیروها از دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهیدرجایی تامین شوند. آقای احمدی‌لاشکی عینا نامه را درمجلس قرائت کرد اما همکاران به امر دیگری رای دادند، چرا؟ زیرا نماینده خواست عده‌ای خاص از جامعه را مشاهده می‌کند.
اگر خارج از این خواست حرکت کنیم، مسلما جزء منفوران و مغضوبان ذی‌نفعان می‌شویم. این درحالی است که باید عقل و منطق و سیاست‌های کلان نظام جمهوری مدنظر قرار گیرند، نه منافع عده‌ای خاص. اینجاست که باعث می‌شود یک نماینده نتواند براساس عقل و منطق تصمیم بگیرد و تصمیم گیرنده افراد بیرون از مجلس هستند.
این طرح برای نظام ما به‌دلیل ایجاد نشدن زیرساخت‌ها پخته نیست و می‌تواند مسائل جبران‌ناپذیری را به‌همراه داشته باشد ولی باز هم تاکید می‌کنم وجود این طرح مزایایی دارد و باید هر دو موضوع را درکنار هم دید.
گرفتن دوسوم رای نمایندگان آسان نیست
با این اوصاف به‌نظر شما این طرح درصحن رای می‌آورد؟
نمی‌توان پیش‌بینی کرد. یکی از درخواست‌هایی که مردم از مجلس داشتند بحث شفافیت آراست که این خواسته از دل مجلس دهم به‌وجود آمده است. کمیسیون آیین‌نامه برای تصویب هرموضوع به دوسوم آرا نیاز دارد. همین الان برای این هفته باید تلاش کنیم نظر همکاران را نسبت به موضوعی جلب کنیم تا بتوانیم رای بگیریم و الا دوسوم رای گرفتن آسان نیست.
هرگونه تغییر در آیین‌نامه به دوسوم آرا نیاز دارد. این امر برای کمیسیون قضائی به حدنصاب نرسید؛ یک‌بار مطرح شد و نمایندگان رای ندادند، بار دوم هم تلاش زیادی کردیم تا توانستیم نظر همکاران را برای تشکیل کمیسیون قضائی جمع کنیم. اخذ دوسوم آرا کار آسانی نیست و شفافیت آرا جزء همین موضوعات است که نیاز به دوسوم آرا دارد.
طرح نظارت بر رفتار نمایندگان هم در دستور کار کمیسیون قرار دارد؟
بله، درحال‌حاضر 10 بسته برای تغییر آیین‌نامه در کمیسیون مطرح است. در جلسات مختلف که صحبت می‌شود و همکاران به اداره مجلس ایراد می‌گیرند، عنوان می‌شود که ایراد از آیین‌نامه است. اکنون 10 طرح مطرح است؛ طرح اول با موضوع اصلاح طرح‌ها و لوایح روز سه‌شنبه در دستور کار مجلس قرار دارد. بحث دوم هم طرح شفافیت آراست که پس از تصویب نهایی در کمیسیون به صحن خواهد آمد. طرح سوم نیز طرح نظارت بر رفتار نمایندگان است. موضوع نیروی انسانی و ساختار مجلس نیز از موضوعات دیگر است که هرکدام از این موارد به کارگروه‌های خاص سپرده می‌شود و درنهایت گزارش کارگروه‌ها به کمیسیون می‌آید و پس از تایید درصحن علنی مجلس مطرح خواهند شد.
* نویسنده: زهره خواجوی، روزنامه‌نگار