به گزارش «فرهیختگان»، علم و پژوهش در دنیا برای پیشبرد درحوزه‌های مختلف ازجمله سیاست، اقتصاد، علوم انسانی، علم و فناوری و پزشکی و... حرف اول را می‌زند. یافته‌های علمی که هرروز به‌ثبت می‌رسند، همگی ماحصل تحقیق و مطالعه محققان و دانشمندان در آزمایشگاه‌ها و دانشگاه‌های مختلف دنیاست که نتیجه آنها را درقالب اکتشافات علمی مشاهده می‌کنیم و چه‌بسا بسیاری از آنها در بهبود کیفیت زندگی بشر، درمان بیماری‌ها و کشف عوامل ناشناخته در دنیا صورت می‌گیرد. به‌طور قطع، پیشرفت در زمینه‌های علمی که هدف اصلی دانشمندان است، می‌تواند این مسیر را هموارتر کند. در این میان، کشورهای مختلف با توجه به ظرفیت دانشمندانی که دارند به تحقیق و پژوهش اهمیت فراوانی می‌دهند، از این رو، به‌منظور ایجاد انگیزه در محققان هرسال از مقالات منتشرشده در دنیا تقدیر به‌عمل می‌آید و برترین کشورها درزمینه تولید مقالات علمی و دانشگاهی معرفی می‌شوند که گاه شاهد پیشرفت برخی کشورها و ارتقای سطح علمی آنها هستیم که همگی بیانگر رشد علمی دانشمندان است. در این بین آمریکا و کشورهای اروپایی همواره نام خود را جزء برترین کشورها در این زمینه به‌ثبت رسانده‌اند اما چندسالی است که طلسم شکسته و قرعه به‌نام کشورهای آسیایی هم افتاده است و شاهد درخشش این کشورها در رده‌های بالای جهانی هستیم.
هند به‌عنوان یکی از کشورهای آسیای جنوی درحال‌حاضر چهارمین کشور از نظر بهره‌وری علمی در دنیا به‌شمار می‌رود. این اولین‌بار است که حجم خروجی تولید تحقیقات هند از آلمان پیشی گرفته و به‌سرعت درحال پیش‌روی است، به‌طوری که محققان پیش‌بینی می‌کنند هند با سرعتی که حرکت می‌کند، به‌زودی به انگلیس هم می‌رسد. اما پرسشی که پیش می‌آید و محققان به‌دنبال پاسخ آن هستند، این است که هند چگونه توانسته است با چنین سرعتی در زمینه بالا بردن کیفیت تحقیق و پژوهش پیشرفت کند؟
هند به‌دنبال جایگاه انگلیسی‌ها
نمودارهای به‌دست آمده ازسوی پایگاه «الزیویر» بیانگر آن است که تعداد مقالات علمی و دانشگاهی منتشرشده ازسوی هند در سال 2019 به 187 هزار می‌رسد که درمقایسه با سال گذشته یعنی سال 2018، با 5 درصد افزایش مواجه بوده است. این درحالی است که حجم مقالات دانشگاهی آلمان 182 هزار مقاله بوده است. آمارها حکایت از رشد تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاهی هندوستان دارد تا حدی که توانسته خود را نسبت به کشور آلمان بالا بکشد. این به آن معناست که اکنون هند چهارمین کشور بزرگ تولید تحقیقات علمی در دنیا به‌شمار می‌رود. پیش از آن چین، آمریکا، انگلیس و آلمان رده‌های اول تا چهارم را از آن خود کرده بودند اما با پیشی گرفتن هند از آلمان، شاهد تغییراتی در رده‌بندی آنها هستیم و هند جایگزین آلمان در رده چهارم شده است. شواهد به‌دست آمده از سرعت پیشرفت تحقیقاتی هند نشان می‌دهد که به‌زودی باید منتظر جلو زدن این کشور از انگلیس هم باشیم، به‌طوری‌که هند به‌سرعت درحال کم کردن فاصله خود با انگلیس است. حجم تحقیقات علمی و دانشگاهی انگلیس در سال 2018 به حدود 39هزار مقاله رسید که در سال 2019 با افت 13 هزارتایی به 26 هزار مقاله رسید و کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که چنانچه این روند کاهشی در تولید مقاله انگلیس ادامه داشته باشد، به‌زودی شاهد صعود هند به رده سوم جهان درزمینه تولید مقالات علمی و دانشگاهی خواهیم بود.
آسیا به‌دنبال غرب
تا سال‌ها آمریکا در رده نخست تولید مقالات علمی دنیا جا خوش کرده بود و هرگز تصورش را هم نمی‌کرد روزی چینی‌ها بتوانند در این حوزه از آنها پیشی بگیرند اما مساله‌ای که سال‌هاست از چشمان آمریکا دور مانده، پیشرفت روزافزون تولید علم در کشورهای آسیایی است، به‌طوری‌که برخی از این کشورها به رقبایی سرسخت برای آمریکا و کشورهای اروپایی تبدیل شده‌اند. شاهد این ادعا نیز پیشی گرفتن چین از آمریکا در سال 2018 به‌عنوان برترین و بزرگ‌ترین تولیدکننده مقالات علمی و تحقیقاتی بود. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند این تغییر جایگاه آمریکا نسبت به چین و جایگاه نخست این کشور آسیایی ممکن است به‌زودی جهان را تحت‌تاثیر تحقیقات و مطالعات خود قرار دهد. درست است که متخصصان پیشرفت هند را در حجم تولیدات علمی و تحقیقاتی تصدیق کرده و زبان به تحسین آن باز کرده‌اند اما این به آن معنا نیست که کیفیت تحقیقات صورت‌گرفته را هم درمقایسه با دیگر رقبای خود تایید می‌کنند.
الدهو متیوز، معاون مشاور واحد مشارکت بین‌الملل در موسسه ملی برنامه‌ریزی و مدیریت آموزشی معتقد است که الزام کمیسیون گرنت‌های دانشگاهی که محققان در مجلات و ژورنال‌های پژوهشی به‌منظور بهبود شاخص‌های عملکرد علمی منتشر می‌کنند و به‌دنبال آن واجد شرایط استخدام و ارتقای سطح می‌شوند، عامل مهمی در افزایش جایگاه هند به‌حساب می‌آید. او افزوده است: «پذیرش دانشجویان مقطع دکتری در دانشگاه‌های هند از 75 هزار نفر بین سال‌های 2010 و 2011 به حدود 161 هزار نفر در سال تحصیلی 2018-2017 رسیده که افزایش دوبرابری را نشان می‌دهد. باوجود این، متیوز معتقد است که انگیزه‌هایی که برای انتشار مقالات علمی دانشگاهی وجود دارد نیز منجر به گسترش ژورنال‌های متقاضی برای چاپ این‌گونه مقالات در کشور هند شده است.
یکی از استادان مرکز مطالعات آموزشی مرکز زکیر حسین در دانشگاه «نعل نهرو» با این موضوع موافق است که الزامات پژوهشی کمیسیون گرنت‌های دانشگاهی هم باعث افزایش کلی خروجی مقالات علمی دانشگاهی منتشرشده در هند بوده و هم منجر به رشد قارچ‌گونه ژورنال‌هایی با اعتبار پایین شده است. با وجود این، او بیان می‌کند که هند در سال‌های اخیر تلاش کرده که با این مساله کنار بیاید. کمیسیون گرنت‌های دانشگاهی هند فهرستی از ژورنال‌های مورد تایید را منتشر کرده است، درحالی‌که امید می‌رود با اجرای طرح‌هایی چون راه‌اندازی موسسه‌های برتر و ابتکار فعالیت دانشگاه‌های خودمختار، کیفیت مقاله‌های منتشرشده پژوهشی در هند نیز افزایش یابد و به تعادلی با حجم بالای مقالات برسد.
تلاش‌هایی که نتیجه‌بخش بود
کرگ جفری، مدیر موسسه هندی-استرالیایی دانشگاه ملبورن معتقد است که دولت هند طی سال‌های اخیر برای بالا بردن کمیت و کیفیت خروجی مقالات علمی دانشگاهی در این کشور تلاش‌های سرسختانه‌ای داشته و آخرین داده‌های به‌دست آمده و رده‌بندی‌های جدید جهانی حکایت از آن دارد که این تلاش‌ها نتیجه‌بخش بوده و هند توانسته درحال‌حاضر از نظر تعداد مقالات یک پله صعود کند و یکی از رقبای خود را پشت سر بگذارد. اگر اوضاع به‌همین منوال پیش رود، انتظار می‌رود در زمان کوتاهی کیفیت مقالات هم به‌همین ترتیب رشد داشته باشد. او ادامه می‌دهد که با این اوصاف انتظار می‌رود بهره‌وری پژوهشی هند طی سال‌های آتی منجر به شروع اجرای سیاست ملی آموزشی و تاسیس بنیاد ملی پژوهش در این کشور شود. درواقع، حوزه اصلی تمرکز هند روی توسعه ظرفیت پژوهشی و تحقیقاتی است که ازطریق توسعه دانشگاه‌های چندرشته‌ای تحقیقاتی برآورده می‌شود.
تقویت همکاری‌های بین‌المللی
هند علاوه‌بر چین و ژاپن جزء برترین کشورهای آسیایی درزمینه خروجی مقالات منتشرشده در دنیاست. ذی‌نفعان مختلف در این کشور ازجمله دولت هند، نهادهای قانونی و موسسه‌های خصوصی برای مقابله با چالش‌های موثر بر کیفیت تولیدات تحقیقاتی تلاش کرده‌اند. افزایش استنادها و مشارکت‌های بین‌المللی، بهبود کیفیت مقالات دکتری، سروکار داشتن با انتشارات متقاضی چاپ مقالات و افزایش بودجه جزء مواردی است که این نهادها طی سال‌های اخیر نسبت به پیشرفت‌شان تلاش کرده‌اند. استناد مقالات یکی از شاخص‌های مهم برای ارزیابی کیفیت مقالات به‌شمار می‌رود که در سال‌های گذشته ازسوی کارشناسان و متخصصان بررسی شده است. با وجود این، استنادها و مشارکت‌های بین‌المللی دو امر به‌هم پیوسته‌اند، به‌گونه‌ای که بررسی‌ها نشان می‌دهد محققانی که از مشارکت‌های بین‌المللی بهره‌مند می‌شوند، مقالاتی را که ارائه و منتشر می‌کنند، از بالاترین استنادها برخوردارند.
محققان با افزایش همکاری و مشارکت خود با محققان بین‌المللی، بینش و چشم‌انداز وسیع‌تر و مهمی به‌دست می‌آورند که به تحقیقات آنها ارزش‌افزوده قابل‌توجهی می‌افزاید. این امر بیانگر آن است که تعداد مشارکت‌های بین‌المللی در محققان هندی رو به افزایش است و به‌نوعی می‌توان گفت بیشتر از حدی است که پیش‌بینی می‌شد. بنابراین انتظار می‌رود با بالا رفتن مشارکت بین‌المللی در پژوهشگران هندی، میزان استناد مقالات آنها نیز افزایش یابد و درنتیجه این مقالات از نظر کیفی نیز در سطح جهانی حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشند. به این منظور، سازمان علم و فناوری هند در سال 2017 طرح بازدید دانشکده تحقیقات مشترک پیشرفته را اجرایی کرد تا از این طریق مشارکت بین محققان خراجی و هندی در پروژه‌هایی که ازسوی هند هزینه‌های آنها تامین شده، تقویت شوند.
بالا بردن کیفیت مقالات دکتری
یکی از مسائلی که حتی با ارتقای حجم مقالات علمی هند مطرح می‌شود، پایین بودن کیفیت مقالات است. برای حل این مشکل، کمیسیون گرنت‌های دانشگاهی به‌عنوان یک نهاد قانونی در هند برای آموزش عالی در سال گذشته با این امید که بتواند دانشجویان مقطع دکتری امروز را به محققان آینده تبدیل کنند، برخی بخش‌های سیستم نظام آموزش مقطع دکتری را بازنگری کرده است. امسال با توجه به پیشرفت یک پله‌ای هند، این نگرانی قوت گرفته است که مقالات دکتری در سال‌های اخیر از کیفیت بالایی برخوردار نیستند و باید این مقالات را بازنگری کرد تا مشکلات و نقص‌های آن رفع شود و دانشجویان بتوانند به‌صورت هدایت‌شده در راستای نوشتن مقاله‌ای بدون نقص و باکیفیت قلم بزنند. آموزش عالی دانشگاهی در هند طی یک‌دهه گذشته بیش از هرزمان دیگری پیشرفت کرده است اما با توجه به رشد کمیت، توجه به کیفیت و توسعه آن هم باید در مرکز توجه قرار گیرند.
کمیسیون گرنت‌های دانشگاهی هند در نظر دارد لزوم چاپ مقالات دانشجویی در مقطع دکتری را حذف کند. درحال‌حاضر، انتشار مقاله در یک مجله معتبر برای دانشجویان دکتری که به‌دنبال اخذ مدرک هستند، اجباری است. در این میان، گاهی زمان انتشار مقالات به‌ویژه در رشته‌های علوم زیستی و طبیعی بسیار طولانی‌تر از رشته‌های دیگر می‌شود که زمان زیادی را از دانشجویان تلف می‌کند و دیرتر موفق به اخذ مدرک می‌شوند و همین امر باعث می‌شود آنها در ارتقای شغلی دچار تاخیر و مشکل شوند.
هند، رتبه سوم مقالات علمی مهندسی در دنیا
به گزارش economictimes که در سال 2019 منتشر شد، هندوستان با تولید بالاترین حجم مقالات در زمینه‌های علم و مهندسی، رتبه سوم جهان را از آن خود کرد. طبق آمارهای ارائه‌شده ازسوی بنیاد ملی علوم آمریکا، مقالات علمی و مهندسی منتشرشده ازسوی هند در سال 2018 به دومیلیون و 555 هزار و 959 مقاله رسید که درمقایسه با سال 2008 با حدود یک‌میلیون و 755 هزار و 850 مقاله رشد 4درصدی را طی 10 سال نشان می‌دهد، به‌طوری‌که 5.31 درصد کل مقالات علم و مهندسی جهان را از آن خود کرده است. چین با 20.67 درصد و آمریکا با 16.54 درصد در رده‌های اول و دوم جهان قرار گرفته‌اند.
چهارمین اقتصاد برتر دنیا
با پیشی گرفتن هند از آلمان درزمینه تولید مقالات علمی دانشگاهی، مرکز تحقیقات اقتصادی و تجاری انگلیس پیش‌بینی کرده است که با تداوم این روند رو به رشد باید منتظر بود که هند در سال 2026 به چهارمین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شود. این درحالی است که انتظار می‌رود ژاپن به‌عنوان یکی دیگر از کشورهای آسیایی در سال 2034 سومین اقتصاد بزرگ دنیا شناخته شود. GDP فعلی هند حدود2.6تریلیون دلار است و این مرکز همچنین پیش‌بینی کرده که هند تا سال 2026 به تولید ناخالص داخلی پنج‌تریلیون دلاری دست یابد. این کشور در سال 2019 با پیشی گرفتن از فرانسه و انگلیس، خود را به‌عنوان پنجمین اقتصاد بزرگ دنیا معرفی کرد. انتظار می‌رود طی 15 سال آینده ژاپن، آلمان و هند برای تصاحب جایگاه سومی اقتصاد دنیا با هم به‌رقابت بپردازند.
* مترجم: ندا اظهری