به گزارش «فرهیختگان»، همه‌گیری کرونا در ماه‌های اخیر علاوه‌بر اینکه بسیاری از مشاغل را به ورشکستگی و نابودی کشانده، سیستم آموزش عالی دانشگاه‌ها را با تغییرات گسترده‌ای روبه‌رو کرده است. از بین رفتن بسیاری از مشاغل در ماه‌های گذشته، ازجمله مهم‌ترین تبعات کووید-19 محسوب می‌شود که وضعیت وخیم اقتصادی را در کشورهای مختلف ایجاد کرده است. یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که این شرایط، دانشگاه‌ها را هم بی‌نصیب نگذاشته است. به گزارش برخی محققان، شیوع ویروس کرونا، گرایش دانشجویان را به تحصیل در رشته‌های هنر و علوم انسانی کاهش داده اما برخی دیگر بر این باورند که این تنها بهانه‌تراشی دانشگاه‌ها برای حذف این رشته‌هاست.
تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز برای دانشگاه‌ها
تصمیم دانشگاه «جان کرنل» برای حذف گروه تاریخ هنر از دانشگاه، یا حذف دانشکده موسیقی از دانشگاه موناش ملبورن به‌عنوان یکی از گروه‌های فعال دانشگاهی در رشته‌های موسیقی‌شناسی و موسیقی‌شناسی فرهنگی جزء نمونه‌هایی از از بین رفتن رشته‌های هنری دانشگاهی در دنیاست که انتظار می‌رود بهدنبال این اتفاق، چیزی قریب 280 شغل نابود شود. این تصمیم‌ها و تصمیم‌گیری‌های مشابه درحالی از سوی دانشگاه‌های مختلف دنیا گرفته می‌شود که هنوز اثرات مالی کووید-19 به‌درستی اعلام نشده است. به‌عنوان مثال، خدمات پذیرش دانشگاه و کالج‌های انگلیس در ماه ژوئن اعلام کرد که دانشگاه‌ها برای ثبت‌نام ترم تحصیلی پاییز با افزایش 12درصدی تعداد دانشجویان خارج از اتحادیه اروپا روبه‌رو شده‌اند. این مقدار افزایش در مقایسه با سال گذشته با افزایش کلی یک درصد مواجه شده است.
در این اوضاع، آمریکا هم دست‌کمی از انگلیس ندارد و تقریبا با چنین شرایط مشابهی دست‌وپنجه نرم می‌کند. دانشگاه‌های آمریکا هم در مقایسه با تابستان سال گذشته با افزایش نسبی ثبت‌نام دانشجویان برای حضور در کلاس‌های ترم جدید تحصیلی مواجه بوده است. گاردین گزارش داده است نمودارهای ثبت‌نامی در برخی دانشگاه‌های استرالیا بیانگر آن است که این مراکز آموزشی در مقایسه با همین زمان در سال گذشته با 37درصد رشد ثبت‌نام دانشجو روبه‌رو بوده‌اند. به‌دلیل روش‌هایی که موسسه‌های آموزش عالی و دانشگاه‌ها برای مدیریت و اداره خود درپیش گرفته‌اند، بازپرسی از آنها درباره مبنای مالی تصمیمات دانشگاهی، بحران یا عدم بحران بسیار دشوار است. برخی گزارش‌ها حکایت از آن دارند که درحال‌حاضر، اطلاعات عملیاتی دقیقی از دانشگاه‌ها برای اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها در دسترس نیست. پیامدهای تصمیمات مالی دانشگاهی معمولا بسیار عمیق و تاثیرگذار است. دانشکده موسیقی دانشگاه موناش در وب‌سایت این دانشگاه اعلام کرده است که موسیقی‌شناسی و موسیقی‌شناسی فرهنگی جزء حوزه‌های موضوعی‌ای هستند که دانشجویان علاقه‌مند به این رشته‌ها و موضوعات مهم، دلیل اهمیت موسیقی و چگونگی درک متفاوت موسیقی در طول زمان، مکان و فرهنگ‌های متفاوت را بررسی و مطالعه می‌کنند. تصمیمی که این دانشگاه برای حذف دانشکده موسیقی گرفته، این پرسش را در ذهن متبادر می‌کند که آیا مسئولان دانشگاه به این نتیجه رسیده‌اند که موسیقی دیگر اهمیت قبل را ندارد و دانشجویان علاقه‌ای به تحصیل در این رشته‌ها ندارند و آیا می‌توان با این تصور، دست به چنین تصمیم بزرگی زد؟
وقتی اطلاعات غلط مشکل‌ساز می‌شود
پرسش مهمی هم که درمورد تصمیم دانشگاه جان کرنل هم مطرح می‌شود این است که از بین رفتن رشته تاریخ هنر چه ضربه‌ای می‌تواند به دروس هنر وارد کند؟ آیا باید شاهد آن باشیم که دانشگاه‌ها به تغییراتی دائمی دست می‌زنند یا اینها تصمیماتی گذرا هستند؟ تغییراتی که همه‌گیری ویروس کرونا روی سیستم شهریه‌ای آموزش عالی دانشگاه‌های استرالیا به جا گذاشته، به‌تازگی در پارلمان این کشور مورد بحث قرار گرفت و انگیزه‌های مالی مشخصی برای دانشجویان تعیین شده است تا بتوانند از طریق گذراندن دوره‌های هنر و علوم انسانی به‌سمت کسب جایگاه‌های خوب شغلی پیش روند. وزیر آموزش‌وپرورش استرالیا، سپس این تغییرات را پذیرفت و مدعی شد که تاکنون داده‌های اشتباهی درمورد نرخ پایین اشتغال فارغ‌التحصیلان رشته‌های هنر منتشر شده که همین امر در کاهش انگیزه دانشجویان به تحصیل در رشته‌های هنر و علوم انسانی تاثیر چشمگیری داشته است. این که در شرایط همه‌گیری کرونا قرار داشته باشیم یا نه، دانشگاه‌ها باید روی آماده کردن فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برای ورود به اقتصاد استرالیا متمرکز شوند و شیوع یک ویروس را نباید بهانه‌ای برای حذف یک رشته از دانشگاه‌ها کنند.
همچنین فشار جدید برای حذف رشته علوم انسانی نیز نوعی توجیه ابزارگرایانه در میان طرفداران دلایل عدالت اجتماعی است. به‌عنوان مثال، استاد موسیقی دانشگاه موناش به‌تازگی مساله سهمیه‌های جنسیتی را در برخی دوره‌های تحصیلی عنوان کرده و پیرامون تمرکززدایی از موضوعات قراردادی این‌گونه استدلال می‌کند که دانشجویان فارغ‌التحصیل از دانشگاه موناش باید با مجموعه‌هایی آشنا شوند که منعکس‌کننده محل کار آرمانی دانشجویان باشد. تک‌نوازی‌های اجرای سال آخر باید شامل اثری از آهنگساز باشد که به‌عنوان یک اثر دوگانه شناخته شود.
باید اطمینان داشت که اشتغال قطعی فارغ‌التحصیلان و تعهد به عدالت جنسیتی اهدافی ستودنی هستند که دانشگاه‌ها باید به آنها پایبند باشند. اما تحمیل هرگونه شرایط خارجی که علاقه دانشجویان را در مسیر تحصیل تحت‌الشعاع قرار دهد، علاوه‌بر اینکه محتوا و طرح دروس را به خطر می‌اندازد، اصل آزادی تحصیلی را هم درمقابل مصلحت سیاسی قرار می‌دهد. تحقیق و تدریس نوعی تمرین به حساب می‌آیند که کار علمی بیش از هرچیز به‌جای اینکه توانمندی دانشجویان را مورد تحسین قرار دهد، به‌دلیل توانایی در دستیابی به اهداف از پیش تعیین‌شده اهمیت پیدا می‌کند. این درحالی است که زمینه‌های اقتصادی و سیاسی که زندگی داخل و خارج از دانشگاه را تحت‌کنترل دارند، بدون چالش باقی مانده‌اند.
نبود استاد، رشته‌های هنری را می‌کشد
پروفسور گریشین، استاد تاریخ هنر دانشگاه ملی استرالیا معتقد است که تدریس بعضی موضوعات هنری گران هستند و از آنها به‌عنوان رشته‌هایی لاکچری یاد می‌شود که معمولا هنرهای تجسمی و نمایشی که به‌جا مانده از کالج‌های مستقل هستند، جزء این موضوعات به‌شمار می‌روند. تغییر تصمیمات مدیریتی در دانشگاه موناش استرالیا، تحولات عظیمی را در این مرکز آموزشی بهدنبال خواهد داشت. این دانشگاه از 277 عضو هیأت‌علمی این دانشگاه خواسته که به‌طور داوطلبانه از دانشگاه جدا شوند به‌طوری که دانشگاه تصمیم دارد دو رشته موسیقی‌شناسی و سه رشته در مرکز تئاتر و نمایش را از جمع رشته‌های این دانشگاه حذف کند. مسئولان این دانشگاه، پایین بودن دانشجویان ثبت‌نامی و نبود کار کافی در این دو رشته را دلیل تصمیم گرفته شده، می‌داند؛ تصمیمی که به‌نظر می‌رسد بیشتر به آمار غلط و تفسیر اشتباه ساختارهای درسی این رشته‌ها برمی‌گردد. یکی از استادان این دانشگاه معتقد است که این گروه هیأت‌علمی که باید داوطلبانه محل خدمت خود را ترک کنند طی یک سال دست‌کم 700 دانشجوی مقطع کارشناسی و 10 دانشجوی دکتری را آموزش داده‌اند. مرکز تحقیقات موسیقی‌شناسی دانشگاه موناش اعلام کرده است که حدود 71 دانشگاه از 10 کشور در نامه‌ای خواستار تجدیدنظر این دانشگاه نسبت به تصمیمات اخیر خود شده‌اند.
به گزارش تایم، دانشگاه‌های RMIT، دانشگاه UNSW سیدنی و دانشگاه سیدنی جزء مراکزی هستند که رشته‌های هنرهای زیبا و تجسمی را ارائه می‌دهند و به‌زودی شاهد تعدیل نیرو در این رشته‌های هنری خواهند بود. دو ماه گذشته، رئیس دانشکده هنر سیدنی 30 درصد از کارکنان خود را تعدیل کرد. علاوه‌بر این، می‌توان به کاهش 8 درصدی علوم اجتماعی و رشته‌های هنری در اوایل سال جاری اشاره کرد؛ این درحالی است که تعطیلی کالج هنر سیدنی از سال 2015 در دستور کار مسئولان قرار داشته و حالا شیوع ویروس کرونا، تمام بهانه‌ها را برای این تصمیم آماده کرده است. به‌طور قطع، دروس رشته‌های هنر با کاهش استادان این رشته به‌خطر می‌افتند. در بعضی دروس هنری که تاکنون 6 تا 7 استاد تدریس می‌کردند، درحال حاضر، در حالت خوش‌بینانه دو استاد حضور دارد و درصورت نبود یکی دیگر از آنها، آن رشته هنری به‌طور کلی از بین می‌رود. بالا رفتن نرخ شهریه در رشته‌های هنری و علوم انسانی هم مزید بر علت است و عدم‌قطعیت در تداوم این رشته‌ها را می‌رساند. هنرهای خلاق بیشتر از آنکه با خطر تعطیلی روبه‌رو باشند، با خطر نابودی مواجهند. یکی از استادان مرکز تئاتر و نمایش موناش می‌گوید: «این مرکز به‌طور مداوم دانشجویان را ارزیابی می‌کند و تاکنون دوره‌های کارآموزی مختلف صنعتی را برای آنها ترتیب داده است. درواقع، ما بخشی حیاتی از اکوسیستم رشته‌های هنری در ملبورن هستیم اما هیچ توجیه مالی برای آن وجود ندارد. تلاش‌ها به‌ویژه در ماه‌های اخیر برای افزایش شمار ثبت‌نام دانشجویان بی‌نتیجه بوده و ممکن است این مرکز بزرگ به مرکزی کوچک تغییر یابد. دانشجویان فعلی به تحصیل خود ادامه می‌دهند اما گستره واحدهای ارائه شده کاهش می‌یابد.»
تهدید کرونا برای هنرهای نمایشی
ماهیت بسیاری از رشته‌های هنری از جمله موسیقی، نمایش و تئاتر با حضور روی صحنه و تماشاگران تعریف می‌شود. با شیوع ویروس کرونا و قرنطینه‌هایی که در ماه‌های اخیر در بسیاری از کشورهای شاهد بودیم، بسیاری از دانشجویان و حتی هنرمندان این رشته‌های هنری با مشکل شغلی جدی مواجه شده و حتی تحصیل آنها هم تحت‌تأثیر این ویروس قرار گرفته است. بسیاری از دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش رشته‌های هنری هم به‌دلیل گرایش کمتر دانشجویان به حضور در این رشته‌ها، به‌سمت تعطیلی رفته‌اند. درواقع، دانشجویان ترجیح می‌دهند به‌جای تحصیل در رشته‌ای که ممکن است آینده شغلی تضمین شده‌ای نداشته باشد، در رشته‌های دیگر تحصیل کنند. به‌عنوان دانشجویان رشته موسیقی که باید در حضور استاد نواختن آلات موسیقی را بیاموزند، در ماه‌های اخیر مجبور بودند از راه دور و به‌صورت آنلاین در کلاس‌های عملی آموزش موسیقی شرکت کنند. این درحالی است که بسیاری از کنسرت‌های موسیقی به‌طور آنلاین در دنیا پخش شدند و حتی در شرایط وخیم‌تر، برخی نمایش‌ها و کنسرت‌ها تا زمان از بین رفتن ویروس کرونا به تأخیر افتاد. این مشکلات، دانشگاه‌ها را وادار کرد تا تصمیمات جدی‌تر و عملی‌تری در مقابله با چنین شرایطی بگیرند.
در دانشکده سلطنتی مرکزی نمایش و تئاتر دانشگاه لندن، برخی دانشجویان به‌دلیل وجود شرایط کرونایی از حضور در مصاحبه این دانشگاه برای شرکت در ترم پاییز 2020 خودداری کردند. دانشگاه برای حل این مشکل، مصاحبه آنلاین را برای دانشجویان ترتیب داد. برای واحدهای عملی رشته‌های هنر، قرار شد دانشجویان برای مونولوگ‌گویی و انتخاب صدا، اجرای خود را ضبط کرده و ارسال کنند. قابلیت فضای مجازی امکان ارتباط مستقیم دانشجویان را با استادان و دیگر دانشجویان فراهم می‌کرد. استادان دانشگاهی رشته‌های هنر معتقدند هدف ما در چنین شرایطی، تربیت دانشجویانی است که بتوانند بعد از فارغ‌التحصیلی وارد صنعت هنر، موسیقی و نمایش شده و در حرفه مورد علاقه‌شان مشغول به کار شوند. بحران‌های ایجاد‌شده در ماه‌های اخیر، باعث ایجاد واکنش‌های متفاوت و گاه خلاقانه از سوی دانشجویان رشته‌های هنری شده و نمی‌توان بحران کرونا را به‌طور قطع منفی تلقی کرد چراکه در برخی مواقع، نبوغ دانشجویان را شکوفا می‌کند به‌طوری که شاید در شرایط عادی چنین اقداماتی انجام نمی‌دادند. در این میان، برخی استادان معتقدند هنرهای نمایشی و دیگر هنرها دوباره روی پای خود می‌ایستند و جان دوباره می‌گیرند و دانشجویان فعلی که بحرانی سخت را پشت‌سر گذاشته‌اند، می‌توانند آینده این هنرها را با مهارت‌هایی که کسب کرده‌اند و نیز فناوری‌های جدید، بسازند. خبرها حاکی از آن است که بعضی هنرها به صحنه بازگشته‌اند و این‌گونه می‌توان امیدوار بود که مشاغل مرتبط با هنر دوباره فعالیت خود را از سر گیرند و شاهد رونق صنعت هنر در روزهای کرونایی باشیم.
* مترجم: ندا اظهری