به گزارش «فرهیختگان»، در نیمسال نخست سال گذشته که هنوز ویروس کرونا پایش را به ایران نگذاشته بود دفتر موسیقی وزارت ارشاد اعلام کرد ۲۷۰ عنوان اجرای صحنه‌ای با ۵۲۰ اجرا، ۱۶۱ آلبوم موسیقی، سه آلبوم تصویری موسیقی، هزار و ۷۸ تک‌آهنگ، ۱۲۷ نماهنگ، ۴۰ کتاب گویا و ۲۶ اجرای گروه‌های خارجی در ایران از آن دفتر مجوز گرفته‌اند. همچنین در نیمه اول سال قبل، 6هزار و ۳۰۰ پرونده شعر و ترانه در دفتر موسیقی تشکیل شده و از بین ۲۷۰ عنوان اجرای صحنه‌ای که در 6ماه نخست امسال از دفتر موسیقی مجوز گرفته‌اند، ۱۳۵ عنوان موسیقی پاپ، ۵۲ عنوان موسیقی سنتی، ۴۷ عنوان موسیقی کلاسیک، ۱۹ عنوان موسیقی تلفیقی و ۱۷ عنوان موسیقی نواحی بوده‌اند.
بدیهی است که شرایط نیمه اول سال 99 در حوزه‌های مختلف با 6 ماه نخست سال 98 متفاوت است و این به‌معنای تایید و مطلوب‌بودن شرایط سال قبل نیست. موسیقی سال گذشته وضعیت فوق‌العاده‌ای برای اهلش نداشت و عده کمی فقط می‌توانستند به سوددهی برسند و همان‌ها هم این‌ور و آن‌ور مصاحبه می کردند که اصلا مافیایی وجود ندارد.
سال جدید و مانور تک‌آهنگ‌ها
براساس آنچه روابط‌عمومی معاونت هنری دراختیار «فرهیختگان» قرار داده در 6ماهه نخست امسال، هزار و 688 تک‌آهنگ، 135 اثر تصویری یا نماهنگ و 158 آلبوم مجوز انتشار گرفتند. همچنین با توجه به عدم برگزاری اجراهای صحنه‌ای در 6ماه اول امسال به‌دلیل شیوع کرونا، در این مدت مجوز 16 عنوان برنامه اجرای صحنه با 30 اجرا ازسوی دفتر موسیقی صادر شده که این اجراها به‌صورت آنلاین برای علاقه‌مندان پخش شده است. به‌جز کنسرت‌ها که متاثر از کرونا تعدادشان کاهش یافته، به‌نظر می‌رسد افزایش تک‌آهنگ‌ها ناشی از تغییر سیاستگذاری دفتر موسیقی در مواجهه با هنرمندان باشد. استودیوهای شخصی، هزینه‌های شخصی و اوقات فراغت کافی در این مدت باعث تولید بیشتر قطعات موسیقی شده است. امکان انتشار سریع در فضای مجازی و حمایت شرکت‌ها و موسسات موسیقی باعث به‌وجود آمدن یک رکورد در امسال هم شد. در سه‌ماهه نخست سال جاری، ۸۳۹ تک‌آهنگ از دفتر موسیقی مجوز دریافت کرده که این رقم در بهار سال گذشته ۴۹۵ تک‌آهنگ بوده و افزایش حدود دوبرابری داشته است. یعنی به‌طور میانگین در هر روز، تقریبا ۱۰ تک‌آهنگ مجوز گرفته‌اند.
مسلم نادعلی‌زاده، دبیر علمی شورای شعر، ترانه و کلام ارشاد دلیل افزایش دوبرابری صدور مجوز تک‌آهنگ در بهار امسال نسبت به پارسال را به باشگاه خبرنگاران جوان اینچنین گفته بود: «ما سال گذشته در این زمان، بیش از دوهزار پرونده در نوبت رسیدگی داشتیم؛ حدود شش تا هفت‌ماه رسیدگی به ترانه‌ها در شورا طول می‌کشید، ولی با برنامه‌ریزی‌ای که صورت گرفت و تلاش دوستان و همکاران، الان پاسخگویی در کمتر از یک‌هفته صورت می‌گیرد. در گذشته شورا جلسات کمی را برگزار می‌کرد و البته حجم کار‌ها هم به‌اندازه امروز نبود. الان روزانه حدود ۸۰ پرونده برای اخذ مجوز ارسال می‌شود که در برخی پرونده‌ها یک شعر و در برخی تا 20 شعر وجود دارد. اگر فقط چند روز کارشناسان شورا به پرونده‌ها رسیدگی نکنند، طبیعتا تعداد درخواست‌ها زیاد و با تاخیر در پاسخگویی، نارضایتی ایجاد می‌شود و چه‌بسا عده‌ای هم از این تاخیرها، سودجویی کنند.»
تک‌آهنگ‌ها، ضربه‌زننده یا مفید؟
حکم یک قرص مُسکن را داشته باشند یا اصلا دارو باشند بازهم عده‌ای از اهالی موسیقی به چشم یک حرکت اشتباه به آن نگاه می‌کنند. از بزرگان موسیقی مثال می‌آورند که هیچ‌گاه با خواندن یک قطعه نخواستند خود را مطرح کنند و اگرهم قطعه‌ای از آنها اصطلاحا گل کرده از یک آلبوم بوده و قطعات یک آلبوم هم حکم اجزای منظم و به‌هم پیوسته را داشته‌اند و هریک جداگانه ساز خودش را نمی‌زده است. هرچند در دهه‌های ۵۰ یا ۴۰ و زمانی که یک موسیقیدان قصد انتشار اثرش را در بازار داشت، باید از فرمت تک‌آهنگ استفاده می‌کرد. تمام صفحه‌های گرامافون دارای قطعات تک‌ترک هستند. ولی ظهور آلبوم با جمع‌آوری یک مجموعه آثار شکل گرفت و وارد بازار شد و در آن زمان همه از آن استقبال کردند. ولی دوباره به‌دلیل وضعیت اقتصادی، مارکت موسیقی از روی آلبوم برداشته شد و به سمت تک‌آهنگ رفت. آلبوم دیگر برای تهیه‌کنندگان و خوانندگان سودی ندارد و از آن‌طرف مردم هم شاید دیگر حوصله شنیدن تمام قطعات یک آلبوم را نداشته باشند و همین اتحاد ناخواسته باعث بروز و ظهور تک‌آهنگ‌ها شده است.
درحال حاضر که انتشار تک‌آهنگ در ایران باب شده است، هنرمندان در بیشتر مواقع اثر خود را به‌صورت رایگان دراختیار مخاطب قرار می‌دهند تا مردم با کارشان آشنا شوند و پس از اینکه آهنگ‌شان شنیده شد برای اجرای کنسرت آماده می‌شوند. انگار امروزه مردم بیشتر دوست دارند به تماشای اجراهای زنده بنشینند و به این صورت اوقات فراغت خود را پر کنند. درواقع می‌توان گفت تک‌آهنگ به خوراکی تبدیل شده تا مردم به سالن‌های کنسرت کشیده شوند و حکم یک کالای تبلیغاتی را پیدا کرده است.
حمیدرضا نوربخش در گفت‌وگویی با ایسنا درباره افزایش تک‌آهنگ‌ها گفته بود: «درحال حاضر افزایش انتشار تک‌آهنگ در کل جهان نیز دیده می‌شود، چراکه بیشترین مصرف موسیقی در حوزه فضای مجازی صورت می‌گیرد. درواقع در کل دنیا از طریق آیتیونز یا اسپاتیفای نیز با تک‌آهنگ‌ها روبه‌رو هستیم؛ البته در آنجا آلبوم هم تولید می‌شود ولی دورنما این است که تولید آلبوم در کل دنیا کاهش پیدا کند.» او درباره اینکه در ایران این اتفاق چرا سریع‌تر درحال رخ دادن است، پاسخ داده است: «دلیل عمده آن سختی کار تولید آلبوم در ایران است. درواقع اگر در ایران کسی بخواهد آلبومی را با هشت یا هفت تک‌آهنگ منتشر کند باید هزینه زیادی را صرف کند درحالی که هزینه او بازگشتی نخواهد داشت. بنابراین زمانی که هزینه باز نمی‌گردد، تولید آلبوم برای هنرمند مقرون‌به‌صرفه نیست.»
گفته می‌شود از انتشار تک‌آهنگ هم ناشر سود می‌برد و هم هنرمند؛ چون با این کار موقعیت هنرمند برای مخاطب خود در جایگاه بالایی خواهد بود و مدام به‌روزتر خواهد شد. زمانی هم که هنرمند برای مردم در جایگاه بالایی باشد ناشر می‌تواند اجراهای بیشتری بگذارد. ناشر تنها درصورتی ضرر می‌کند که سود حاصل از کنسرت متعلق به خود هنرمند باشد.
این نگاهی است که برخی از تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران عرصه موسیقی به تک‌آهنگ‌ها دارند و استدلال‌شان هم این است که اگر هرکدام از این تک‌قطعه‌ها محبوب شود در نتیجه کنسرت‌ها شلوغ‌تر می‌شوند و آنها سود بیشتری می‌برند.
هرچند کم‌شدن تعداد کنسرت‌ها موقتی است اما برای موسیقی ایران که دیگر در آن نسخه‌های فیزیکی فروش نمی‌روند و قطعات مصرفی، تولید می‌شوند تا اوقاتی گذرانده شوند و جوانان جویای نام دنبال شهرت یک‌شبه بروند و آنها که معروفند نام خود را در ذهن مخاطبان‌شان ماندگار داشته باشند افزایش تعداد تک‌آهنگ‌ها را هم باید به فال نیک گرفت زیرا ممکن است سال بعد همین‌ها را هم نداشته باشیم. تک‌آهنگ‌ها شاید در بلندمدت مفید نباشند اما در قحطی آلبوم‌ها و کنسرت‌ها حکم یک مو از خرس کندن را دارند و مع‌الاسف مایه دلخوشی هستند.
* نویسنده: سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار