به گزارش «فرهیختگان»، پرداخت وام‌های دانشجویی، تامین محل اسکان و همچنین ارائه غذای ارزان‌قیمت به دانشجویان یکی از وظایف دانشگاه‌های دولتی بوده و هست؛ وظیفه‌ای که به کمک صندوق رفاه دانشجویان انجام می‌شود تا از طریق آن بتوان تا حدی قشر دانشجو را که به دلیل تحصیل در مقاطع مختلف عملا امکان حضور جدی در بازار کار و بالطبع کسب درآمد ندارد، حمایت کرد. به‌عبارت دیگر وجود چترهای مختلف حمایتی دولت از دانشجویان تنها به مرزهای جغرافیایی کشور محدود نشده است و عملا در همه کشورها به شکل‌های گوناگون این تسهیلات ارائه می‌شوند. در اصل صندوق رفاه دانشجویان به‌عنوان متولی اصلی ارائه خدمات و تسهیلات حمایتی و رفاهی به دانشگاه‌ها و دانشجویان به شمار می‌رود که می‌تواند پشتوانه محکمی برای آنها تلقی شود، صندوقی که با ارائه وام‌های کم‌بهره به‌نوعی کمک دانشجویان در تامین هزینه‌هایشان و همچنین تامین منابع هزینه‌ای دانشگاه‌ها برای حوزه‌های خوابگاه، تغذیه دانشجویی و... است. صندوق رفاه دانشجویان در شرایط فعلی که ویروس کرونا بخش‌های مختلف کشور را با مشکل روبه‌رو کرده و مردم از لحاظ اقتصادی در تنگنای مالی قرار دارند، می‌تواند نقش حمایت‌کننده‌ای برای دانشجویان و دانشگاه‌ها داشته باشد و بیش از پیش خیال این قشر و خانواده‌هایشان را در تامین نیازهای مالی‌شان آسوده‌خاطر کند.
به عبارت دیگر نقش دستگاه‌های حمایتی در دوران شیوع ویروس کرونا برای اقشار آسیب‌پذیر جامعه، خصوصا دانشجویان که عموما فاقد شغل یا دارای کارهای فصلی و پاره‌وقت بوده و در این ایام تاثیرات منفی ناشی از شیوع ویروس کرونا، زندگی آنها را تحت‌تاثیر قرار داده است، بسیار پررنگ و اثرگذارتر از گذشته خواهد بود. با این‌حال طبق گفته دانشجویان و شوراهای صنفی به نظر می‌رسد صندوق رفاه دانشجویان در وضعیت فعلی نتوانسته آنچنان‌که انتظار می‌رفت به وظیفه خود عمل کند.
بی‌مهری صندوق رفاه دانشجویان به دانشجویان دکتری
پرداخت وام بدون‌بهره یا کم‌بهره یکی از وظایف صندوق رفاه دانشجویان به شمار می‌رود که بسته به نوع وام و مقطع تحصیلی، میزان آن متفاوت است؛ اما شاید بتوان یکی از مهم‌ترین آنها را وام دانشجویان دکتری دانست؛ وامی که هر ماه مبلغ مشخصی را شامل می‌شد که به خاطر فعالیت‌های پژوهشی این دانشجویان به آنها تعلق می‌گرفت. با این حال به نظر می‌رسد وام این قشر از دانشجویان از چشم کرونا دور نمانده و این روزها همین وام هم به سختی به دست آنها می‌رسد.
از طرفی حذف تعداد بسیار زیادی از دانشجویان به بهانه اشتغال و عدم‌بهره‌مندی دانشجویانی که دارای بیمه تامین اجتماعی هستند نیز با گلایه‌های دانشجویان دکتری همراه شده است.
پرداخت وام دکتری از 3 ماه به 6 ماه رسیده است
ابوطالب مرادی، عضو کمپین دکتری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره نحوه پرداخت وام به دانشجویان این مقطع توسط صندوق رفاه دانشجویان گفت: «پیش‌تر هر ماه مبلغ 600هزار تومان به دانشجویان وام پرداخت می‌شد، اما پرداخت آن به صورت هر سه ماه بود، با این حال در شرایط کرونایی و علی‌رغم وجود مشکلات به دلیل شیوع این ویروس، حدود سه‌ماه به بهانه‌های مختلف ازجمله تمدید زمان، از پرداخت این وام خودداری شده، این درحالی است که در سند نقشه جامع علمی کشور آمده است که باید به دانشجویان دکتری حقوق پرداخت شود، اما نه‌تنها این اتفاق نمی‌افتد بلکه پژوهانه را نیز حذف کرده و به جای آن وام پرداخت می‌شود.»
او با بیان اینکه قطعا دانشجویانی که به مرحله رساله رسیده‌اند، مجبور هستند از جیب خودشان برای انجام فعالیت‌های پژوهشی هزینه کنند، اظهار داشت: «در شرایط کرونا ما را مجبور کرده‌اند تا از استاد و مدیرگروه آموزشی‌مان امضا بگیریم تا ثابت شود که ما دانشجوی این مقطع هستیم، قطعا اگر می‌خواستند می‌توانستند همه این کارها را به صورت سیستمی انجام دهند اما این کار را نمی‌کنند و به همین دلایل پرداخت وام با تاخیر همراه شده است.»
عضو کمپین دکتری تصریح کرد: «پیش‌تر وام دکتری هر سه ماه یکبار پرداخت می‌شد، اما به نظر می‌رسد الان این زمان به 6 ماه رسیده است.»
از سوی دیگر طبق اخبار رسیده دانشجویان شهریه‌پرداز نیز از گرفتن وام شهریه جا مانده‌اند؛ چراکه به اذعان آنها به دلیل عدم‌هماهنگی میان صندوق رفاه دانشجویان و بانک عامل، با تاخیر زیادی در ایام کرونا همراه شده تا جایی که برخی از این دانشجویان حتی به ترم جدید نیز نرسیده‌اند، موضوعی که می‌طلبید این صندوق راهکارهای عملی دقیق‌تری را برای آن به اجرا دربیاورد.
البته مشکلات این صندوق تنها مختص ایام کرونا نیست؛ چراکه مردادماه سال گذشته حسن به‌نژاد، معاون سابق دانشجویی دانشگاه تهران از عدم پرداخت وام دکتری گلایه کرده و گفته بود: «متاسفانه دانشجویان به معاونت دانشجویی مراجعه نکردند که ما پیگیر این مشکل باشیم. تا جایی‌که مطلع هستیم تخصیص‌های بودجه‌ای صندوق رفاه انجام نشده و با مشکلات بودجه برای پرداخت این وام‌ها مواجه هستیم.»
بودجه خاصی برای ضدعفونی کردن دانشگاه‌ها اختصاص نداده‌ایم
کرونا امسال وضعیت متفاوتی را در دانشگاه‌های کشور حاکم کرده تا جایی که عملا آموزش‌ها در ترم جدید نیز همانند ترم گذشته به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود، اما نباید این مساله را نادیده گرفت که بخشی از دانشجویان بنا به ضرورت در محیط دانشگاهی حاضر می‌شوند و همین موضوع کافی است تا نیاز به انجام اقدامات لازم برای ضدعفونی کردن بخش‌های مختلف دانشگاه بیش‌ازپیش باشد. کاری که نیازمند تامین بودجه موردنیاز آن خواهد بود. اما به نظر می‌رسد صندوق رفاه دانشجویان قصد ندارد در این زمینه ورود کند، علی‌رغم اینکه این صندوق طی سال‌های گذشته برنامه‌های مختلفی برای صنعتی‌سازی رستوران‌ها و ارتقای وضعیت بهداشتی و کیفیت اماکن مرتبط با غذاخوری‌های دانشجویی در دستور کار داشت تا از این طریق بتواند بحث سلامت غذای دانشجویی را تامین کند، اما حالا کمترین توجهی به این موضوع ندارد.
ناصر مطیعی، رئیس صندوق رفاه دانشجویان پیش‌تر در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با بیان اینکه در بحث ضدعفونی‌کردن دانشگاه‌ها ما بودجه خاصی برای این مساله اختصاص نداده‌ایم، گفت: «دانشگاه‌ها در ردیف بودجه‌های جاری‌شان بخشی را برای ضدعفونی کردن در نظر گرفته‌اند و ما جزء کمک‌های مربوط به تعمیر و تجهیز دانشگاه‌ها، بودجه‌ای را برای کمک‌عام به آنها نداده‌ایم، از سوی دیگر در بخشنامه ما مسئولیت ضدعفونی کردن اماکن عمومی برعهده دانشگاه و مسئولیت بهداشت فردی مانند تهیه ماسک و دستکش برعهده دانشجو است که البته با حمایت دانشگاه صورت می‌گیرد، به‌طور مثال برخی دانشگاه‌ها با مراکز تولیدکننده این محصولات وارد مذاکره می‌شوند و محصولات موردنیاز را با قیمت کمتر در اختیار دانشجویان می‌گذارند.» این اظهارنظر درحالی است که 26 شهریور امسال وزیر علوم از عدم‌اختصاص مناسب بودجه مراکز دانشگاهی گلایه کرده و گفته بود: «متاسفانه تخصیص بودجه این مراکز نیز تاکنون خوب نبوده است. متوسط تخصیص‌ها به دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشی با وجود گذشت پنج‌ماه از سال حدود ۴۰ درصد بوده است.» از سوی دیگر افزایش حقوق اعضای هیات‌علمی و پرسنل طی دو سال اخیر باعث شده تا به گفته بسیاری از مسئولان دانشگاهی، بیش از 50 درصد بودجه صرف این کار شود و عملا اعتباری برای هزینه‌کرد در دیگر بخش‌ها باقی نماند و همین مساله نگرانی‌هایی را بابت حفظ سلامت دانشجویان خوابگاهی ایجاد کرده است.
بازسازی خوابگاه‌ها و فرصت خوبی که از دست رفت
از همان ابتدای شروع بحران کرونا در کشور و تعطیلی دانشگاه‌ها، تامین محل اسکان برای دانشجویان غیربومی دانشگاه‌های مختلف به یکی از اصلی‌ترین دغدغه آنها و طبیعتا خانواده‌شان تبدیل شد، موضوعی که هرچند در ابتدا این‌طور تصور می‌شد با توجه به آموزش‌های غیرحضوری دیگر نیازی به آن نباشد، اما مدت زمان زیادی نگذشت که تغییر وضعیت آموزشی و لزوم حضور برخی دانشجویان به‌ویژه دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی آن را به جایگاه اولیه خود بازگرداند. درحالی تامین خوابگاه در شرایط فعلی کشور به مساله اصلی دانشگاه‌ها تبدیل شده که سال‌هاست مراکز آکادمیک کشور از ظرفیت پایین خوابگاهی گلایه داشته‌اند، تا جایی که امروز پای خیرین خوابگاه‌ساز نیز به این عرصه باز شده است تا شاید از این طریق بتوان بخشی از کمبودهای کشور در این زمینه را جبران کرد. با این حال قطعا در شرایط فعلی به‌خاطر حفظ پروتکل‌های بهداشتی و رعایت فاصله اجتماعی میان دانشجویان خوابگاهی، شرایط سخت‌تری در این حوزه حاکم شده است.
21 تیرماه بود که مجتبی صدیقی، رئیس سازمان امور دانشجویان در نشست مجازی با روسای دانشگاه‌ها گفت: «حدود ۲۰۰هزار ظرفیت خوابگاهی به جز خوابگاه‌های خودگردان در کشور وجود دارد که حداکثر ۱۰۰هزار نفر معادل ۵۰ درصد از ظرفیت خوابگاه‌ها را می‌توانیم با توجه به بحران کرونا در سال تحصیلی آینده به دانشجویان اختصاص دهیم، با توجه به روند شیوع ویروس، محدودیت‌های حضور فیزیکی، رعایت موارد بهداشتی و ظرفیت خوابگاهی ضروری است.»
به گفته این مقام مسئول استفاده چرخشی و غیرثابت از ظرفیت خوابگاه، حل مشکلات اتاق‌های خالی نشده با همکاری دانشجویان برای نیمسال تحصیلی آینده لازم بوده و آنالیز دقیق ظرفیت‌های قابل استفاده خوابگاه‌ها در هر دانشگاه با توجه به معماری هر خوابگاه و فضاهای مشترک آن متناسب با دستورالعمل‌های بهداشتی انجام می‌شود. بعد از این صحبت‌ها، روسای شورای صنفی دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف اعلام کردند که قطعا چنین تصمیمی به معنی عدم بهره‌مندی نیمی از دانشجویان خوابگاهی از این ظرفیت خواهد بود، اما مساله اصلی اینجاست که با توجه به صحبت‌های ناصر مطیعی عملا هیچ بودجه‌ای برای انجام اقدامات پیشگیرانه در خوابگاه‌ها اختصاص پیدا نمی‌کند و دانشگاه‌ها خودشان باید هزینه‌های این کار را تامین کنند. در این میان باید به این مساله اشاره کرد که مهم‌ترین راهکار دانشگاه‌ها برای اسکان دانشجویان در فضای خوابگاهی آن است که هریک از اتاق‌ها را فارغ از ظرفیت آن دراختیار یک یا نهایتا دو دانشجو قرار دهند، البته اولویت اسکان نیز با دانشجویان تحصیلات تکمیلی خواهد بود؛ موضوعی که شاید بتواند همانند یک مسکن عمل کند، اما با توجه به شرایط غیرقابل پیش‌بینی این ویروس معلوم نیست تا چه زمانی می‌توان با اسکان محدود دانشجویان در اتاق‌های خوابگاهی سلامت آنها را تضمین کرد.
آغاز بازسازی خوابگاه‌های دانشگاه امیرکبیر از اوایل شهریور
کرونا به محض رسیدن به کشور خوابگاه‌های دانشجویی را به تعطیلی کشاند؛ مساله‌ای که باعث شد تا حتی در نیمسال دوم سال تحصیلی 99-98 اجاره‌بهایی از دانشجویان برای اسکان در خوابگاه‌ها دریافت نشود و حتی بازپرداخت وام‌های دانشجویی دوران تحصیل که سررسید آنها فرا رسیده بود هم برای چند ماه تمدید شد، با این حال نمی‌توان از این مساله نیز به راحتی گذشت که مسئولان امر از فرصت 6ماهه تعطیلی خوابگاه‌ها برای بازسازی آنها به خوبی استفاده نکردند، درحالی که طبق رسم هرساله بازسازی خوابگاه‌ها با حمایت صندوق رفاه در بازه زمانی ترم تابستان به دلیل تعطیلی دانشگاه‌ها صورت می‌گرفت. موضوعی که قطعا با توجه به شرایط ایجادشده می‌توانست بهترین فرصت را پیش‌روی دانشگاه‌ها بگذارد و با تامین بودجه این کار به بهترین نحو و در فرصت زمان بیشتری انجام شود، اما مشخص نیست به چه دلیل این بخش از وزارت علوم در سال 99 و با وجود در اختیار داشتن فرصت 6 ماهه اقدام درخوری را در این زمینه انجام نداده است.
سیاوش خرسندی، معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه امیرکبیر درباره بازسازی خوابگاه‌ها به «فرهیختگان» گفت: «صندوق رفاه دانشجویی طرح ملی ارتقای خوابگاه‌ها را در سال جاری به اجرا گذاشت که در آن از ارتقای خوابگاه‌های درجه چهار و پنج حمایت می‌کرد، در این طرح 30 خوابگاه مشمول بودند که دو خوابگاه مربوط به دانشگاه امیرکبیر بوده است.» او با تاکید بر اینکه بازسازی خوابگاه‌ها را از اوایل شهریورماه آغاز کرده‌ایم، اظهار داشت: «تامین بودجه این کار سه بخش است که یک بخش توسط خود دانشگاه، بخش دیگر توسط صندوق رفاه دانشجویی و بخش سوم هم از سوی خیرین صورت می‌گیرد و تا جایی که بنده اطلاع دادم صندوق 50 درصد از بودجه خود را پرداخت کرده و مابقی نیز منوط به ارائه گزارش است.»
معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه امیرکبیر اظهار داشت: «دو خوابگاه این دانشگاه جزء خوابگاه‌های درجه چهار هستند، البته ما بازسازی اساسی را در این خوابگاه‌ها انجام داده‌ایم به همین دلیل تا پایان مهر ماه کار بازسازی ادامه خواهد داشت؛ با این حال بازسازی برای خوابگاه‌هایی که قرار نیست به صورت اساسی تعمیر شوند، یک‌ماهه انجام می‌شود.» خرسندی خاطرنشان کرد: «در حال حاضر خوابگاه‌های امیرکبیر تعطیل نیست و هر دانشجویی در هر مقطعی که نیاز به اسکان در خوابگاه داشته باشد، می‌تواند از این ظرفیت استفاده کند.»
بی‌برنامگی دانشگاه‌ها در تامین غذای دانشجویی
درکنار همه این مشکلات، تامین غذای ارزان‌قیمت برای دانشجویان به‌ویژه آنهایی که به هر دلیل در خوابگاه‌ها اسکان داده شده‌اند، به یکی از معضلات جدی دانشگاه‌ها تبدیل شده است؛ چراکه با توجه به تعطیلی آشپزخانه‌های دانشگاهی عملا دست مراکز آکادمیک برای تداوم روال گذشته بسته شده است. رئیس صندوق رفاه دانشجویان در این باره به یکی از رسانه‌ها گفته بود: «امسال به دلیل شرایط خاص شیوع ویروس کرونا تعداد دانشجویان کمتری در دانشگاه‌ها حضور دارند و آشپزخانه‌ها مانند سال‌های گذشته فعال نیستند. دانشگاه‌ها ترجیح می‌دهند برای تعداد محدودی از دانشجویان که در دانشگاه هستند، غذا از بیرون مجموعه تهیه کنند، چراکه هزینه تامین غذا از این طریق کمتر خواهد بود.» جالب اینجاست که دانشگاه‌ها هرکدام راهکار خاص خود را برای تامین غذای گرم دانشجویی در نظر گرفته‌اند، موضوعی که در وهله اول باعث ایجاد نگرانی بین دانشجویان شده است؛ چراکه برخی از این مراکز ترجیح داده‌اند با پرداخت یارانه نهایتا 10هزار تومانی به دانشجویان، آنها را به سمت استفاده از سلف آزاد سوق دهند. از طرف دیگر تعدادی دیگر از دانشگاه‌ها نیز تازه به خود آمده و می‌خواهند از هفته آینده بحث غذا را پیگیری کنند. در این میان هم هستند دانشگاه‌هایی که با توزیع غذاهای بیرون‌بر ویژه دانشجویان خوابگاهی این مساله را رفع کرده‌اند.
دانشگاه علم و صنعت به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های کشور یکی از همان مراکزی است که ترجیح داده با پرداخت سوبسیدی هشت تا نهایتا 10 هزار تومانی به دانشجویان، به‌زعم خود مشکل غذای دانشجویی را حل کند، درحالی که هر دانشجویی به ناچار برای تهیه هر وعده غذا باید حداقل هشت هزار تومان از جیب خود هزینه کند، موضوعی که قطعا درصورت تداوم وضعیت بیماری کرونا می‌تواند با اعتراضات دانشجویی همراه شود. در این میان اما دانشگاه صنعتی‌شریف راهکار آخر را انتخاب کرده و با توزیع وعده ناهار و شام در میان دانشجویان خوابگاهی اصلی‌ترین نگرانی آنها را برطرف کرده، موضوعی که به گفته مسئولان این دانشگاه قرار است در آینده نزدیک و با تامین بودجه به وعده صبحانه نیز اختصاص پیدا کند.
بودجه صندوق رفاه دانشجویان در سال 98 به‌طور کامل اختصاص پیدا نکرد
با همه این تفاسیر به نظر می‌رسد صندوق رفاه دانشجویان نتوانست در شرایط فعلی آن‌طور که باید از فرصت‌های ایجادشده استفاده کند. موضوعی که حتی اگر مباحث و مشکلات مالی را هم در آن تاثیرگذار بدانیم، از بی‌دقتی و فقدان برنامه‌ریزی هم نمی‌توان گذشت. ناصر مطیعی هرچند پیش‌تر از سازمان برنامه و بودجه برای عدم‌اختصاص بودجه این صندوق گلایه کرده و گفته بود: «متاسفانه سال گذشته تنها ۵۲ درصد از اعتبارات ما پرداخت شد و قطعا اگر قرار باشد امسال نیز همین رویه ادامه پیدا کند طبیعی است که در پرداخت ۶۰۰ میلیارد تومان بودجه‌ای که در قالب وام‌های مختلف دانشجویی در نظر گرفته‌ایم با مشکل مواجه شویم، البته با پیگیری‌های انجام‌شده و همکاری سازمان برنامه‌وبودجه و مجلس توانستیم در 6 ماه امسال، 35 درصد از بودجه مصوب را دریافت کنیم.»
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار