به گزارش«فرهیختگان»، دانش‌شهر» شهری است که با هدف گسترش دانش در شهرها طراحی شده است؛ امروزه باور همگان بر این است که اتکا به دانش و نیروهای فکری و فناوری در توسعه همه‌جانبه به‌خصوص توسعه علمی و فناوری کشور مؤثر است. دانش‌شهر نیز مفهوم نسبتا جدیدی است که با هدف توسعه دانایی‌محور، به‌صورت مستمر و مداوم دانش را تقسیم، به‌روزرسانی و سنجش می‌کند و همین امر موجب تعامل بیشتر مردم با شهر و مردم با خودشان می‌شود؛ درواقع دانش‌شهرها شهرهایی پایدار و دارای اقتصاد مبتنی‌بر دانش هستند که شهروندان در آن رفاه و آسایش دارند.
دانش‌شهرها عملکرد پارک‌های علم‌وفناوری را در عملکردهای شهری ترکیب می‌کنند و قصد پرورش دانایی را دارند. به همین دلیل گفته می‌شود آنها می‌توانند در افزایش کیفیت زندگی شهروندان، ایجاد اشتغال و ثروت، افزایش درآمد جامعه و... مؤثر باشند. شهرهایی مانند بارسلونا، مونیخ، ملبورن و استکهلم نمونه‌هایی موفق از شهرهای دانش‌محور هستند. این روزها دانشگاه آزاد اسلامی به‌دنبال ایجاد دانش‌شهرهایی است که تمام المان‌های یک شهر را داشته و شاکله آن حول دانش و فناوری شکل گرفته باشد. در واقع دانش‌شهرها یکی از خروجی‌های دانشگاه‌های نسل چهارم و پنجم خواهد بود. دانشگاه‌های نسل اول آموزش‌محور بودند و افراد با گرفتن مدرک مشغول به‌کار می‌شدند، در نسل دوم، دانشگاه به‌سمت پژوهش‌محور بودن سوق یافت و در نسل سوم، کارآفرینی محور فعالیت‌های دانشگاه شد و امروز درحال گذر از نسل سوم به چهارم دانشگاه‌ها هستیم؛ نسلی که در آن، دانشگاه جامعه را هدایت می‌کند. دانش‌شهرها نیز خروجی دانشگاه‌های نسل چهارم هستند. دانشگاه‌های نسل سوم نیازمند مؤلفه‌هایی نظیر مراکز رشد، فعالیت‌های دانش‌بنیان و حرکت‌های شتاب‌دهنده بوده و روش مدیریت در این نوع دانشگاه‌ها مبتنی‌بر هدایت جامعه به سمت کارآفرینی است. به همین دلیل است که مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در تلاش هستند تا فرصت‌ها را شناسایی کرده و در جهت استفاده بهینه از این فرصت‌ها، گام‌های عملی بردارند. این دانشگاه این روزها در دانشگاه‌های نسل سوم و کارآفرین و دانشگاه‌های نسل چهارم پیشگام و پیشقدم است و در همین راستا قرار شد نخستین دانش‌شهر دانشگاه آزاد اسلامی در کشور با رویکرد شهر هوشمند، به‌منظور استقرار مراکز رشد و واحدهای فناور و ایجاد پارک‌های علم و فناوری، مجتمع‌های صنفی و خدماتی در واحد نجف‌آباد تاسیس شود.
شهری با زیست‌بوم کامل فناوری و تعامل دانش و صنعت
حال سوال اینجاست که لزوم ایجاد دانش‌شهرها چیست؟ دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است مقابله با محصولات تمدنی غرب که حاصل دانش‌شهرهایی مانند «سیلیکون ولی» است، تنها با چند دانشگاه و شرکت دانش‌بنیان امکان‌پذیر نیست، بلکه دانش‌شهری می‌خواهد که زیست‌بوم کامل فناوری و تعامل دانش و صنعت باشد.
اما علت انتخاب شهر اصفهان برای ایجاد دانش‌شهر چه بود؟ استان اصفهان از لحاظ جمعیت دانشجویی در بین استان‌های دانشگاه آزاد اسلامی پس از تهران، رتبه دوم را به خود اختصاص داده و بر این اساس طرح‌های تحولی قابل‌توجهی برای این استان درنظر گرفته شده است. واحد نجف‌آباد با دارا بودن بالغ‌بر 1277 هکتار زمین، بزرگ‌ترین واحد دانشگاهی کشور با رتبه جامع مستقل است که زیرساخت‌های لازم را در ابعاد مختلف آموزشی، پژوهشی و فناوری در اختیار دارد و با سرمایه‌های انسانی توانمند و نخبه با بیش از 170 رشته تحصیلی فقط در مقاطع تحصیلات تکمیلی در 10 دانشکده مصوب و 11 مرکز تحقیقاتی، می‌تواند گام‌های موثری درجهت تحقق اهداف و سیاست‌های کلان دانشگاه آزاد اسلامی بردارد، بنابراین قرار شد اولین دانش‌شهر در واحد نجف‌آباد تاسیس شود؛ درواقع دانشگاه آزاد اسلامی اولین دانش‌شهر کشور را باتوجه به پروژه ریلی تهران - اصفهان - نجف‌آباد، در این واحد دانشگاهی راه‌اندازی خواهد کرد و واحد نجف‌آباد کانون دانش‌شهر کشور خواهد شد. مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی امیدوارند دانش‌شهر واحد نجف‌آباد بتواند به مرکز توسعه علمی کشور تبدیل شود. دانش‌شهری که قرار است با محوریت فناوری اطلاعات در زمین 500 هکتاری این واحد تاسیس شود، می‌تواند در اقتصاد استان، منطقه و کشور مؤثر باشد.
بندر انزلی، دومین مقصد دانشگاه آزاد اسلامی برای ایجاد دانش‌شهر
بندر انزلی هدف دوم مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی برای ایجاد دانش‌شهر است. دوازدهم شهریورماه بود که دکتر طهرانچی در دیدار مدیرعامل منطقه آزاد انزلی پیشنهاد راه‌اندازی دانش‌شهر در منطقه آزاد بندرانزلی را مطرح کرد. منطقه آزاد انزلی یکی از مناطق پراستعداد ایران است که در زمینه‌های علمی و فناوری فعالیت‌های بسیار داشته و وجود شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز علمی متعدد و رویکرد سازمان منطقه آزاد انزلی به توسعه علمی و پژوهشی، شرایطی را برای ایجاد شهر دانش فراهم کرده که در آینده‌ای نزدیک شاهد ایجاد آن در منطقه خواهیم بود.
دانشگاه آزاد اسلامی یک واحد بین‌المللی در بندرانزلی دارد؛ بنابراین تلاش دارد در آینده‌پژوهی منطقه، منطبق با اتفاقات اجتماعی و تحولات، حمایت دانشی از منطقه آزاد بندرانزلی داشته باشد. مسئولان دانشگاه برای تحقق این امر، می‌خواهند مشاغل موردنیاز منطقه را احصا و فناوری آموزشی شغل‌محور را با استفاده از ظرفیت‌های منطقه ارائه کنند. به اعتقاد دکتر طهرانچی، علم و ثروت و فناوری از دانش‌شهرها بیرون می‌آید نه دانشگاه، بنابراین می‌توان با استفاده از تجربه ربع رشیدی، منطقه آزاد بندرانزلی را به دانش‌شهر تبدیل کرد تا حلقه علم، تجارت و زندگی را در کنار یکدیگر داشته باشیم.
فیــروزآبــادی:
شاکله دانش‌شهر حول دانش و فناوری شکل گرفته است
روح‌الله دهــقــانــی فیــروزآبــادی، معـــاون تحقیقـات، فـنـــاوری و نـــوآوری دانــشــگاه آزاد اســـلامی در گفـت‌وگـو با «فرهیختگان» درخصوص مفهوم دانش‌شهرها و لزوم ایجاد این شهرها سخن گفت. او توضیح داد: «بحث دانش‌شهر یک مفهوم است که مطرح شده تا این مفهوم معنی پیدا کند؛ به‌عبارت بهتر گاهی اوقات حرف از موضوعی زده شده و مفهوم آن موضوع مطرح می‌شود تا در یک زمانی به پختگی رسیده و کم‌کم اجرا شوند. مفهوم دانش‌شهر این است که یک شهر وجود دارد و در آن شهر تمام المان‌های زندگی دانش‌بنیان وجود دارد.»
او ادامه داد: «به‌عبارت بهتر در این شهر شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها، بازار، صندوق‌ها و بانک‌ها و نهادهای مالی، کارگزارها و پروژه‌ها حضور دارند. شهری که این مشخصات را داشته باشد، پارک نامیده می‌شود. یعنی تمام پارک‌های علم‌وفناوری این مشخصات را دارند. اما در دانش‌شهر علاوه‌بر این مشخصات، این شهر محل زندگی مردم نیز هست؛ یعنی به‌طور مثال 6 نفری که شرکت دانش‌بنیان دارند، در همان محل نیز زندگی می‌کنند.»
معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: «در این شهر مدرسه، نانوایی، فروشگاه و تمام المان‌هایی که در یک شهر وجود دارند، حول محور دانش، آن شهر را تشکیل می‌دهند. به‌طور مثال شهر رفسنجان از چه مشخصه‌ای تشکیل شده و حول چه صنعتی است؟ مشخصه این شهر حول صنعت پسته است و در این شهر نانوایی و مدرسه و.. نیز وجود دارد، اما شاکله شهر حول محور پسته شکل گرفته است. یا به‌طور مثال شاکله شهر نیشابور حول صنعت معدن شکل گرفته است؛ دانش‌شهر شهری است که شاکله آن حول دانش و فناوری شکل گرفته باشد.»
دهقانی فیروزآبادی اظهار کرد: «دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان بازیگر اصلی علم‌وفناوری تمام المان‌های یک دانش‌شهر ازجمله زمین، مساحت، نیروی انسانی و... را دارد؛ بنابراین می‌تواند یکی از شروع‌کنندگان راه‌اندازی این دانش‌شهرها باشد.»
او با بیان اینکه صنعت شهر خوزستان حول محور نفت می‌چرخد، ادامه داد: «شهر عسلویه نیز شهری است که حول محور نفت بنا شده است؛ بنابراین دانشگاه آزاد اسلامی سعی می‌کند از این ظرفیت‌ها، یعنی ظرفیت‌های دانشگاه و کشور مفهوم دانش‌شهر را جا بیندازد تا ایجاد این بنیان‌ها کلید بخورد.»
او با بیان اینکه نخستین دانش‌شهر این دانشگاه با رویکرد شهر هوشمند در واحد نجف‌آباد کلید خورد، تصریح کرد: «درحال حاضر جلساتی با نمایندگان مجلس برای راه‌اندازی این شهر برگزار شده است. همچنین به‌تازگی راه‌اندازی دانش‌شهر در بندر انزلی نیز باتوجه به ویژگی‌های این شهر مطرح شده است.»
دکتر دهقانی فیروزآبادی در بازدید از دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد گفت: «فرصت‌های منحصربه‌فردی در این دانشگاه وجود دارد و واحد نجف‌آباد یکی از واحدهای ویژه دانشگاه آزاد اسلامی است. دانشگاه آزاد اسلامی یک واحد بین‌المللی در بندرانزلی دارد و تلاش داریم حمایت دانشی از منطقه آزاد بندر انزلی داشته باشیم. برای تحقق این امر، باید مشاغل موردنیاز منطقه را نیز احصا کنیم.»
معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی درخصوص تفاوت دانش‌شهر و شهر دانش توضیح داد: «شهر دانش، دانش‌شهر و شهر دانش‌بنیان همگی یک مفهوم را دارند. درحال حاضر فعلا در بندر انزلی و واحد نجف‌آباد بحث راه‌اندازی دانش‌شهر مطرح شده است. درواقع مشخص شده این دو شهر پتانسیل ایجاد دانش‌شهر را دارد، اما تا راه‌اندازی آن باید صبر کرد، چون کارهای زیادی برای اجرای آن وجود دارد.»
او درخصوص انتخاب واحد نجف‌آباد برای راه‌اندازی دانش‌شهر گفت: «در شهر نجف‌آباد 500 هکتار زمین وجود دارد که این زمین می‌تواند یک دانش‌شهر را تشکیل دهد. المان‌های دیگر ازجمله نزدیکی شهر به مراکز صنعتی، فضای عمومی و جغرافیایی شهر، فرصت دستیابی شهر به بازارها و... در این شهر وجود دارد و به همین دلیل باعث شد واحد نجف‌آباد به‌عنوان اولین واحد برای راه‌اندازی دانش‌شهر مطرح شود.»
دهقانی فیروزآبادی در پایان گفت: «الان باید نمایندگان مجلس، دولت و سرمایه‌گذاران خصوصی پای‌کار بیایند تا ایجاد دانش‌شهرها هرچه زودتر رقم بخورد؛ دانش‌شهرها یکی از خروجی‌های دانشگاه‌های نسل چهارم و پنجم خواهد بود.»
روستاآزاد:
مباحث فرهنگی و اجتماعی جلوی ایجاد دانش‌شهرها در کشور را گرفته‌اند
روستاآزاد، رئیس سابق دانشگاه صنعتی‌شریف نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درخصوص مفهوم دانش‌شهر توضیح داد و با بیان اینکه جوامع مختلف در بحث تولید دانش و استفاده از آن در حوزه‌های مختلف با شاخص‌های متنوعی عمل می‌کنند و این مساله در هر کشوری متفاوت است، گفت: «مساله مهم در این حوزه آن است که باید ملت‌ها از یکدیگر یاد بگیرند و به شاخص‌های خود متکی نباشند.
همچنین نباید این مساله را فراموش کرد که جوامع همانند یکدیگر نیستند. به‌عبارت دیگر یک جامعه برای اینکه بتواند با قدم‌های بلندی در مسیر رشد حرکت کند، اگر بتواند فرهیختگان خود را در یک جزیره با هدف پشتیبانی کشورش در مسیر علم و دانش و توسعه این حوزه جمع کرده و به آنها بیشتر از دیگر اقشار توجه کند، به موفقیت خواهد رسید؛ چراکه طبیعی است که مجموعه فرهیخته و نخبه هر کشوری می‌تواند باعث ارتقای کل آن جامعه شود.»
او تصریح کرد: «قطعا جوامع نمی‌توانند به همه اقشار جامعه خود به یک اندازه رسیدگی کنند، از این‌رو بهتر است تمام توان خود را برای قشر نخبگان بگذارند تا آنها بتوانند ازطریق ایجاد ارزش افزوده در جامعه، باعث ارتقای کل کشورشان شوند. ما نیز اگر بتوانیم به فرهیختگان و نخبگان بیش از دیگران توجه داشته باشیم، امید است این قشر بتوانند فاصله جامعه‌شان را با جامعه جهانی کاهش دهند و درمجموع باعث رشد بخش‌های مختلف علمی در کشور شوند.»
رئیس سابق دانشگاه صنعتی‌شریف اظهار کرد: «در بسیاری از کشورها بالاخص کشورهای پیشرفته مجموعه‌هایی ایجاد شده که ازنظر رسیدگی به فرهیختگان، دست‌شان باز است، تا جایی‌که حتی در کشورهایی مانند هند و روسیه نیز شهر یا شهرک‌هایی ایجاد شده که همه مؤلفه‌های شهری را دارند، اما در آن تنها قشر نخبگانی زندگی می‌کنند.این کشورها در نظر دارند ازطریق این شهر و شهرک‌ها بتوانند درنهایت کل کشورشان را ارتقا دهند. البته این مساله تنها مختص این کشورها نیست، بلکه چین، انگلستان و... در این زمینه پیشتاز هستند.»
روستا آزاد گفت: «اثرگذاری دانش‌شهرها در وضعیت کشور به معماری آن بستگی زیادی دارد، چراکه گاهی می‌بینیم صرفا در ایجاد این شهرها، کپی‌کاری صورت می‌گیرد و اگر این اتفاق بیفتد، سهم مهلکی را شاهد خواهیم بود و عملا این دانش‌شهرها برای کشور خروجی‌ای نخواهند داشت، درحالی‌که اگر فرد بابصیرتی بحث معماری این دانش‌شهرها را برعهده بگیرد، تصور می‌کنم ظرف پنج‌سال می‌توان به دانش‌شهر واقعی رسید.»
او اظهار کرد: «پارک علم‌وفناوری پردیس را می‌توان تاحدودی به‌عنوان دانش‌شهر قلمداد کرد، اما قطعا نوع مدیریت و بصیرت اداره‌کنندگان دانش‌شهرها در اثرگذاری آن نقش خواهد داشت؛ با این‌حال معتقدم اگر فردی جدی در این حوزه ورود کند، می‌توان بعد از گذشت پنج سال اولین نشانه‌های موفقیت این دانش‌شهرها را به چشم دید، اما اگر غیر این باشد، حتی اگر 20 سال هم بگذرد، عملا اتفاقی در کشور رخ نخواهد داد.»
رئیس سابق دانشگاه صنعتی‌شریف درباره عدم تمایل دانشگاه‌های بزررگ کشور به ایجاد دانش‌شهرها بیان داشت: «در کشور ما بیش از آنکه بحث علم‌وفناوری در دانشگاه‌ها مطرح باشد، مباحث فرهنگی و اجتماعی مطرح شده است؛ یعنی نگاه‌ها این‌گونه بود که وقتی فردی مدرک لیسانس دریافت می‌کرد، یک فرد شاخص اجتماعی تلقی می‌شد. به‌عبارت دیگر، سنگ بنیان ایجاد دانشگاه در ایران مباحث فرهنگی بوده است و همانند این مساله را در دو دانشگاه شاخص بیروت می‌بینیم که هر دو پایگاه یک پایگاه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بین دو کشور آمریکا و فرانسه بوده‌اند تا دانشگاهی که مباحث علمی در آن دنبال شود.»
روستاآزاد در همین زمینه توضیح داد: «امروزه در کشور ما نیز عنوان می‌شود که افراد باید به دانشگاه بروند تا علاوه‌بر جایگاه فرهنگی و اجتماعی، دیگر نیاز نباشد خیلی کار کنند. قطعا تا زمانی که انگیزه فرد و خانواده‌ها از تحصیل این باشد که تشخص پیدا کرده و کار سنگین انجام ندهد، مشخص است که از چنین دانشگاهی نمی‌توان به ماموریت‌هایی که برای دانش‌شهرها تعیین شده، دست پیدا کرد.»
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار