به گزارش «فرهیختگان»، یکی از مهم‌ترین انتظاراتی که می‌توان از زیست‌بوم فناوری و نوآوری داشت، پرداختن به مسائل و اولویت‌‌های ملی است. برای مثال دست‌یافتن به اقتصاد دیجیتال، اقتصاد دانش‌بنیان، شهر هوشمند، سلامت دیجیتال، گردشگری مجازی و... را می‌توان از اولویت‌‌های نیازمحور و مساله محور در یک کشور دانست. تحقق چنین اهدافی، مهم و ضروری است اما داشتن نگاه آینده‌نگر و بلندمدت برای توسعه پایدار همه بخش‌‌ها، اهمیت دوچندانی دارد. درواقع برای داشتن اقتصاد دانش‌بنیان، شهر هوشمند، گردشگری مجازی، کشاورزی دیجیتال و همه موارد ذکرشده، باید زیست‌بوم فناوری و نوآوری به‌درستی شکل گرفته و ظرفیت‌‌های خود را در اختیار هریک از بخش‌‌ها قرار دهد. فناوری اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، بلاکچین، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، هوشمند‌سازی و نسل چهارم صنعتی ملزوماتی هستند که می‌توان اهداف اولویت‌دار ملی را به‌وسیله آن محقق کرد.
در گزارش‌‌های متعددی، فناوری‌‌های نوین در زیست‌بوم فناوری کشور را موردبررسی قرار داده و به‌عنوان مثال کاربرد‌های مختلف هوش‌مصنوعی یا واقعیت افزوده را در حوزه‌‌‌‌های مختلف بررسی کرده‌ایم. یکی از فناوری‌‌های مدرن که از تولد آن، زمان زیادی نمی‌گذرد و هنوز ناشناخته‌‌های فراوانی دارد، فناوری «بلاکچین» است. کارشناسان، از این فناوری به‌عنوان پیشران تحول دنیای دیجیتال نام می‌برند و معتقدند که بلاکچین در یک دهه آینده تحول عظیمی را در دنیای دیجیتال ایجاد می‌کند.
امنیت؛ اصلی‌ترین دستاورد بلاکچین
واژه بلاکچین (Blockchain) از دو کلمه Block بهمعنی بلوک و Chain به‌معنای زنجیره تشکیل شده است. بنابراین ترجمه لفظی بلاکچین یعنی، زنجیر‌ه‌ای از بلوک‌‌ها. این تکنولوژی از فناوری پیشرفتهای برخوردار است که شاید کاربرد آن برای همگان قابل درک نباشد. بلاکچین به زبان ساده، نوعی سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است. تفاوت آن با سیستم‌‌های دیگر ثبت اطلاعات این است که اطلاعات ذخیره‌شده روی این نوع سیستم، میان همه اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود. با توجه به اینکه در بلاکچین از رمزنگاری و توزیع داده‌‌ها استفاده می‌شود، لذا امکان هک، حذف و دستکاری اطلاعات ثبت‌شده، تقریبا ناممکن است. مفهوم بلاکچین اولین‌بار با پیدایش بیت‌کوین به وجود آمد و در ارز‌های دیجیتال از این راهکار برای ذخیره اطلاعات مربوط به دارایی کاربران استفاده شد. یک مثال ملموس‌تر، می‌تواند به درک بهتر بلاکچین کمک کند؛ فرض کنید شخصی در یک جمع ۱۰۰ نفری، برگه‌ای حاوی مجموعه‌ای از اطلاعات را بالا می‌گیرد و همه حاضران با تلفن همراه‌شان از آن برگه عکس می‌گیرند. حالا اگر شخص مذکور اطلاعات موجود در آن برگه را نابود یا تغییری در آن ایجاد کند، دیگر برای آن جمع قابلپذیرش نیست، چون آنها یک کپی از نسخه اصلی اطلاعات را در اختیار دارند، مگر اینکه شخص مذکور تلفن همراه حاضران را گرفته و اطلاعات تکبهتک افراد را حذف کند. حال این جمع، می‌تواند یک جمع چندین میلیون نفری باشد. این مثال، توضیح ساد‌ه‌ای از فناوری بلاکچین است. اما بهطور کلی می‌توان گفت که بلاکچین یک بایگانی است که اطلاعات روی آن ثبت می‌شود و شاید با بایگانی‌‌هایی که شناخته‌شده‌تر است مانند ویکی‌پدیا تفاوت چندانی نداشته باشد. ساختار و نوع کار این فناوری با نوع کار وب‌سایت ویکی‌پدیا تفاوت ندارد.
مقالات وب‌سایت دانشنامه آنلاین ویکی‌پدیا نیز محصول یک نویسنده نیستند و هر کسی می‌تواند با رعایت قوانین ویکی‌پدیا، در این سایت مطلب منتشر کند. بنابراین در ویکی‌پدیا هم فقط یک فرد، اطلاعات را کنترل نمی‌کند. بااینحال، با بررسی‌‌های عمیق‌تر، تفاوت‌‌هایی که باعث می‌شود فناوری بلاکچین منحصربه‌فرد باشد، روشن می‌شود. درواقع درحالی‌که هر دو در شبکه‌‌های توزیع‌شده (اینترنت) اجرا می‌شوند، ویکی‌پدیا در شبکه جهانی وب طراحی شده است. این یعنی در ویکی‌پدیا، داده‌‌ها روی سرور متمرکز ذخیره می‌شوند. حتی اگر کاربران هم نخواهند، یک یا چند نفر به تمام داده‌‌ها کنترل دارند و می‌توانند آنها را تغییر دهند یا بهطور کامل حذف کنند. در ویکی‌پدیا، یک کاربر، با مجوز‌هایی که در حساب کاربری خود توسط سیستم برایش تعیین می‌شود، قادر است همه یا برخی ورودی‌‌های ویکی‌پدیا را که در یک سرور متمرکز ذخیره شده‌اند، تغییر دهد. به این ترتیب هر زمان که یک کاربر به صفحه ویکی‌پدیا دسترسی پیدا کند، نسخه به‌روزشده یک مطلب در پایگاه داده را دریافت می‌کند. اما تفاوت اصلی این است که کنترل پایگاه داده همچنان با مدیران ویکی‌پدیا باقی می‌ماند و کنترل دسترسی‌‌ها و مجوز‌ها توسط یک مقام مرکزی حفظ می‌شود و این افراد بهنوعی مدیران ویکی‌پدیا می‌توانند یک مقاله را هر زمان که بخواهند، حذف کنند. اما در بلاکچین، مالک اطلاعات پایگاه داده، همان کاربران شبکه هستند و اطلاعات ثبت‌شده روی آن پاک نمی‌شود.
پایگاه داده بلاکچینی نمی‌تواند توسط شخص یا نهاد خاصی کنترل شود یا به آن دسترسی پیدا شود، زیرا یک شبکه توزیع‌شده و غیرمتمرکز است. کامپیوتر‌ها هستند که با پیوستن به یکدیگر شبکه‌‌ها را می‌سازند و خود کامپیوتر‌ها هستند که شبکه را اداره می‌کنند؛ همین امر موجب امنیت هرچه بیشتر فناوری بلاکچین می‌شود.
تغییر ساختار مبادلات تجاری
یکی از بزرگ‌ترین مزایای فناوری بلاکچین، تغییر ساختار خطی فرآیندهای تبادل تجاری به شبکه و ارتقای ارتباط و کاهش واسطه‌گری است. با افزایش شفافیت و امنیت توسط بلاکچین بیشتر اجزای زنجیره ارزش می‌توانند به‌صورت خودکار و در زمان کم، با کمک قرارداد‌های هوشمند با هم تعامل کرده و مبادلات تجاری را انجام دهند. تسویه پایاپای مبادلات، تامین مالی مبادلات تجارت و پرداخت‌‌ها ازجمله مهم‌ترین کاربرد‌های فناوری بلاکچین محسوب می‌شوند. به همین دلیل است که از زمان پیدایش این فناوری در جهان، بسیاری از کشور‌ها با پی‌بردن به کاربرد فناوری بلاکچین، سرمایه‌گذاری‌‌های کلانی را برای حمایت از شرکت‌‌های نوپای فعال در این حوزه داشته‌اند. براساس آمار در دهه معاصر، چیزی حدود 100 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری توسط سرمایه‌گذاران خطرپذیر در استارتاپهای بلاکچین صورت گرفته است که این رقم نسبت به اهمیت و کاربرد‌های مهم این فناوری، رقم چندان بزرگی نیست. البته ناگفته نماند که ظهور هرگونه فناوری در جهان، همواره فرصت‌‌هایی را در اختیار کشور‌ها قرار می‌دهد تا با استفاده از آن، به اهداف خود دست پیدا کنند، هرچند در این رویه، چالشهای متعددی پیش پای آنها قرار می‌گیرد.
یک مرکز فناوری در آمریکا در یک نظر‌سنجی از مدیران موسسات بزرگ این سوال را مطرح کرده است که تا چه اندازه موافق استفاده از فناوری بلاکچین در زنجیره فعالیت خود هستند. مدیران این موسسات در پاسخ به سوال مطرحشده، به چند نکته اساسی اشاره کرده و مزایای استفاده از آن را بیش از چالشهای آن عنوان کرده‌اند. تسهیل فرآیندهای انتقال پول و افزایش شفافیت و امنیت فرآیندهای پولی با استفاده از فناوری بلاکچین یکی از مهم‌ترین مواردی است که به‌عنوان فرصت، از زبان مدیران موسسات بزرگ عنوان شده است. استفاده از بستر بلاکچین برای ارتقا در فرآیندهای سرمایه‌گذاری و کاهش هزینه‌‌ها در بازار‌های آنلاین نیز از دیگر فرصت‌‌هایی است که فناوری بلاکچین به ارمغان می‌آورد.
استارتاپها در خدمت فناوری بلاکچین
استارتاپها امکان رسیدن به اهدافی که فناوری بلاکچین تحقق آن را تسهیل می‌کند، فراهم می‌کنند. همان‌طور که گفته شد، فرآیندهای انتقال پول و افزایش شفافیت و امنیت پولی، یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از فناوری بلاکچین است. در این راستا استارتاپها می‌توانند مسیر تحقق این هدف را کوتاه‌تر کنند. پرداخت آنلاین محصولات و خدمات با کمترین هزینه، ارائه سخت‌افزار‌‌هایی به‌منظور افزایش امنیت داراییهای دیجیتال و ارائه درگاه پرداخت ارز‌های رمزنگاری‌شده به کسب‌وکار‌ها ازجمله راهکار‌هایی است که استارتاپها می‌توانند فناوری بلاکچین را در قالب آن ارائه دهند.
قرارداد‌های هوشمند که یکی دیگر از مزایای فناوری بلاکچین است و فرآیند سرمایه‌گذاری را به‌صورت خودکار هدایت می‌کند، به کمک استارتاپها امکان‌پذیر است. استارتاپها می‌توانند با طراحی و ساخت نرم‌افزار‌های امن و درعین‌حال شفاف، واسطه‌‌ها را در سرمایه‌گذاری‌‌ها حذف کنند. همچنین امکان تجزیه و تحلیل بازار‌های ارزی رمزنگاری‌شده را با ترکیب هوش مصنوعی و بلاکچین ایجاد کنند. جالب است بدانید که مخاطب چنین امکاناتی، تنها شرکت‌‌ها و موسسات مالی بزرگ نیستند بلکه عموم مردم در همه کسب‌وکار‌ها نیز می‌توانند از فناوری بلاکچین استفاده کنند.
اما فناوری بلاکچین در ایران، یک فناوری نوپا و تا حدی ناشناخته است که نیاز است زیرساخت‌‌های توسعه و گسترش این فناوری کاربردی در سطح جامعه ایجاد شود. فعالان این عرصه معتقدند یکی از راهکار‌های توسعه این فناوری در کشور، مشارکت و سهیم شدن عموم مردم و فرهنگ‌سازی ضرورت حرکت بهسمت فناوری بلاکچین است.
پیشتازی خارجی‌‌ها در استفاده از بلاکچین
شرکت‌‌های بزرگی در سراسر جهان در حوزه فناوری بلاکچین فعالیت می‌کنند. در سال 2013 در سانفرانسیسکوی آمریکا شرکتی با نام «Wyre» تاسیس شد که با استفاده از فناوری بلاکچین، خدمات انتقال ارز و خریدوفروش‌‌های ارزی را به متقاضیان ارائه می‌داد. Wyre پلتفرم آنلاینی است که از طریق بستر بلاکچین، خدمات حمل‌ونقل ارز‌های مختلف را با سرعت و شفافیت بالایی امکان‌پذیر کرده است. این مجموعه ارز دریافتی را به ارز‌های دیجیتال تبدیل و به کشور مقصد منتقل می‌کند. سپس با استفاده از تعداد کاربران بالای خود در کشور‌های مختلف، مجددا با نرخ روز ارز دیجیتال را به پول کشور مقصد تبدیل و به حساب مقصد منتقل می‌کند. کل سرمایه تامین‌شده برای تاسیس این شرکت، 6.2 میلیون دلار بوده است.
«Strawpay» نیز نام یک شرکت سوئدی است که در سال 2014 با سرمایه 185 هزار دلار تاسیس شد. با رشد تراکنشهای اینترنتی، بیت‌کوین برای ورود به این عرصه با مشکلاتی مواجه بود. مهم‌ترین مشکل بیت‌کوین سرعت پایین انجام تراکنش‌‌ها در تعداد، نسبت به دیگر روش‌‌های مرسوم پرداخت بود. ازاین‌رو Strawpay راهکار مناسبی را برای افزایش سرعت تراکنشهای خرد در بستر بلاکچین ایجاد کرد تا عموم مردم بتوانند در این بستر مبادلات بیت‌کوین را با سرعت و شفافیت انجام دهند.
در کنیا نیز در سال 2013 شرکتی به نام «BitPesa» با سرمایه 15 میلیون دلار برای تسهیل فعالیت کسب‌وکار‌های مختلف تاسیس شد. این شرکت به نقل‌وانتقال پول در آفریقا مفهوم جدیدی بخشید و با استفاده از راهکار‌های پرداخت نوین بر پایه بلاکچین، نقش بسزایی در تسریع نقلوانتقالات پول ایفا کرد. سیستم پرداخت این مجموعه با موبایل یکپارچه شده است که در آفریقا بسیار عمومیت دارد. گفته می‌شود این شرکت قصد دارد با شرکت‌‌های اروپایی و آمریکایی وارد شراکت شود.
مدیریت رمزارز‌ها با فناوری بلاکچین
با گسترش تبادلات بر پایه ارز‌های رمزنگاری‌شده، حفظ و نگهداری از داراییهای دیجیتال اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. درواقع آگاهی از نحوه مدیریت داراییهای دیجیتال را می‌توان پیش‌نیاز مبادلات ارزی دیجیتال دانست. در این زمینه نیز فناوری بلاکچین امکانات بی‌نظیری را در اختیار کسب‌وکار‌ها و همچنین عموم مردم قرار داده است.
در سال 2014 شرکتی به نام «Ledger» در پاریس تاسیس شد که با ارائه سخت‌افزار‌های شخصی‌سازی‌شده و نرم‌افزار‌های امنیتی مختلف در حوزه امنیت بستر‌های بلاکچین و هوش مصنوعی، با حفظ کلید‌های خصوصی کاربران ارز‌های رمزنگاری‌شده، از سرقت داراییهای دیجیتال جلوگیری می‌کرد. این سخت‌افزار‌ها در ابعاد بسیار کوچک و شبیه به حافظه فلش، ارائه می‌شود و بهراحتی از طریق درگاه‌‌های یو‌اس‌بی، قابل استفاده است.
«Gem» نیز نام یک شرکت آمریکایی است که در سال 2013 با سرمایه معادل 5/20 میلیون دلار تاسیس شد. این شرکت پلتفرم یکپارچه‌ای را برای مدیریت پرتفوی ارز‌های رمزنگاری‌شده ارائه داده که در بستر بلاکچین اطلاعات را ذخیره‌سازی می‌کند. این امر امکان هک‌شدن پلتفرم و دسترسی به اطلاعات کیف پول و پرتفوی افراد را از بین می‌برد. این استارتاپ 23 صرافی را در کنار یکدیگر قرار داده و به کاربران اجازه می‌دهد همه داراییهای دیجیتال خود را مدیریت و توازن آنها را پیگیری و سکه‌‌های جدید را کشف و پروسه‌‌های مالی دیجیتال خود را اجرا کنند. این شرکت نهتنها از معاملات پشتیبانی می‌کند بلکه می‌خواهد در بلندمدت یک کیف پول آزاد و چندمنظوره را تحت یک پلتفرم کاربرپسند ارائه کند.
ایران و فناوری بلاکچین
با وجود اینکه زیست‌بوم فناوری کشور به لطف وجود جوانان نخبه و پژوهشگر در سال‌‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است، اما باید اعتراف کرد که فناوری بلاکچین، به دلایل متعددی، هنوز جایگاه خود را در ایران نیافته و همچنان یک فناوری نوپاست که باید بستر‌ها و زیرساخت‌‌های لازم برای رشد و توسعه آن فراهم شود.
علی‌اکبر مطلبی، کارشناس فناوری و رمزارز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «بهترین زمان برای گسترش فناوری بلاکچین، هم‌اکنون و در شرایط تحریمی ایران است. بار‌ها از سوی کارشناسان راهکار‌های مختلفی برای کاهش تاثیرات سوء تحریمها ارائه شده است؛ ازجمله اینکه برای دور زدن تحریمها از رمزارز‌ها استفاده شود. پیمان‌‌های پولی منطقه‌ای با استفاده از رمزارز مرتبط با آن پیمان می‌تواند در بستر بلاکچین فراهم شود. به این ترتیب مبادلات تجاری میان کشور‌های هم‌پیمان با ایران آسان‌تر خواهد شد و از گزند تحریمها در امان خواهد ماند.»
به گفته وی، دانش کافی برای توسعه فناوری بلاکچین در ایران وجود دارد، اما همانند بسیاری از فناوری‌‌های دیگر که در نبود زیرساخت‌ها نتوانسته‌اند به رشد و بالندگی برسند، بلاکچین هم نیازمند فراهم بودن زیرساخت است. مضاف‌بر این، عدم آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی درمورد کاربرد‌های بلاکچین موجب شده تا عامه مردم از اهمیت این فناوری کاربردی بی‌اطلاع باشند و خدماتی که از این طریق قابل ارائه است، برای عموم جامعه ناملموس باشد. در شرایطی که فناوری بلاکچین با سرعت بسیار زیادی در جهان درحال توسعه و رشد است و کشور‌ها سیاستگذاری‌‌های خود را بر پایه این فناوری طرح‌ریزی می‌کنند، نبود زیرساخت‌‌های لازم برای توسعه این تکنولوژی در ایران، یعنی هدررفت ظرفیت‌‌های علمی و جاماندن از کشور‌های درحال رشد. تحقیقات نشان می‌دهد که فناوری بلاکچین تا 10 سال آینده تبدیل به یک فناوری تجاری خواهد شد که کشور‌های دنیا از ارائه خدمات این فناوری کسب درآمد می‌کنند و سالانه ارزآوری چشمگیری را برای کشور خود به ارمغان می‌آورند.
مطلبی معتقد است اکنون در بسیاری از کشور‌ها حتی از فناوری بلاکچین به‌صورت خصوصی و برای اهداف خاصی در یک ارگان یا سازمان استفاده می‌شود و بلاک‌چین‌‌های سازمانی با هدف اصلی این فناوری یعنی تمرکززدایی اندکی منافات دارند، اما به‌هرحال نشان می‌دهد که توسعه این فناوری تا چه اندازه برای نهاد‌های خرد ارزشمند و بااهمیت است. درحالی‌که متاسفانه در ایران، فعالان این حوزه، درگیر رفع چالشهای زیرساختی ازجمله اینترنت برای شروع یک فعالیت بر پایه فناوری بلاکچین هستند.
* نویسنده: زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار