به گزارش «فرهیختگان»، کتابخانه مرکزی و اسناد علمی دانشگاه آزاد اسلامی این روزها در ریل‌گذاری جدید دانشگاه دستخوش تغییراتی شده است. علی جهان، رئیس کتابخانه مرکزی و اسناد علمی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از تغییرات حوزه نشریات و اسناد علمی و البته برنامه‌های کتابخانه مرکزی دانشگاه سخن گفت. به‌گفته او سیاست کلان دانشگاه درحوزه امور پژوهشی، توانمندسازی فرآیندهای پژوهشی است تا به کمک آن نیازهای کشور را درحوزه‌های مختلف و با نوآوری علمی و کاربردی برآورده شود. جهان می‌گوید دانشگاه درحال‌حاضر 394 عنوان نشریه دارد که 120 عنوان آن دارای رتبه علمی از وزارتین هستند. رفع کم‌کاری‌ها و کاستی‌های نشریات شناسایی و علت‌یابی آنان یکی دیگر از برنامه‌هایی است که در دستور کار کتابخانه مرکزی و اسناد علمی دانشگاه قرار گرفته است؛ برنامه‌ای که برای رفع مشکلات انتشار مقالات در نشریات و مجلات معتبر علمی خواهد بود.
رئیس کتابخانه مرکزی و اسناد علمی دانشگاه آزاد اسلامی در بخش دیگری از این گفت‌وگو از حمایت تحقیقات در ارتباط با کرونا سخن گفت. به‌گفته او بهره‌مندی از افزایش ۵۰ درصدی پژوهانه برای تحقیقات مرتبط با کرونا و جهش تولید ازجمله حمایت‌های اسناد علمی دانشگاه در این راستا خواهد بود. همچنین در بحث اعطای پژوهانه و به‌منظور ترغیب اعضای هیات‌علمی به انجام پژوهش‌های ماندگار ملی و ایده‌هایی که به حل مشکلات کشور کمک کنند، براساس تبصره ۳ از ماده ۱ آیین‌نامه پژوهانه تشویق مضاعف درنظر گرفته خواهد شد. مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.
تغییرات حوزه نشریات در ریل‌گذاری جدید دانشگاه به چه صورت خواهد بود؟
با توجه به اهمیت جایگاه نشریات در تولید و گسترش علم، دانشگاه آزاد اسلامی در چندسال اخیر به‌طور جدی در مسیر ارتقا و تقویت نشریات علمی شروع به حرکت و تحول کرده است. برگزاری کارگاه‌های استانداردسازی و همایش سراسری مسئولان نشریات ازجمله اقداماتی بوده که آثار مثبت آن کاملا مشهود است، به‌طوری که بیشترین تعداد نشریات دارای رتبه علمی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بین دانشگاه‌های کشور متعلق به دانشگاه آزاد اسلامی است.
بالاترین ضریب تاثیر بین نشریات کشور متعلق به نشریه Journal of nanostructure in chemistry دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس است. همچنین نشریات International Journal of Environmental Science and Technology و Mathematical Sciences که از معتبرترین نشریات خاورمیانه هستند، در دانشگاه آزاد اسلامی فعالیت می‌کنند.
طرح تعاون نشریات به‌منظور کیفی‌سازی نشریات در دستورکار قرار گرفت
سیاست دانشگاه درحوزه امور پژوهشی چیست؟
سیاست کلان دانشگاه در حوزه امور پژوهشی، توانمندسازی فرآیندهای پژوهشی است تا به‌کمک آن بتوان نیازهای کشور را درحوزه‌های مختلف و با نوآوری علمی و کاربردی برآورده کرد که بدون‌شک کمک به توسعه و دسترسی سریع و آسان دانش‌پژوهان به تحقیقات روز ازطریق نشریات علمی مقدور است. از سوی دیگر نشریات علمی همگام با برنامه‌های دانشگاه درمسیر تبدیل دانشگاه به دانشگاه مولد علم با سرعت گام برمی‌دارد و با برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری به‌سوی ایجاد نظام نشر علمی درسطح ملی و بین‌المللی درحرکت است. در همین راستا طرح تعاون نشریات به‌منظور کیفی‌سازی و به‌روزرسانی نشریاتی که دارای ضعف در انتشار به‌موقع و دارای شمارگان معوق هستند، در دستورکار قرار گرفته است، در این طرح سعی می‌شود واحدهای متقاضی دارای صلاحیت علمی و اجرایی جایگزین واحدهای متولی نشریات غیرفعال شوند.
جایگاه نشریات دانشگاه آزاد اسلامی در کشور چگونه است؟
دانشگاه آزاد اسلامی ازلحاظ نشریات در جایگاه نخست کشور ایستاده است؛ این دانشگاه 13 عنوان نشریه در فهرست ESCI و 19 عنوان نشریه نمایه‌شده در Scopus و... دارد. همچنین درمیان دانشگاه‌های کشور دارای بیشترین تعداد نشریه از نظر عنوان و رتبه علمی است.
درحال‌حاضر دانشگاه چند نشریه دارد؟
اکنون 394 عنوان نشریه دارد که 120 عنوان آن دارای رتبه علمی از وزارتین هستند.
انتشار مقالات در نشریات و مجلات معتبر علمی با چه مشکلاتی روبه‌رو است؟
فرآیند انتشار مقاله با توجه به مراحل بررسی اولیه، ارزیابی داور، ویراستاری علمی، ویراستاری ادبی و بررسی سردبیر فرآیندی زمانبر است و این امر مختص نشریات ایرانی نیست و اجتناب‌ناپذیر است. با این اوصاف، همواره به مجلات توصیه می‌شود در اسرع‌وقت این امور پیگیری شود.
انتشار مقاله در مجله معتبر باعث رشد کیفی تولیدات علمی و دستاوردهای دانشگاه و ارتقای رتبه دانشگاه در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی می‌شود. به‌همین منظور باید فرآیندی برای ارزیابی و اعتبارسنجی مجلات علمی وجود داشته باشد تا بتوان مجله معتبر را از مجله نامعتبر تشخیص داد. مسئولیت نظارت، ارزیابی، تعیین اعتبار و ارائه سیاست‌های راهبردی برای رشد کمی و کیفی مجلات علمی برعهده کمیته اعتبارسنجی نشریات علمی دانشگاه است که با حضور صاحب نظران و متخصصان موضوعی برگزار می‌شود و می‌تواند چراغ راهی در شناسایی مجلات مناسب باشد. همچنین حمایت از انتشار مقالات ارزشمند در مجلات معتبر علمی موثر در تولید علم و دارای امتیاز برای دانشگاه آزاد اسلامی از اولویت‌های راهبردی دانشگاه بوده و خواهد بود.
کم‌کاری‌ها و کاستی‌های نشریات شناسایی و علت‌یابی می‌شود
برای رفع این مشکلات چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
درخصوص مشکلات انتشار مقالات در نشریات علمی گام‌های مهمی برداشته شده که البته کافی نیست و با ارزیابی‌های دوره‌ای، کم‌کاری‌ها و کاستی‌های نشریات شناسایی و علت‌یابی می‌شود. اکنون هشتمین ارزیابی نشریات درحال انجام است و نتایج آن به‌زودی ازطریق سامانه ارزیابی نشریات به آدرس eval. journals. iau. ir اعلام خواهد شد.
همچنین اقداماتی در رفع مشکلات انتشار مقاله در مجلات موثر نیز می‌تواند راهگشا باشد، به‌طور مثال تدوین بخشنامه‌ها و شیوه نامه‌ها به‌منظور شفاف‌سازی، تجمیع، تسهیل در فرآیند و هم‌روندسازی آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های قبلی حوزه تشویق مقالات ازجمله این اقدامات است.
هدف از تهیه و ابلاغ شیوه‌نامه ارزیابی و پرداخت جایزه چاپ مقالات علمی چیست؟
هدف ایجاد انگیزه در تولیدات ارزشمند علمی و مساله‌محور دانشگاه آزاد اسلامی همراه با حمایت از توسعه مجلات دانشگاه، تشویق محققان دانشگاه آزاد اسلامی به همکاری‌های بین‌المللی و انتشار مقالات در مجلات معتبر، حمایت از دستاوردهای حاصل از اجرای راهبردها و برنامه‌های تحولی دانشگاه مانند برنامه‌های علمی و نظام پایش آزاد و استفاده بهینه از منابع مالی پژوهشی دانشگاه است.
عمده‌ترین تغییرات این شیوه نامه در چه موضوعی خلاصه می‌شود؟
از عمده‌ترین آنها می‌توان به تفویض اختیار به استان‌ها برای بررسی مقالات واحدهای دانشگاهی استان، حمایت از مجلات دانشگاه، حمایت از سازماندهی مراکز تحقیقاتی، حمایت از دیده شدن مقالات منتشرشده در مجلات دانشگاه و افزایش پلکانی مبلغ جایزه به نویسندگان فعال اشاره کرد. همچنین مقالات Retract شده اعضای هیات‌علمی دانشگاه در این بخشنامه مورد توجه قرار گرفته است.
برگزاری کارگاه‌های آموزشی فرآیند تشویق مقاله با ارائه راهنمایی‌های لازم درخصوص فرآیند اعتبارسنجی مجلات، شناسایی مجلات جعلی و بی‌اعتبار، چگونگی تنظیم فرم گزارش و رفع ابهام‌ها درخصوص بخشنامه‌های تشویق مقالات و درنظر گرفتن تسهیلات حمایتی مانند پرداخت جایزه برای ایجاد‌انگیزه و حمایت از فعالیت‌های علمی و پژوهشی اعضای هیات‌علمی و نخبگان واحدهای دانشگاهی به‌عنوان راهبرد سیاستگذاری و گسترش هدفمند علم از طریق ابزارهای تشویقی برای هیات‌علمی از دیگر راهکارهایی است که می‌تواند در رفع مشکلات انتشار مقاله در مجلات موثر راهگشا باشد. به‌روزرسانی فهرست مجلات و انتشارات جعلی و نامعتبر دانشگاه آزاد اسلامی به‌صورت مستمر و راه‌اندازی سامانه ارزیابی و تشویق مقاله و ارتباط آن با سامانه‌های پژوهشی دیگر به‌منظور چابک‌سازی، افزایش دقت بررسی، صرفه‌جویی در زمان اعتبارسنجی و هزینه، عدم تکرارپذیری مقالات، سرعت‌بخشی به روند بررسی مقاله‌های مندرج در گزارش‌های ارسالی، کاهش بروکراسی، حسابرسی مالی شفاف و انضباط مالی، صرفه‌جویی در کاغذ، عدم نیاز به فضای بسیار برای بایگانی و جلوگیری از بروز خطای انسان نیز ازجمله راهکارهای رفع مشکلات انتشار در مجلات موثر است.
مهم‌ترین هدف‌گذاری شما درحوزه انتشارات علمی دانشگاه چیست؟
هشتمین ارزیابی سراسری نشریات، احیای نشریات غیرفعال ازطریق طرح تعاون نشریات، اصلاح ساختار نشریات به‌منظور استانداردسازی، برگزاری کارگاه ارتقای نشریات، راه‌اندازی نشریات جدی درحوزه‌هایی که کمبود نشریه احساس می‌شود، از برنامه‌های سال 1399 است.
فکر می‌کنید مجلات دانشگاه چقدر می‌تواند به عبور از بحران کرونا و غلبه بر موانع رونق تولید و اشتغال کمک کند؟
مطمئنا محققان زیادی درسراسر کشور از محورهای مختلف مباحث مبتلا به جامعه به‌خصوص اپیدمی کرونا و جهش تولید را در دست تحقیق و پژوهش دارند که نشریات دانشگاه آزاد اسلامی از انتشار آنها استقبال می‌کنند.
کتابخانهها آیینه تمام‌نمایی برای انعکاس سطح فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی هستند
برنامه‌های شما در کتابخانه مرکزی دانشگاه چه خواهد بود؟
کتابخانهها و مراکز اطلاع‌رسانی علاوه‌بر خاستگاه اندیشه‌ها و تفکرهای نوین درعرصه‌های مختلف، به‌عنوان بازوان توانمند اجرایی امور آموزشی و پژوهشی نقش قابل‌توجهی دارند و هویت سازمان را رقم می‌زنند. به بیانی دیگر آیینه تمام‌نمایی برای انعکاس سطح فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی هستند. هرچه کتابخانهها با استاندارهای جهانی انطباق بیشتر و فضای فیزیکی و امکانات رفاهی افزون‌تری برای مطالعه و پژوهش داشته باشند و از یک مجموعه ارزشمند منابع چاپی و الکترونیکی برخوردار باشند و هر میزان بتوانند خدمات خود را با فناوری‌های اطلاعاتی روز همراه و همگام سازند، توفیق بیشتری در خدمت‌رسانی به جامعه علمی خواهند داشت.
کتابخانهها و مراکز اسناد علمی در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به ظرفیت‌های موجود ازنظر منابع کتابخانه‌ای، نیروی انسانی و فضا به‌عنوان مهم‌ترین پایگاه گسترش علم و مراکزی برای حفظ و نگهداری اسناد علمی محسوب می‌شوند. از آنجا که برخی کتابخانههای واحدهای دانشگاهی از بزرگ‌ترین کتابخانههای دانشگاهی کشور محسوب می‌شوند، با توجه به ویژگی‌های منحصر به آنها در آینده نزدیک می‌تو‌انند بخش بزرگی از ماموریت‌های مرتبط با حوزه کتابخانه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی و حتی کشور را برعهده بگیرند. بنابراین ایجاد ساختار جامع و یکسان برای همکاری بین‌کتابخانه‌ای و توسعه و رشد جایگاه دانشگاه آزاد اسلامی بین جوامع علمی سیاست‌های مورد نظر ازطریق ایجاد کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان متولی و مرجع تصمیم‌گیری اصلی درخصوص سیاستگذاری و امور کتابخانهها صورت گرفته که نقشی محوری و هماهنگ‌کننده بین کتابخانههای دانشگاه آزاد اسلامی است.
دانشگاه آزاد اسلامی با بیشترین تعداد کتابخانههای مادر و بزرگ درسطح کشور و منطقه مطرح است (بیش از 300 کتابخانه) و همچنین با داشتن انواع منابع گسترده اعم از چاپی، الکترونیکی، صوتی و شنیداری یعنی بیش از 14میلیون و 500هزار جلد کتاب فارسی و لاتین و چهارمیلیون و 100هزار عنوان کتاب فارسی و لاتین، جایگاه ویژه‌ای درسطح آموزش و پژوهش کشور دارد.
کتابخانه مرکزی برای برآورده کردن انتظارات از سامانه‌های کتابخانههای فیزیکی و دیجیتالی برای بسترسازی‌های لازم درخصوص حفظ و نگهداری انواع داده‌ها ازجمله اسناد فنی، اداری، مقالات مجلات، مقالات کنفرانس‌ها، نشریات، سخنرانی‌های صوتی و تصویری پایان‌نامه‌ها پاور‌پوینت، عکس‌ها، نرم‌‌افزار‌ها و اپلیکیشن‌ها، اسناد تاریخی دانشگاه، عکس‌های مرتبط با تاریخ دانشگاه و داده‌های دیجیتال خریداری‌شده از دیگران در کتابخانهها درتلاش است. کتابخانه مرکزی همچنین درصدد افزایش خدمات دیجیتالی براساس سیاستگذاری نشر الکترونیک و توسعه فراهم‌آوری منابع دیجیتال همچنین استقرار سامانه‌های مختلف ازجمله منبع‌یاب، معرفی مجلات نامعتبر و جعلی، علم سنجی، خبره‌یاب پژوهش و... است.
مهم‌ترین اهداف راهبردی که در کتابخانه مرکزی دنبال خواهید کرد، چیست؟
کتابخانه مرکزی درصدد افزایش خدمات دیجیتالی، توسعه خدمات کتابخانهها با استفاده از فناوری‌های‌نوین، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری خدمات، استانداردسازی، افزایش اطلاع‌رسانی، آموزش و بهبود مستمر خدمات، توسعه همکاری‌ها با ناشران بین‌المللی، بازارسازی خدمات کتابخانهها و زمینه‌سازی برای درآمد‌زایی، شناساندن کتابخانههای دانشگاهی برای جلب مخاطب و عموم مردم جامعه (تعامل با متقاضیان خارج از دانشگاه)، افزایش بهره‌وری منابع انسانی در کتابخانهها، جمع‌آوری و حفظ اسناد ملی دانشگاه و فراهم کردن شرایط و امکانات مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد، سیاستگذاری افزایش رتبه بین‌المللی دانشگاه و پایش، سیاستگذاری، گسترش هدفمند علم از طریق ابزارهای تشویقی برای هیات‌علمی است.
هدایت‌پژوهانه به‌سمت اعضای هیات‌علمی پژوهشگر
درحوزه پژوهانه کتابخانه مرکزی دانشگاه چه برنامه‌هایی دارید؟
هدایت پژوهانه به‌سمت اعضای هیات‌علمی پژوهشگر از مهم‌ترین برنامه‌ها خواهد بود، به‌عبارتی اعتبار پژوهانه به آن دسته از اعضای هیات‌علمی اختصاص می‌یابد که فعالیت‌های پژوهشی بهتر و باکیفیت‌تری انجام می‌دهند. همچنین شناسایی اعضای هیات‌علمی پژوهشگر، نظارت دقیق‌تر بر عملکرد واحدهای دانشگاهی درخصوص نحوه هزینه‌کرد پژوهانه و تهیه بانک اطلاعاتی و سامانه پژوهانه و ارتباط آن با سامانه‌های پژوهشیار، ساهم، طرح‌های پژوهشی، نشریت، کتاب، تشویق مقالات، مراکز تحقیقاتی و مراکز رشد نیز در دست اقدام است. همچنین تلاش می‌شود جلسات کمیته پژوهانه به‌منظور بررسی و تایید پژوهانه اعضای هیات‌علمی و هزینه‌کرد اعتبار پژوهانه آنها به‌صورت مجازی برگزار شود. برگزاری دوره‌های آموزش ضمن‌خدمت برای اعضای هیات‌علمی و واحدهای دانشگاهی به‌صورت مجازی برای حفظ سلامت آنان نیز در دستور کار قرار گرفته است.
بهره‌مندی از افزایش ۵۰ درصدی پژوهانه برای تحقیقات مرتبط با کرونا
از تحقیقات در ارتباط با کرونا چه حمایت‌هایی می‌کنید؟
بهره‌مندی از افزایش ۵۰ درصدی پژوهانه برای تحقیقات مرتبط با کرونا و جهش تولید ازجمله حمایت‌های ما در این راستا خواهد بود. همچنین دربحث اعطای پژوهانه و به‌منظور ترغیب اعضای هیات‌علمی به انجام پژوهش‌های ماندگار ملی و ایده‌هایی که به حل مشکلات کشور کمک کنند، براساس تبصره ۳ از ماده ۱ آیین‌نامه پژوهانه تشویق مضاعف درنظر گرفته خواهد شد.
نکته دیگر اینکه امکان افزایش تا ۵۰ درصد امتیاز فعالیت‌های پژوهشی معطوف به رفع مشکلات کشور در آیین‌نامه ارتقا نیز پیش‌بینی شده است، بنابراین فعالیت‌های پژوهشی مرتبط با ابعاد مختلف کرونا و زمینه‌ساز رونق تولید فعلا از این مزیت درحوزه پژوهانه برخوردار خواهند شد. معتقدم درنظرگرفتن تشویقی‌های مادی و معنوی به‌منظور ایجاد‌انگیزه در محققان، گام بزرگی درجهت حل مشکلات کشور خواهد بود. همچنین با توجه به شرایط کرونا و پس از آن کتابخانه مرکزی درصدد است خدمات کتابخانههای دانشگاهی ازجمله ارائه تمام کارگاه‌های مربوطه به‌صورت الکترونیکی و آموزش مجازی به‌صورت حداکثر برخط انجام شود.
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار