به گزارش «فرهیختگان»، این روزها و درحالی‌که باشگاه‌های بزرگ فوتبال دنیا با مشکلات مالی زیادی پس از بحران کرونا روبه‌رو هستند، نقل‌وانتقالات بازیکنان در لیگ ایران با ارقام بعضا عجیبی درحال انجام است. برخلاف روند جهانی که ارزش بازیکنان نسبت به دوران قبل از شیوع کرونا کاهش پیدا کرده است، در لیگ ایران با افزایش چندبرابر قیمت‌ها روبه‌رو هستیم؛ اتفاقی که می‌تواند در آینده نزدیک برای فوتبال ایران و باشگاه‌هایی که اکثرا دولتی هستند، مشکلات زیادی ایجاد کند. روال رایج در باشگاه‌های بزرگ اروپایی درآمدزایی از روش‌های مختلف و انجام هزینه‌ها براساس مجموع این درآمدهاست، اما در فوتبال ایران اوضاع به‌گونه‌ای متفاوت درجریان است و باشگاهها معمولا به بودجه دولتی و همچنین اسپانسرها وابسته هستند و همین موضوع سبب شده تا بودجه مشخصی درطول فصل نداشته باشند.
مشکلات باشگاه‌های بزرگ
ترانسفرمارکت سایتی مرجع درخصوص ارزش‌گذاری بازیکنان فوتبال در دنیاست که قیمت عرف آنها در شرایط مختلف را اعلام می‌کند. البته معمولا نقل‌وانتقالاتی که در دنیای فوتبال انجام می‌شود با توجه به شرایط بازیکن و تیم‌ها با ارقام متفاوتی نسبت به آنچه در این سایت نوشته شده، انجام می‌شود. بااین‌حال با نگاهی به قیمت‌هایی که در این سایت منتشر می‌شود، می‌توان حدود ارزش بازیکنان فوتبال در سراسر دنیا را به‌دست آورد. شیوع کرونا بحران مالی بزرگی را برای باشگاه‌های فوتبال به‌دنبال داشت. کم‌شدن درآمدها از بلیت‌فروشی گرفته تا حق پخش تلویزیونی و همچنین اسپانسرینگ باعث شده تا تیم‌ها در فصل نقل‌وانتقالات با احتیاط بیشتری برای جذب نفرات مدنظر خود اقدام کنند.
انتقال نیمار به پاری‌سن‌ژرمن آغاز یک دوران جدید در فوتبال مدرن بود. باشگاه فرانسوی 222 میلیون یورو برای خرید این ستاره برزیلی پرداخت، مبلغی که کمتر کسی تصور می‌کرد به این زودی برای خرید بازیکنان پرداخت شود، پس از این انتقال زنجیره خریدهای گرانقیمت بازیکنان آغاز شد و پرداخت مبالغ بالای 100میلیون یورو به‌تدریج به روالی عادی در دنیای فوتبال بدل شد. اپیدمی کرونا به‌سرعت باعث توقف این روند شد و به‌عقیده بسیاری از کارشناسان مدت‌ها طول خواهد کشید تا دوباره شاهد شکل‌گیری چنین انتقالاتی باشیم. رئال‌مادرید در سال‌های اخیر تلاش زیادی برای به‌خدمت گرفتن کیلیان امباپه، پدیده جوان فوتبال فرانسه انجام داده است، اما آنها هم که یکی از ثروتمندترین باشگاه‌های دنیا هستند و کمتر با مشکلات مالی روبه‌رو می‌شوند هنوز نتوانسته‌اند بودجه لازم برای خرید یکی از مهم‌ترین اهداف نقل‌وانتقالاتی خود را تامین کنند.
در این میان دو استثنا نیز در هفته‌های اخیر وجود داشته است؛ چلسی و البته داستان مسی. آبی‌های لندنی پس از بسته شدن پنجره نقل‌وانتقالاتی‌شان در سال گذشته حالا با سرعت در حال تقویت تیم خود هستند و تا اینجا 231 میلیون پوند برای خریدهای جدیدشان هزینه کرده‌اند و کای هاورتز، پدیده جوان فوتبال آلمان نیز با انتقالی 90میلیون پوندی در راه این باشگاه است تا هزینه‌های آنها در تابستان جاری از 300 میلیون پوند هم فراتر برود. بااین‌حال با توجه به شرایطی که چلسی داشته و البته مالک متمول و روس این تیم چندان عجیب نیست. بحث جدایی مسی از بارسا هم مدتی است مطرح شده و اگر چه کمتر باشگاهی توان پرداخت هزینه‌های هنگفت خرید او را دارد، اما دراختیار داشتن یکی از بهترین بازیکنان تاریخ فوتبال ممکن است هر تیمی را وسوسه کند تا برای به‌خدمت گرفتن او وارد میدان شود.
تفاوت در زمان قراردادها
یکی از عمده‌ترین تفاوت‌هایی که بین قراردادها در فوتبال ایران و اروپا وجود دارد مدت زمان آنهاست. باشگاه‌های اروپایی معمولا با توجه به هزینه‌های زیادی که برای خرید بازیکنان انجام می‌دهند قراردادهای پنج‌ساله با آنها منعقد می‌کنند تا از فروش‌شان مبلغی نصیب باشگاهها شود. البته شرایط برای بازیکنان پا به‌سن گذاشته متفاوت است و با عبور آنها از مرز 30 سالگی معمولا مدت قراردادها به دو یا سه سال کاهش می‌یابد. در لیگ ایران و در سال‌های اخیر معمولا قراردادهای یک یا دو ساله با بازیکنان منعقد می‌شود و در پایان هرفصل تعداد زیادی بازیکن آزاد در مهلت نقل‌وانتقالات وجود دارند که به این ترتیب باشگاهها کمتر از فروش بازیکنان خود درآمدزایی می‌کنند؛ اتفاقی که در تیم‌های متوسط و کوچک فوتبال دنیا معمولا رخ می‌دهد و بخش عمده‌ای از هزینه‌ها از راه پرورش استعدادها و فروش آنها با مبالغ هنگفت به تیم‌های بزرگ مطرح می‌شود. بماند که خیلی از بازیکنان نیز در همین مدت یکی، دو سال هم با استناد به بندهای جدایی گاهی زودتر از موعد باشگاه را ترک می‌کنند و در برخی موارد حتی پولی هم به باشگاه نمی‌رسد.
راهکار برای سود مشترک
دستمزدی که بازیکنان فوتبال در دنیا دریافت می‌کنند، معمولا به عوامل مختلفی ازجمله میزان درخشش درطول فصل، سن آنها، میزان حضور در بازی‌های ملی و حتی ملیت‌شان بستگی دارد. مسلما بازیکنان جوان و کمتر شناخته‌شده به اندازه باتجربه‌ها دستمزد دریافت نمی‌کنند و مدتی طول می‌کشد تا با اثبات توانایی‌های خود و درخشش در زمین مسابقه بتوانند حقوق خود را افزایش دهند. باشگاهها تنها برای بردن مسابقات به‌دنبال ستاره‌های فوتبال نیستند. حضور آنها در تیم تضمین‌کننده پر شدن ورزشگاه و به تبع آن افزایش درآمدهاست. فروش پیراهن و حتی حق پخش تلویزیونی باعث می‌شود مدیران باشگاهها به‌دنبال خرید بازیکنانی باشند که در آینده باعث افزایش سرمایه‌های تیم شوند. بازیکنان نیز درمقابل درخواست‌های مالی بالاتری ارائه می‌دهند تا بخشی از این درآمدها را به‌حساب خود واریز کنند.
در چنین شرایطی باز هم مدیران تیم‌ها بسیار حساب‌شده و منطقی وارد بازار نقل‌وانتقالات شده و کمتر اسیر بازی‌های رسانه‌ای مدیربرنامه‌های بازیکنان می‌شوند. یکی از معضلات کنونی در دنیای فوتبال افزایش نقش ایجینت‌ها در نقل‌وانتقالات است. آنها با توجه به اینکه درصدی از هر انتقال به‌حساب‌شان واریز می‌شود، تمایل زیادی دارند که بازیکنان خود را هر چندسال یک‌بار راهی تیم جدیدی کنند و به‌همین دلیل در سال‌های اخیر کمتر شاهد وفاداری بازیکنان نسبت به باشگاه‌هایشان بوده‌ایم.
در ایران هم این جابه‌جایی‌ها منافع زیادی برای واسطه‌ها دارد و به‌همین دلیل هر سال شاهد انتقال تعداد زیادی بازیکن به‌خصوص در بین دو فصل هستیم. در تابستان اخیر افزایش قیمت بازیکنان شتاب بیشتری گرفته که شاید بعضی از آنها حاصل تورم ماه‌های اخیر در کشور و همچنین افزایش نرخ ارز باشد که روی قیمت بازیکنانی که پیشنهادهای خارجی هم دارند، تاثیرگذار بوده است. باوجود این افزایش چندبرابری قیمت بازیکنان و عبور از مرز 10 میلیارد تومان برای بازیکنانی که حتی سابقه بازی ملی زیادی در کارنامه ندارند، بسیار عجیب است.
معمولا باشگاهها برای حل این معضل و متعادل کردن دستمزد بازیکنان پاداش‌ها یا آپشن‌هایی را به قرارداد آنها اضافه می‌کنند که افزایش درآمد بازیکن وابسته به عملکرد فنی‌شان در زمین مسابقه می‌شود و به این ترتیب هر دوطرف از درخشش بازیکن در مسابقات منتفع می‌شوند. در اکثر قراردادهایی که باشگاه‌های اروپایی با بازیکنان خود منعقد می‌کنند، چنین بندهایی وجود دارد، مثلا اگر بازیکنی درطول فصل تعداد مشخصی بازی برای تیمش انجام دهد، مبلغ معینی دریافت می‌کند. علاوه‌بر آن برای گلزنی، پاس‌گل، قهرمانی یا حتی کسب سهمیه تورنمنت‌های قاره‌ای نیز پاداش‌های جداگانه‌ای درنظر گرفته می‌شود. علاوه‌بر آن در قرارداد برخی ستاره‌های جوان آپشن وفاداری نیز گنجانده می‌شود، به این معنی که اگر بازیکن تا تاریخ مشخصی در یک باشگاه بماند و تعداد بازی‌هایش طی این مدت به میزان مشخصی برسد، پاداش قابل‌توجهی از باشگاه دریافت خواهد کرد. به این ترتیب انگیزه بازیکنان برای ارائه بهترین عملکرد در مسابقات افزایش می‌یابد و باشگاهها نیز به اهداف خود برای کسب موفقیت می‌رسند.
* نویسنده: سیامک خاجی، روزنامه‌نگار