به گزارش «فرهیختگان»، اصلاح ساختار بودجه برای هر نهاد و سازمانی، امری مهم تلقی می‌شود چراکه موجب ساماندهی، جلوگیری از هدررفت هزینه‌ها، عدالت در پرداخت‌ها و جلوگیری از پایمال شدن بیت‌المال خواهد شد. دانشگاه آزاد اسلامی این روزها توجه خاصی به بحث بودجه استان‌ها داشته و تلاش دارد تا برنامه‌ریزی مدونی در این خصوص انجام دهد. دکتر طهرانچی، رئیس این دانشگاه نیز معتقد است تنظیم بودجه باید واقعی باشد و بتواند در شرایط سخت اقتصادی کشور، به‌خوبی واحدها را راهبری کند. اگر یک سیستم نتواند برنامه‌ریزی دقیقی در حوزه بودجه‌ریزی انجام دهد، به پیشرفت نخواهد رسید. به گفته دکتر طهرانچی، بودجه‌ریزی سال مالی آینده به‌دلیل شیوع ویروس کرونا متفاوت‌تر از سال گذشته خواهد بود چراکه با شیوع ویروس کرونا، فضای دانشگاه‌ها به فضای جدیدی تبدیل شده است. آن‌طور که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی گفته است در این شرایط بسیاری از درآمدهای دانشگاه حذف شده و باید برای درآمدهای جدید منطبق‌بر شرایط پیشآمده، تدبیر لازم صورت گیرد. همچنین واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی باید امسال برنامه‌ای جدی برای اداره فضای دانشگاه در این شرایط داشته باشند.
محسن امینی‌خوزانی، سرپرست دفتر برنامه و بودجه دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از بودجه امسال دانشگاه آزاد اسلامی سخن گفت. او می‌گوید در برنامه‌ریزی برای بودجه به توانمندی بالقوه استان‌ها توجه شده و با توجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های آن استان برنامه‌ریزی خواهد شد. او توضیح می‌دهد: «تمام دغدغه مسئولان دانشگاه این است که با یک برنامه خوب مالی در قالب بودجه بر مشکلات موجود غلبه کرده و از ظرفیت‌ها و توانایی‌های موجود حداکثر استفاده را داشته باشیم. در این راستا، تلاش می‌کنیم که تمام واحدهای دانشگاهی را به‌سمت شناخت و استفاده از مزیت‌های منطقه جغرافیایی و استان خود سوق داده و حتی به ایجاد خلق مزیت توسط دانشگاه استان‌ها کمک کنیم؛ درواقع نگاه ویژه‌ای به مجموعه واحدها و آموزشکده‌های هر استان خواهیم داشت بهگونهای که مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی متناسب با ظرفیت و پتانسیل‌های هر استان در راستای تحقق اهداف تعیین‌شده تلاش کند.»
امینی می‌گوید: «سال مالی گذشته منطبق‌بر سال تحصیلی (نیمه دوم سال شمسی گذشته و نیمه اول سال شمسی فعلی) و متناسب با شرایط دانشگاه تغییر پیدا کرده و به‌دلیل همزمانی با شرایط خاص اقتصادی کشور و نیز شرایط شیوع ویروس کرونا فشار زیادی روی اقتصاد دانشگاه و وضعیت منابع واحدها وارد کرد. شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا این موضوع را تشدید و محدودیت‌هایی را در منابع واحدها ایجاد کرده است. اما خوشبختانه دانشگاه توانست در گام اول متناسب با شرایط، اقدامات خاص خود را در زمینه خدمات آموزش مجازی انجام دهد و از سوی دیگر مدیریت منابع خود را به‌خوبی انجام دهد.»
به گفته او بودجه سال مالی استان‌ها منطبق با همین شرایط دیده شده است که حتی در این شرایط نیز می‌توان گام‌های رو به جلویی برداشت.
به گفته سرپرست دفتر برنامه و بودجه دانشگاه آزاد اسلامی امسال از بعد افزایش بهره‌وری و استفاده از پتانسیل‌های موجود قطعا اتفاقات خوبی را در استان‌ها شاهد خواهیم بود. او در بخش دیگری از سخنان خود درباره درآمدهای غیرشهریه‌ای توضیح داد: «درآمدهای غیرشهریه‌ای و شهریه‌ای متناسب با ظرفیت دانشگاه‌هاست و انتظار داریم حرکتی که در این زمینه از سال‌های قبل شروع شده بود، امسال بهبود پیدا کند؛ هرچند در سال مالی گذشته با توجه به شرایط ایجاد شده به‌خاطر کرونا و حرکت به‌سمت آموزش ترکیبی و استفاده از فضای مجازی، حضور دانشجویان و اساتید در دانشگاه‌ها متناسب با این نوع آموزش شده و به تبع آن ظرفیت‌های بودجه‌ای که پیش‌بینی شده بود، با تغییر رویکرد مواجه شد. اما در سال مالی جدید درآمدهای غیرشهریه‌ای متناسب با ظرفیت آموزش ترکیبی دیده شده است.» مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
بودجه استان‌های دانشگاه آزاد اسلامی نسبت به گذشته چه تفاوتی کرده است؟
از آنجا که بودجه به‌عنوان یک برنامه مالی یک‌ساله در نظر گرفته شده و به آن به‌عنوان یکی از قالب‌های برنامه‌ای در چارچوب اعداد و ارقام نگاه می‌شود سعی شد تا منویات مقام‌معظم‌رهبری و همچنین انتظارات ایشان از دانشگاه و تعیین مسیری که در قالب حرکت‌های علمی، نوآوری و دانش‌بنیان در دانشگاه درحال انجام است، در بودجه امسال نیز دیده شود. ضمنا درگام اول حرکت فعلی دانشگاه، بودجه به‌عنوان یک ریل‌گذاری جدید مطرح شده که استان‌ها باید در این مسیر حرکت پویایی داشته باشند. نکته دیگر اینکه بودجه‌ریزی برای سال مالی آینده به‌دلیل وضعیت متفاوت شیوع ویروس کرونا در کشور، متفاوت‌تر از سال گذشته خواهد بود چراکه این بیماری، فضای دانشگاه‌ها به فضای جدیدی تبدیل شده است. بنابراین این تغییر فضا، نیازمند برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی متفاوت برای‌گذار از این شرایط است.
درخصوص اهمیت استانی شدن بودجه توضیح دهید؛ چرا بودجه دانشگاه استانی شد؟
یکی از محورهایی که امسال روی آن تاکید شد اهمیت و پررنگ شدن نقش استان‌ها در فرآیند برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و حرکت دانشگاه بود که از زمان ابلاغ بخشنامه بودجه این اهمیت تاکید شد. بنابراین تعیین برخی از اختیارات منابع درآمدی و هزینه‌ای و نقش مهم و اثرگذار هیات‌امنای استانی در مباحث بودجه پررنگ‌تر و عملیاتی‌تر دیده شد. خوشبختانه با همکاری مجموعه بخش‌های مختلف دانشگاه تمام جلسات هیات‌امناهای استانی با موضوع اصلی بودجه به‌خوبی برگزار شد و تعدادی از این جلسات با حضور دکتر طهرانچی به‌عنوان رئیس هیات امنای استانی و برخی دیگر از جلسات با حضور نماینده‌های تام‌الاختیار ایشان برگزار و موارد مورد نظر و تاکیدات بودجه‌ای در هیات‌امنای استانی مطرح شد و پیشنهادهای مربوطه مورد بررسی قرار گرفت. مباحثی که در هیات‌امنای استانی حول محور بودجه مطرح شد، نقش تصمیم‌سازی هیات‌امناهای استانی و نقش نظارتی ایشان را نسبت به قبل پررنگ‌تر کرد.
استانی شدن بودجه چه فایده‌ای برای دانشگاه به‌دنبال خواهد داشت؟
بودجه هر استان متناسب با شرایط و مزیت‌های آن استان خواهد بود که البته این مزیت‌ها از دو جنبه قابل بررسی هستند. مزیت‌های نسبی که در هر استان وجود دارد و دانشگاه می‌تواند نقش مکمل و کمک‌کننده درخصوص به‌ثمر رسیدن مزیت‌های منطقه داشته باشد. مورد دوم نیز درخصوص خلق مزیت‌هاست. دانشگاه آزاد اسلامی یک شبکه یکپارچه و دارای پتانسیل‌های بسیار قوی در کل کشور است بنابراین می‌تواند از ظرفیت این دانشگاه در کل کشور استفاده و از یک طرف به توسعه علم و دانش در درون استان و از طرف دیگر به توسعه منطقهای آن استان با استفاده از پتانسیل عظیم این دانشگاه کمک کند. بنابراین استانی شدن بودجه برای دانشگاه بسیار اهمیت داشت و برای اینکه برخی از اختیارات از حالت تمرکز به‌سمت استان‌ها حرکت کرده و پویایی دانشگاه را به‌دنبال داشته باشد سعی شد روی مسائل تاب‌آوری و مسائل خودگردانی توجه شود و همچنین نقشی که استان‌ها باید در یک شبکه یکپارچه داشته باشند و واحدهای خود را نیز مورد حمایت قرار دهند پررنگ‌تر شد. بنابراین تاکید شد با توجه به اختیاراتی که به استان‌ها داده می‌شود اجمله مدیریت بخشی از منابع که در اختیار استان‌ها قرار می‌گیرد نگاه حمایتی در استان ایجاد شود تا واحدهایی که شرایط سختی دارند نیز از طریق استان‌های خود مورد حمایت قرار گیرند. این کار استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و افزایش بهره‌وری در استان‌ها را به‌دنبال خواهد داشت. در این دیدگاه هم به منابع فیزیکی و هم امکاناتی که دانشگاه دراختیار دارد و هم به منابع عظیم انسانی مانند اعضای هیات‌علمی و کارکنان پرتلاش بیش از گذشته توجه خواهد شد.
با این اوصاف شاهد اتفاقات مثبتی در استان‌ها خواهیم بود؟
از بعد افزایش بهره‌وری و استفاده از پتانسیل‌های موجود قطعا اتفاقات خوبی را در استان‌ها شاهد خواهیم بود.
آیا به توانمندی‌های بالقوه استان‌ها در فرآیند تخصیص بودجه توجه می‌شود؟
قطعا به توانمندی بالقوه استان‌ها توجه شده و ما با توجه به شرایط و پتانسیل‌های آن استان برنامه‌ریزی خواهیم کرد. تمام دغدغه ما این است که به مشکلات تمام واحدهای کشور رسیدگی کنیم و از ظرفیت‌ها و توانایی‌ها آن حداکثر استفاده را داشته باشیم. در این راستا، تلاش می‌کنیم تمام واحدهای دانشگاهی را به سمت شناخت مزیت‌های منطقه جغرافیایی و استان خود سوق دهیم؛ درواقع نگاه ویژه‌ای به مجموعه واحدهای و آموزشکده‌های هر استان خواهیم داشت و متناسب با ظرفیت هر استان تلاش خواهیم کرد. بنابراین ماموریت‌های مختلفی نیز با توجه به توانمندی‌های هر استان تعریف شده است. به‌طور مثال استان‌هایی که مرز دریایی دارند، با توجه به شرایطی که دارند در فرآیند بودجه نگاه به آنها متفاوت خواهد بود. هرکدام از این استان‌ها با توجه به شرایط و ویژگی‌های خاص خود قطعا ماموریت‌های خاصی نیز داشته و فرآیند تخصیص بودجه آنها با توجه به توانمندهای آنها متفاوت است. البته دانشگاه آزاد اسلامی یک شبکه یکپارچه است که در کل کشور توسعه پیدا کرده و هر استان (به‌طور مثال استانی که قرار است در فعالیت‌های دریامحور فعالیت کند) قطعا از ظرفیت بقیه استان‌های دیگر که در این حوزه پتانسیل دارند نیز استفاده خواهد کرد. ولی تاکید حوزه نوآوری و پژوهشی این است که قطعا متناسب به ظرفیت‌های هر استان این بخش بودجه‌ریزی انجام شود تا تحول خوبی در سرا‌های نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان داشته باشیم. البته تحول خوبی را در بسیاری از استان‌ها داشتیم و امیدواریم این تحول به سایر استان‌ها نیز بسط پیدا کند.
بحث از ظرفیت‌های استان‌ها شد؛ برخی از واحدها می‌گویند در استفاده از ظرفیت‌های خود دچار مشکل هستند. فکر می‌کنید دلیل اصلی این موضوع چیست؟
باید بپذیریم که شرایط کشور متفاوت شده است و از سال گذشته سال مالی منطبق بر سال تحصیلی (نیمه‌دوم سال شمسی گذشته و نیمه اول سال شمسی فعلی) و متناسب با شرایط دانشگاه تغییر پیدا کرده و به دلیل همزمانی با شرایط خاص اقتصادی کشور و نیز شرایط شیوع ویروس کرونا فشار زیادی روی اقتصاد دانشگاه و وضعیت منابع واحدها وارد شد که شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا این موضوع را تشدید کرد و محدودیت‌هایی را در منابع واحدها ایجاد کرده است. اما خوشبختانه دانشگاه توانست در گام اول متناسب با شرایط، اقدامات خاص خود را در زمینه خدمات آموزش مجازی انجام دهد و ازسوی دیگر مدیریت منابع خود را به‌خوبی انجام دهد و در این شرایط سخت حداقل نیازها را تامین کند. ما انتظارمان این است که در سال آینده با توجه به اینکه شرایط تتا حدی قابل پیش‌بینی است و با اختیاراتی که در حوزه توزیع منابع به استان‌ها داده می‌شود بتوانیم حرکت‌های خوبی را انجام دهیم. هرچند امیدواریم وضعیت اقتصادی کشور رو به بهبودی رفته و بیماری کرونا ریشه‌کن شود تا بتوانیم به سمت برنامه‌های بعدی خود حرکت کنیم اما فعلا بودجه سال مالی استان‌ها منطبق با همین شرایط دیده شده است و فکر می‌کنم حتی در این شرایط نیز بتوان گام‌های رو به جلویی برداشت. تلاش ما این است که مشکلات موجود در استان‌ها را حل کنیم؛ همچنین اگر نیاز به حمایت و پشتیبانی داشتند، با یک طرح اصولی مدیریت منابع آنها را مورد حمایت قرار خواهیم داد.
آیا سیاست‌های تشویقی برای برنامه‌ریزی بهینه و بودجه‌ریزی مطلوب واحدهای دانشگاهی در استان‌ها درنظر گرفته‌اید؟
با توجه به تاکیدات دکتر طهرانچی یک‌سری شاخص‌ها برای حرکت‌های برنامه‌ای و بودجه‌ای واحدها درنظر گرفته شده که منطبق‌بر شاخص‌های مدیریتی و افزایش بهره‌وری است. ازجمله مبحث اول شاخص‌هایی که در رشد مطرح است و مبحث دوم تحقق برنامه‌هایی که براساس آن رشد دیده شده است. درواقع یک شاخص ترکیبی مدنظر است که سعی خواهیم کرد آن را عملیاتی کرده و متناسب با شاخص‌های مدیریتی خروجی داشته باشیم تا دانشگاه نیز متناسب با این شاخص‌ها، تشویق‌هایی را برای واحدهای موفق درنظر گیرد. البته موارد تجدیدنظر هم مدنظر بوده، اما بیشتر به سیاست‌های تشویقی توجه شده و تشویق‌هایی را با توجه به این شاخص‌های رشد و تحقق آنها درنظر خواهند داشت.
در ارتباط با درآمدهای غیرشهریه‌ای نیز توضیح دهید.
درآمدهای غیرشهریه‌ای و شهریه‌ای متناسب با ظرفیت دانشگاه‌هاست و انتظار داریم حرکتی که در این زمینه از سال‌های قبل شروع شده بود، امسال بهبود پیدا کند؛ هرچند در سال مالی گذشته با توجه به شرایط ایجادشده به خاطر کرونا و حرکت به سمت آموزش ترکیبی و استفاده از فضای مجازی، حضور دانشجویان و اساتید در دانشگاه‌ها متناسب با این نوع آموزش شده و به‌تبع آن ظرفیت‌های بودجه‌ای که پیش‌بینی شده بود، با تغییر رویکرد مواجه شد، اما در سال مالی جدید درآمدهای غیرشهریه‌ای متناسب با ظرفیت آموزش ترکیبی دیده شده و به‌خصوص امروز با دو حرکت عظیمی که در دانشگاه صورت گرفته که یکی از آنها سامانه یکپارچه در حوزه پژوهش و دیگری نیز سامانه هوشمند پیاده‌سازی یکپارچه داده‌های دانشگاه است که در قالب طرح آموزش‌یار دنبال می‌شود، وضعیت ما در بحث درآمدها تغییر خواهد کرد. خوشبختانه امروز آغاز راه این مسیر است که کمک می‌کند تا از ظرفیت دانشگاه به صورت یکپارچه حتی در فضای مجازی نیز استفاده کنیم و بخشی از هزینه‌های دانشگاه را از طریق درآمدهای غیرشهریه‌ای پوشش دهیم و حرکت‌های خوبی در این زمینه صورت گرفته است و امیدواریم سهم درآمدهای غیرشهریه‌ای در سبد درآمدی دانشگاه رشد خوبی داشته باشد.
امروزه چند درصد از درآمدهای دانشگاه‌ها توسط درآمدهای غیرشهریه‌ای تامین می‌شود؟
بودجه تجمیعی دانشگاه هنوز تصویب نشده و درحال حاضر در مراحل نهایی تجمیع و برآورد این درآمدها قرار داریم، اما به نسبت سال‌های قبل حرکت‌های خوبی را در نیمه اول سال مالی گذشته (6 ماه دوم سال شمسی گذشته) داشتیم. با این حال شرایط پیشآمده ناشی از کرونا، درآمدهای غیرشهریه‌ای ما را با توجه به اینکه این درآمدها منوط به آموزش حضوری بوده، تحت‌تاثیر قرار داده است. با این حال با توجه به طرح‌های دیده‌شده به‌خصوص به دلیل راه‌اندازی دو سامانه یکپارچه انتظار داریم با رویکرد جدید بحث درآمدهای غیرشهریه‌ای مبتنی‌بر شرایط آموزش ترکیبی تقویت شود.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی از بودجه‌ریزی متفاوت دانشگاه به دلیل شیوع بیماری کرونا خبر داده بود، این تفاوت چیست؟
رویکردهایی که توسط ایشان وجود دارد رویکردهای منطبق بر شرایط فعلی است، تاکید بر آموزش ترکیبی با استفاده از پتانسیل فضای مجازی در حوزه آموزش یکی از این رویکردها محسوب می‌شود، همچنین رویکردی که در قالب پیاده‌سازی و استفاده بهینه از سامانه یکپارچه داده‌های دانشگاه اتفاق افتاده و اختیاراتی که در روند پیش‌بینی و مدیریت منابع و هزینه‌ها به استان‌ها داده شده جزء رویکردها و مولفه‌های متفاوت امسال در بحث بودجه‌ریزی محسوب می‌شود.
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار