به گزارش «فرهیختگان»، علی آهنگر، پژوهشگر حوزه نفت و انرژی طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: از دیرباز دنیای نفت و گاز آمیخته با هیجان بوده است؛ هیجانی آنچنان که «ژرژ کلمانسو»، سیاستمدار و نخست‌وزیر شهیر فرانسه در پایان جنگ جهانی اول و زمانی که کنفرانس صلح پاریس را در سال 1919 بنیان نهاد، این جمله معروف و تاریخی را گفت که «هر قطره نفت، حکم یک قطره خون سرباز را دارد». و باز آنچنان هیجانی که وقتی نفت در دره پنسیلوانیا و باکو کشف شد، زمین‌های بی‌مقدار آن سامان به هزاران روبل و دلار معامله شدند. شاید اگر این هیجان را از نفت و گاز کنار بگذاریم، بسیاری از جذابیت‌های آن از بین برود.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه شاید به همه این جذابیت‌ها و هیجان‌ها واقف بود که مردم ترکیه را سه روز آزگار در انتظار نگه داشت تا سرانجام قولی را که از چهارشنبه گذشته درباره «خبر خوش» به مردم داده بود، در بعدازظهر روز جمعه 31 مرداد بگوید. روز چهارشنبه او حین بازدید از یک کارخانه تولید پنل خورشیدی گفته بود به‌زودی خبر خوش و مهمی را به اطلاع مردم ترکیه خواهد رساند؛ خبری که به گفته او، دوران جدیدی را در تاریخ ترکیه رقم خواهد زد.
این بیان هیجان‌انگیز کافی بود تا رسانه‌ها و سایت‌های خبری بی‌درنگ دنباله گفته‌های او را بگیرند و خبر از اکتشاف یک منبع عظیم گازی در دریای سیاه بدهند. خبرها آنچنان رونق گرفت که پای خبرگزاری‌های خارجی هم به میان آمد. رویترز یکی از آنان بود که هیجان را از حد گذراند و خبر از کشف یک میدان گازی با ذخیره 800 میلیارد مترمکعب گاز در دریای سیاه داد؛ منبعی بی‌پایان که در باور همین رسانه می‌توانست تکافوی مصرف 20 سال ترکیه را با نرخ مصرف کنونی بدهد.
گمانه‌زنی‌ها و گفت‌وگوها به‌ویژه در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی ترکیه با هیجانی وصف‌ناشدنی بین موافقان و مخالفان سیاسی از هر دسته و گروه ادامه داشت تا آنکه در ساعت 3 بعدازظهر جمعه به وقت استانبول، رجب طیب اردوغان بر صفحه تلویزیون‌های بی‌تاب ترکیه ظاهر شد. لازم به گفتن نیست که دیگر دوست و دشمن در هیجانی بسیار گسترده‌تر از فوتبال فنرباغچه با یک تیم آلمانی، چشم‌وگوش به صفحه تلویزیون دوخته بودند.
در یکی از کاخ‌های استانبول، مشرف بر دریای سیاه، بر دیوار کناری اتاقی که اردوغان در آن نشسته بود، مانیتور بزرگی نصب بود. صفحه مانیتور به‌طور مستقیم کشتی غول‌آسای تزئین‌یافته و زیبایی را نشان می‌داد که در دل دریای سیاه مشغول فعالیت است. بر دیواره کشتی 226 متری یک نام نوستالژیک برای مردم ترکیه نقش بسته بود: «سلطان محمد فاتح»؛ فاتحی که در سال 1453 میلادی قسطنطنیه (استانبول کنونی) را فتح کرد تا برای بیش از 460 سال امپراتوری بزرگ عثمانی را بنا کند. حالا زمان آن بود که به گفته اردوغان، صفحه تاریخ دیگری برای ترکیه گشوده شود. همه‌چیز بوی هیجان و نوستالژیک می‌داد به‌ویژه نام کشتی، شهر استانبول و کاخی که اردوغان به تعمد آنجا را برای سخن گفتن برگزیده بود. زرق‌وبرق و هیاهوی شکل‌گرفته داشت اصل خبر را کمرنگ می‌ساخت. سرانجام اردوغان لب به سخن گشود. خبر همانی بود که پیش از این در زبان‌ها و نوشته‌ها و رسانه‌ها دست‌به‌دست می‌گشت. یک میدان عظیم نفتی در دریای سیاه کشف شده بود اما با یک تفاوت؛ میزان ذخیره گازی که اردوغان اعلام داشت با خبر روز پنجشنبه رویترز تفاوت کلی داشت. او گفت این میدان 320 میلیارد مترمکعب ذخیره گازی دارد؛ رقمی که با گزارش 800 میلیارد مترمکعبی رویترز قابل قیاس نبود. اما چیز مهمی نبود. اینکه ترکیه یک میدان گازی بزرگ یافته است، بهتر از همه‌چیز بود. این رویای دیرینه ترک‌ها بود که حالا محقق می‌شد.
سال 2023 برای ترکیه و اردوغان مثل سال‌های دیگر نیست. این سال یکصدمین سالگرد تاسیس جمهوری مدرن ترکیه است. اردوغان برای 100 سالگی دوران جدید کشورش برنامه‌های زیادی را تدارک دیده که مهم‌ترین آن استراتژی انرژی است. او اظهار امیدواری کرد در سال 2023 مردم کشورش از گاز اکتشافی خودشان بهره‌مند شوند. رویای اردوغان در زمینه انرژی اما به همین‌جا ختم نشد. او به مردم ترکیه پیام داد که کشورش تا تبدیل‌شدن به یک صادرکننده خالص انرژی، استراحت و توقف نخواهد داشت.
گفته‌های اردوغان رونمایی از رویا و هیجانی بود که از چهارشنبه تا جمعه در ترکیه، منطقه و بخش زیادی از جهان درمورد ترکیه جریان داشت؛ اما آیا واقیت ماجرا نیز چنین است؟
از دنیای رویا و هیجان که دور شویم، به‌تدریج و اندک‌اندک وارد دنیای واقعیت می‌شویم؛ واقعیتی که با رویا و هیجان، گاه فاصله‌هایی سهمناک دارد. برای درک بیشتر واقعیت، نخست سری به دریای سیاه می‌زنیم، همانجا که گفته می‌شود میدان گازی ترکیه در آن کشف شده است. در این بخش که قسمت غربی دریای سیاه است، کشورهای بلغارستان و رومانی قرار دارند. کمی آن‌طرف‌تر، در ساحل شمالی دریا، اوکراین و شبه‌جزیره کریمه واقع شده است. عمق دریا در سواحل استان «زونگولداغ» ترکیه و بلوک اکتشافی «تونا 1» دوهزار و 100 متر است. دریایی بسیار عمیق که عمقی بیش از دوبرابر عمیق‌ترین نقطه دریای خزر دارد. ژرفای دریای خزر در جنوبی‌ترین بخش‌های خود بین 900 تا 1000 متر است.
هیجان در اطراف دریای سیاه از سال 2012 جان گرفت. زمانی که نخستین میدان بزرگ گازی در حوزه آبی رومانی کشف شد. این میدان چند هفته پس از اکتشاف، «دومینوی1» نام گرفت. اکتشاف گاز در حوزه دریایی رومانی، کارشناسان اوکراین را به این صرافت انداخت که در آب‌های آنان نیز منابع گاز وجود دارد. آنان بر این باور بودند حتی ممکن است میدان گازی رومانی با اوکراین مشترک باشد. تصور وجود گاز در دنیای هیجانی این ماده سحرانگیز، کافی بود تا بی‌درنگ پای شرکتهای بزرگی چون «شورون» و «اکسون موبیل» آمریکا، «رویال داچ‌شل» هلندی، شرکت «اوام‌وی» اتریشی و شرکت «انی» ایتالیا را به اوکراین یا بهتر بگوییم کریمه سرازیر کند. ماه آگوست (مرداد) 2012 کریمه و اوکرین سرتا پا هیجان بود. قرارداد پشت قرارداد به امضا می‌رسید. در این میان امیدوارکننده‌ترین قرارداد را شرکت انی ایتالیا صاحب شد که قرار بود به مدت 50 سال در بلوک کم‌عمق دریا فعالیت کند. این قرارداد باید در فوریه 2014 به امضا می‌رسید.
هیجان و هجوم شرکتهای همیشه تشنه به نفت و گاز ناگهان توجه روسیه را به‌خود جلب کرد و موجبات تکدرخاطر پوتین را فراهم ساخت. در پاییز 2013 یک بحران سیاسی در اوکراین به‌وجود آمد و در زمستان سرد اوکراین، ناگهان کریمه تصرف شد. شرکتهای غربی برای همیشه از آنجا رفتند و دیده‌بان‌های روسی از آن پس همه‌چیز را به دقت زیر نظر گرفتند.
همه این اتفاقات نشان از آن دارد که دریای سیاه می‌تواند مملو از مواد هیدروکربوری باشد. اما با این همه، هیجانات رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ترکیه و نیز خبر روز پنجشنبه رویترز، نزد کارشناسان و تحلیلگران با احتیاط همراه شد؛ اما چرا کارشناسان با احتیاط در‌این‌باره سخن گفتند؟
نخستین دلیل که آنها می‌آورند، ویژگی‌های حفاری در دریاهای عمیق است. آنها می‌گویند حفاری در آب‌های عمیقی مانند بلوک «تونا1» که دوهزار و 100 متر ژرفا دارد، نیاز به تجهیزات، تجربیات و دانش‌هایی دارد که در انحصار تعداد اندکی از شرکتهای بزرگ جهان است. این‌گونه اکتشافات، زمانبر و گران هستند. جیسون تووی، اقتصاددان ارشد بازارهای نوظهور در اقتصاد سرمایه، ازجمله این تحلیلگران است که باور دارد دلایلی برای احتیاط وجود دارد. او در یادداشت تحقیقی خود می‌نویسد: «یک پروژه گازی به زمان طولانی نیاز دارد تا زیرساخت‌ها و تاسیساتی ایجاد شود تا گاز قابلیت استخراج و بهره‌برداری پیدا کند.» او می‌افزاید: «افزایش موقعیت خارجی ترکیه فقط ممکن است موقتی باشد.» مدیر آنکارایی صندوق مارشال آلمان از دیگر کسانی است که در توئیترش نوشت: «کشف اصلا بد نیست؛ اما بازی را تغییر نمی‌دهد.»
آنچه بیشتر از هرچیز، کارشناسان را به احتیاط واداشت، حضور تنها یک‌ماهه کشتی حفاری فاتح در منطقه بود. این کشتی در بیستم ماه گذشته میلادی وارد آب‌های دریای سیاه شد و تنها یک‌ماه بعد یعنی در روز جمعه، 21 آگوست خبر به نتیجه رسیدن حفاری آن و کشف میدان گازی توجه‌ها را به‌خود معطوف داشت. آنها می‌گویند با حفر یک چاه و طی یک‌ماه نمی‌توان به چنین اطلاعاتی دست یافت.
نکته دیگری که بازهم جنبه احتیاط را برای کارشناسان برمی‌انگیخت، اعلام چندین و چندباره مقامات ترکیه درخصوص کشف منابع نفت و گاز در سال‌های گذشته است که درنهایت مورد تایید قرار نگرفت. این‌گونه اعلام‌ها، آن‌گونه که یک کاربر خوش‌ذوق یونانی با نشان دادن مستندات رسانه‌های ترکیه بیان داشت، گویای آن است که از سال 2004 تا 2020 ترکیه مجموعا 10 بار خبر از اکتشاف منابع هیدروکربوری در مناطق مختلف خشکی و دریایی داده که هیچ‌کدام محقق نشده است.
نکته احتیاط‌آمیز دیگر به باور کارشناسان، تنش‌های ایجادشده توسط ترکیه در شرق دریای مدیترانه است. ترکیه در سال جاری حوزه فعالیت‌های اکتشافی خود را در شرق دریای مدیترانه گسترش داد. این اقدام موجب عصبانیت قبرس و یونان شد و اعتراض‌های شدید اتحادیه اروپا را در پی داشت و موجب اعزام ناوگان جنگی فرانسه به آب‌های مورد مناقشه شد. تحلیلگران بر این عقیده‌اند که اعلام پرسروصدای کشف گاز در دریای سیاه می‌تواند توجه افکارعمومی ترکیه را از شرق دریای مدیترانه به این‌سو بازگرداند تا ترکیه بتواند موضع نرم‌تری در آن میدان اتخاذ کند.
از همه مهم‌تر اما اقتصاد ترکیه و کاهش شدید ارزش لیر در برابر دلار آمریکاست. اعلام کشف گاز در دریای سیاه بیشترین تاثیر آنی را روی لیر گذاشت و ارزش آن را تا حد زیادی بالا برد.
مجموعه این اتفاقات، کار را به آنجا کشاند تا رجب طیب اردوغان در سخنرانی تاریخی‌اش، از هیجانات کمی فاصله گرفته و بگوید اطلاعات به‌دست آمده نتیجه فعالیت‌های لرزه‌نگاری انجام‌شده در منطقه است. این گفته او تایید می‌کرد برای رسیدن به نتیجه نهایی و اطلاعات دقیق، هنوز به حفر چاه‌های بیشتری نیاز است. هرچند مقامات از حفر 9 حلقه چاه در شرق مدیترانه و دریای سیاه سخن به میان آورده بودند.
ترکیه درحال حاضر سالانه نزدیک به 54 میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند که عمده آن را از روسیه، ایران و آذربایجان تامین می‌کند. همچنین بخشی از گاز مصرفی ترکیه در سال‌های اخیر به‌صورت مایع یا LNG از قطر، آمریکا و حتی نیجریه تامین می‌شود. مصرف سالانه انرژی در ترکیه، هزینه بیش از 40 میلیارد دلاری برای این کشور دارد. مصرف بالای انرژی و هزینه بسیار گزاف آن و نیز بالاتربودن قیمت انرژی برای مصرف‌کننده ترکیه از استانداردهای جهانی، این کشور را ملزم می‌سازد به هر طریق راهی برای رهایی از این معضل دائمی و همیشگی بیابد.