به گزارش «فرهیختگان»، جذب دانشجویان بین‌المللی برای کشورهای دیگر، فرصتی است که دانشگاه به این واسطه بتوانند هم از شهریه تزریق شده از سوی آنها جبران درآمد از دست رفته خود را کنند و هم از نیروهای تازه‌نفس بعد از فارغ‌التحصیلی دانشجویان خارجی برای استخدام در اداره‌های دولتی و خصوصی استفاده کنند تا از این طریق بخش صنعتی و بازار تولید خود را تقویت کنند. تا سال گذشته، آمریکا قدرت اول علمی دنیا بود اما چین با فاصله‌ای بسیار نزدیک در رتبه دوم قرار داشت و این رقابت تنگاتنگ تا سال‌ها ادامه داشت. اما در جدیدترین رتبه‌بندی اعلام شده طی ماه‌های گذشته، چین با یک پله صعود توانست رقیب دیرینه خود یعنی آمریکا را پشت سر بگذارد و به رتبه نخست از نظر سطح علمی دست‌یابد. همین ارتقای سطح باعث شده بسیاری از کشورها توجه ویژه‌ای به چین به‌عنوان قدرت اول علمی جهان داشته باشند. آمریکا به‌عنوان اولین مقصد دانشجویان بین‌المللی، ظرفیت بسیار بالایی از استعدادهای برتر کشورهای دیگر را در اختیار دارد. درمیان دانشجویان بین‌المللی حاضر در آمریکا و دیگر کشورها، دانشجویان چینی حرف اول را می‌زنند و تعدادشان معمولا از دانشجویان کشورهای دیگر بالاتر است.
طرحی برای استخدام استعدادهای برتر
دانشگاه‌های دنیا برای بهبود وضعیت علمی، دانشگاهی، فناوری و تجاری‌سازی خود به دنبال جذب استعدادهای چینی اعم از دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و محققان و دانشمندان هستند. یک اتاق فکر استرالیایی متشکل از تعدادی محقق و کارشناس بر این باورند که طرح‌هایی چون «طرح هزار استعداد برتر» که از سوی غرب ارائه شده، در همین راستا قابل اجراست. طبق گزارش موسسه سیاست استراتژیک استرالیایی، این طرح، شناخته شده‌ترین طرح با بیش از 200 طرح استخدام استعدادهاست که حزب کمونیست چین (CCP) بر آن نظارت دارد. استخدام استعدادهای برتر چینی اساسا مساله‌ای چالش برانگیز محسوب نمی‌شود اما مقیاس آن در حد سازمان و میزان سوءرفتار مرتبط با طرح‌های استخدام استعدادهای CCP، آنها را از هم جدا می‌کند. اما این طرح‌ها شفایت لازم را نداشته و در آن سوءرفتارهای زیادی مشاهده می‌شود به‌طوری که بیشتر از این استعدادها در راستای جاسوسی و سرقت مالکیت معنوی و ترویج نقض حقوق بشر استفاده می‌شود. این اقدامات، بخش مرکزی تلاش‌های CCP را تشکیل می‌دهند که هدف آنها استفاده از استعدادهای خارجی برای قدرتمندتر کردن فناوری و بخش کارشناسان است.
در این گزارش فهرست بیش از 190 طرح استخدام استعدادها از سوی دولت چین عنوان شده که با بیش از 600 ایستگاه استخدام استعدادهای خارجی در کشورهای پیشرفته از نظر فناوری در ارتباط است. در این گزارش عنوان شده که ظرفیت استعدادهای چینی، به سرعت ایستگاه‌های جدیدی را برای این طرح ایجاد کرده به‌طوری که از 20 مرکز در سال 2010 و 2015 به 115 مرکز تا سال 2018 رسیده است. به گزارش تایم، در این میان، با توجه به اینکه بیشترین دانشجویان بین‌المللی دنیا و همچنین بیشترین دانشجویان بین‌المللی چینی در آمریکا متمرکز شده‌اند، بیش از 150 ایستگاه جذب استعدادهای برتر در این کشور حضور فعال دارند. بعد از آمریکا، آلمان و استرالیا با 60 ایستگاه، انگلیس، کانادا، زاپن و فرانسه با حدود 50 ایستگاه، سنگاپور با 21 و نیوزیلند با 13 ایستگاه در رده‌های بعدی قرار دارند. بسیاری از کشورها طرح استخدام استعدادهای برتر چینی را در کشور خود با کمک سازمان‌های مرتبط با CCP انجام می‌دهند که گاهی این اقدامات با تلاش‌های سیاسی‌کارانه کشورها همپوشانی دارند. فعالیت‌هایی که در راستای استخدام استعدادهای برتر چینی در کشورهای دنیا صورت می‌گیرند، دامنه‌های وسیعی دارند که از آن جمله می‌توان به رفتارهای قابل قبول بین‌المللی ازجمله همکاری‌های پژوهشی علنی، آزمایشگاه‌های مشترک، استخدام‌های شغلی و خرید مالکیت معنوی تا صادرات غیرقانونی، سرقت، استخدام هوشمند و جاسوسی سایبری و نیز فعالیت‌هایی چون تجاری‌سازی اشاره کرد. در این گزارش به 25 مورد سرقت مالکیتی معنوی، جاسوسی، فریب و دیگر سوءرفتارها در دانشمندان مرتبط یا طرح‌های استخدام استعدادهای برتر اشاره شده است. از این میان، 7 دانشمند متهم به کارهای فریبکارانه شده که یکی از آنها هم به 32 سال حبس محکوم شد. شماری از دانشمندان هم چشم‌انتظار صدور حکم خود هستند.
اهمیت استعدادهای چینی در جهان
چین برترین دانشمندان و محققان و متخصصان فناوری را در آمریکا و بسیاری دیگر از کشورهای پیشرفته دنیا دارد. این کشور بیشترین استعداد را در پیشرفت‌های فناورانه در اختیار دارد و همین امر، چین را به حرکت مستقل در زمینه نوآوری سوق داده است. در این میان، چین از نوعی استراتژی شامل بهبود کیفیت آموزش داخلی، جذب استعدادهای چینی که در خارج از کشور فعال هستند و نیز جذب استعدادهای خارجی، برای رشد استعدادهای خود در زمینه علم و فناوری استفاده کرده است. هرکدام از این سه هدف والا جزء سیاست‌های اصلاحی مهم و ارزشمند به‌شمار می‌روند که درواقع برای این کشور حکم سرمایه‌گذاری روی استعدادهای خود را دارد. پرورش استعدادهای فناورانه در میان چینی‌ها، علاوه‌بر اینکه موقعیت خودشان را در بین کشورهای پیشرفته جهان بالاتر می‌برد، دیگر کشورها را نیز مشتاق جذب استعدادهای چینی می‌کند. به نوعی، جذب استعدادها در بازارهای جهانی چالشی است که ملت‌های غربی سال‌هاست با آن دست‌به‌گریبانند و در رقابت تنگاتنگ با هم هستند. کارگران بومی، در کشور خود در نقش کارفرمایانی با موقعیت شغلی برتر مشغول به کار بودند، اما درحال حاضر، با توجه به موقعیت علمی چین، این رویکرد تغییر کرده و بسیاری از شرکت‌های مطرح دنیا به دنبال کارگران و نیروی کار چینی هستند تا از آنها در موقعیت‌های شغلی برتر استفاده کنند تا از این طریق، شرایط خود را بهبود دهند.
دانشگاه‌های غربی زیر فشار استعدادهای چینی
درحالی که چینی‌ها برای تقویت هر چه بیشتر کادر آموزش دانشگاهی خود به دنبال جذب متخصصان و استادان خارجی هستند، دانشگاه‌های غربی هم تلاش می‌کنند استعدادهای برتر آسیایی را از دانشگاه‌های آسیا و به‌ویژه چین جذب کرده و از توانمندی‌های آنها در مسیر پیشبرد موقعیت علمی خود استفاده کنند. در طرح استخدام ده‌ها هزار استعداد چینی که به روزشده «طرح استخدام هزار استعداد» است، به فهرستی 100 نفره از برندگان جایزه نوبل از میان دانشمندان چینی اشاره شده است که در جمع هشت هزار استعداد برتر و دو هزار استعداد جوان زیر 35 سال جهان قرار دارند. درست است که این طرح موفقیت‌های زیادی به دنبال داشته اما بعد از ادعای آمریکا مبنی‌بر سرقت فناورانه از سوی این استعدادها، به درستی نمی‌توان موفقیت آن را اعلام کرد. این طرح تاکنون حدود 4180 متخصص خارجی چینی را تا ماه می 2014 جذب کرده بود که این تعداد تا سال 2019 به حدود هشت هزار استعداد رسید. استخدام هر چه بیشتر این استعدادها، حقوق‌های فردی را به 57 هزار پوند و یارانه‌های تحقیقاتی را تا بیش از 10 برابر قبل افزایش داده است. از دیگر مزیت‌های این استخدام‌ها، ایجاد موقعیت‌های شغلی با پرستیژ بالا، اقامت‌های طولانی‌مدت، بسته‌های استارتاپی به ارزش 145 هزار دلار و خدماتی چون در اختیار گذاشتن آپارتمان، امکاناتی برای ادامه تحصیل، خدمات درمانی، بیمه، حق کار برای همسر و خانه معاف از مالیات و کمک‌هزینه‌های غذاست که در اختیار استعدادهای چینی استخدام شده در کشورهای غربی قرار می‌گیرد.
به گفته معاون رئیس بخش بین‌الملل دانشگاه نیوسوث ولز یک آژانس شبه‌دولتی استخدامی را برای ثبت‌نام فارغ‌التحصیلان چینی شرکت‌کننده در دانشگاه‌های استرالیا و دانشگاهیان فصلی تشکیل داده‌اند. با ظهور سیستم تحقیقاتی در آسیا و به‌ویژه چین، موسسه‌ها و دانشگاه‌های غربی با رشته دانشگاهی و سیستم‌های تحقیقاتی بسیار متفاوت به رقابت می‌پردازند. ما باید به این نکته توجه کنیم که چگونه استعدادهای خود را پرورش می‌دهیم و چگونه استعدادهای جدیدی را از سراسر جهان به‌ویژه چین استخدام کنیم. «یوجین کلارک»، معاون سابق دانشگاه مانبرا می‌گوید: «زمانی که در آستانه بازنشستگی بودم، در دانشگاه حقوق و علوم سیاسی چین و براساس طرح هزار استعداد برتر استخدام شدم.» او معتقد است که اعضای هیات‌علمی چین به صورت استراتژیک و طبق برنامه‌ریزی از پیش تعیین شده‌ای، برای حضور در سراسر جهان تربیت شده‌اند و به بسیاری از زبان‌های دنیا صحبت می‌کنند. این پیشرفت تا حدی قابل‌توجه است که به جرأت می‌توان گفت اگر کشورهای دیگر نتوانند در عرض چند سال خودشان را همپای چینی‌ها بالا بکشند، به‌طور قطع از گردونه رقابت باز می‌مانند و نمی‌توانند در جذب استعدادهای برتر با این کشور رقابت کنند.
استعدادپروری چینی‌ها
«تیم بیرنس»، فیزیک‌دان نظری اهل استرالیا، یک سال بعد از انتقال از ژاپن به دانشکده شانگهای دانشگاه نیویورک، از طرح استخدام هزار استعداد برتر استقبال کرد. در کمک مالی تحقیقاتی که در قالب این طرح به او داده شد، این دانشمند توانست آزمایشگاهی را راه‌اندازی کند و تئوری‌های خود را در آنجا به صورت کاربردی و عملیاتی آزمایش کند. او معتقد است که به‌طورقطع چنین اقدام مهمی را در هیچ کشور دیگری نمی‌توانست انجام دهد. «بیرنس» ادامه می‌دهد: «4 سال پیش که در چنین جایگاهی مشغول فعالیت شدم، تنها تعداد کمی از دانشمندان خارجی حاضر در چین پیرامون اطلاعات کوآنتوم فعالیت می‌کردند. اما حالا افراد زیادی به اینجا رفت‌وآمد می‌کنند. یک پروفسور زیست‌پزشکی اهل چین که در دانشگاه استرالیا مشغول تدریس و تحقیق است، به‌تازگی بورس پژوهشی ارشد دریافت کرده است. سه متخصص چینی که در آمریکا فعالیت می‌کردند، با تبلیغات دانشگاه استرالیا، به این کشور آمده بودند، اما به دلیل جذاب نبودن پیشنهاد دانشگاه، یکی از آنها به آمریکا و دو نفر دیگر هم به چین بازگشتند.» «گری مک کارتی»، دانشمند علوم سیاسی دانشگاه استرالیای غربی معتقد است که دانشگاه‌های استرالیا در سال‌های اخیر نسبت به انگلیس دانشمندان زیادی را از چین استخدام کرده است اما تحقیقات نشان می‌دهد که این استادان برای بالاتر رفتن درجه و موقعیت شغلی‌شان تلاش می‌کنند اما معمولا با تبعیض نژادی روبه‌رو می‌شوند و این مسائل، افراد را پس می‌زند و درواقع، نبود فرصت‌های کافی برای استعدادهای برتر، آنها را از مسیری که در پیش گرفته‌اند منصرف می‌کنند.
روابط نظامی دانشگاه‌های غرب با چینی‌ها
حوزه‌های نظامی جزء مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های هر کشوری است که تلاش می‌کنند با استفاده از به‌روزترین امکانات و نیروهای کارآزموده و باتجربه، این بخش را تقویت کنند. دانشگاه‌های غربی به‌منظور تقویت هر چه بیشتر حوزه‌های نظامی خود در سال‌های اخیر به دنبال برقراری ارتباط با دانشمندان نظامی چین هستند که این به معنای حمایت از حزب کمونیست چین برای بهبود ظرفیت‌های خود است. به گزارش موسسه سیاست استراتژیک استرالیا، در سال‌های گذشته همکاری‌ها و تبادلات میان دانشگاه‌های خارج از چین و دانشمندان ارتش آزادیخواه مردمی نشان می‌دهد که برخی موسسه‌های غربی ناخواسته به ایجاد نوعی رقابت نظامی دامن زده‌اند که به گسترش فناوری و تخصص‌های برتر در این زمینه کمک می‌کند. طبق این گزارش، آمریکا، انگلیس، کانادا، استرالیا و آلمان جزء برترین کشورها از نظر همکاری‌های تحقیقاتی با ارتش آزادیخواه مردمی هستند و نیز بالاترین تعداد مقالات منتشر شده در این حوزه را در اختیار دارند، به‌طوری که شمار این مقاله‌ها در مقایسه با یک دهه گذشته حدود 7 برابر افزایش یافته است. همزمان با تلاش غرب و آمریکا برای جذب بیشتر دانشمندان و استعدادهای چینی، کشور چین هم تلاش می‌کند تا محققان برتر خود را از دانشگاه‌های مطرح دنیا به کشور خود برگرداند اما به دلایل امنیتی خیلی در این کار موفق نبوده‌اند. در استرالیا، شماری از حوادث مرتبط با حضور دانشمندان و استعدادهای چینی رخ داده به‌طوری که تدریس برخی مسائل حساس سیاسی توسط دانشمندان چینی که خسارت‌های مالی زیادی را برای کشور به دنبال داشته، ازجمله این نگرانی‌هاست. همین مساله باعث شد تا ترامپ در سال‌های گذشته بسیاری از دانشمندان و دانشجویان چینی را با عنوان جاسوس خطاب کند تا جایی که حتی ارائه ویزای دانشجویی را به شهروندان چینی این کشور ممنوع کرد.
* مترجم: ندا اظهری