به گزارش «فرهیختگان»، دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌ها در سطح کشور و حوزه بین‌الملل مطرح است که شبکه‌ای پرشمار از مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی، اعضای هیات‌علمی توانمند و دانشجویان پرتلاش را ایجاد کرده است.
این دانشگاه این روزها می‌تواند با انسجام و ارتقای نظام پژوهش و نوآوری خود و با تکیه بر منابع انسانی متخصص و پژوهشکده‌های برتر نقشی منحصربه‌فرد در پاسخگویی به چالش‌های کنونی جامعه ایفا کند.
محمد نریمانی‌راد، مدیرکل پشتیبانی و تامین منابع پژوهشی پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از اقدامات این اداره کل در بخش پژوهشی و البته برنامه‌های جدید سخن می‌گوید. یکی از اقداماتی که قرار است انجام شود، صندوق پژوهش و نوآوری دانشگاه است که به گفته نریمانی‌راد به‌زودی راه‌اندازی می‌شود. او می‌گوید بودجه این صندوق پنج‌درصد از بودجه پژوهشی دانشگاه آزاد خواهد بود که سالانه به این صندوق تزریق می‌شود؛ علاوه‌بر آن درآمدی که خود صندوق از بابت کارهای پژوهشی به دست خواهد آورد نیز به این صندوق واریز می‌شود. هدف از راه‌اندازی آن نیز حمایت از پژوهش‌های بنیادی و مرجعیت‌ساز است. یکی‌دیگر از برنامه‌هایی که قرار است در این اداره کل دنبال شود، برنامه راهبری پژوهشی است که درحال حاضر آماده و به واحدها نیز ابلاغ شده است. برنامه‌ای که به گفته او اگر محقق شود دانشگاه را در کل دنیا مطرح و در رنکینگ‌های بین‌المللی ارتقا خواهد داد. نریمانی‌راد می‌گوید: «هر واحدی که بتواند این برنامه را زودتر محقق کند به‌عنوان واحد موفق در پژوهش معرفی خواهد شد. یکی از آیتم‌هایی که برای جشنواره فرهیختگان امسال در نظر گرفته شده رشد استان‌ها براساس این برنامه خواهد بود.» مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.
سال گذشته از راه‌اندازی صندوق پژوهش و نوآوری دانشگاه خبر دادید؛ سرانجام این صندوق به کجا رسید؟ چه زمانی راه‌اندازی می‌شود؟
صندوق پژوهش و نوآوری درحال طی‌کردن کارهای نهایی خود است؛ درحال حاضر مجوز راه‌اندازی این صندوق اخذ شده و درحال طی کردن مراحل آخر آن هستیم. اقدامات اولیه راه‌اندازی این صندوق انجام شده و تامین اعتبار نیز صورت گرفته و زیرنظر معاونت تحقیقات و فناوری به‌زودی راه‌اندازی خواهد شد.
هدف از راه‌اندازی این صندوق چیست؟
صندوق پژوهش و نوآوری بزرگ‌ترین سرمایه دانشگاه است که هدف از راه‌اندازی آن حمایت از پژوهش‌های بنیادی و مرجعیت‌ساز است. به‌عبارت بهتر از پژوهش‌هایی که برای آنها زیرساخت‌های لازم در دانشگاه وجود دارد، حمایت می‌شود. همچنین قرار است از اساتید پژوهشگری که طرح‌های آنها تصویب می‌شود در این صندوق حمایت کنیم.
بنابراین می‌توان گفت صندوق پژوهش برای حمایت از پژوهش‌های مرجعیت‌ساز و پژوهش‌هایی است که در سطح کلان صورت می‌گیرد؛ پژوهش‌هایی که لازم است دانشگاه به آنها ورود کند. اساتید فاخر طرح‌های پژوهشی خود را فرستاده و از طریق این صندوق از آنها حمایت می‌شود.
درواقع این دسته از اساتید، طرح و پروپوزال خود را نوشته و بعد از تایید درنهایت مبلغی دراختیار اساتید فاخر قرار می‌گیرد تا بتواند طرح خود را به سرانجام برساند.
رشد چشمگیر پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی از طریق صندوق پژوهش
صندوق ASF همان صندوق پژوهشی دانشگاه است؟
پیش از این راه‌اندازی دو صندوق در دانشگاه آزاد اسلامی مطرح بود ولی بعدا این دو صندوق ادغام و با نام صندوق پژوهش و فناوری شناخته شد که نام ASF نیز گاهی برای آن مطرح می‌شود. اما درحال حاضر این دو صندوق ادغام و مجوزهای لازم برای راه‌اندازی آن نیز گرفته شده است.
اگر اساتیدی بخواهند ضمانت‌نامه اخذ کنند می‌توانند درخواست خود را به این صندوق ارسال کنند و همچنین کارهای پژوهش بنیادین از طریق این صندوق حمایت خواهد شد.
می‌توان گفت به‌زودی تحولات خوب پژوهشی از طریق این صندوق رقم می‌خورد و با برنامه‌ریزی و حمایت دکتر طهرانچی ریاست دانشگاه در زمینه پژوهش، به‌زودی شاهد رشد چشمگیر پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی خواهیم بود.
5 درصد از بودجه پژوهشی دانشگاه آزاد به صندوق پژوهش تزریق می‌شود
در ارتباط با بودجه صندوق هم توضیح دهید؛ پیش از این گفته بودید این صندوق با بودجه 15میلیارد تومانی برای فعالیت‌های کلان پژوهشی راه‌اندازی می‌شود.
بودجه این صندوق پنج‌درصد از بودجه پژوهشی دانشگاه آزاد خواهد بود که سالانه به این صندوق تزریق می‌شود؛ علاوه‌بر آن درآمدی که خود صندوق از بابت کارهای پژوهشی به دست خواهد آورد نیز به این صندوق واریز می‌شود.
درصدی از درآمد قراردادهای پژوهشی که در سازمان مرکزی یا واحدها منعقد می‌شود به صندوق تزریق می‌شود، بنابراین می‌توان گفت صندوق به‌نوعی درآمدزایی نیز خواهد داشت و در آینده نزدیک شاهد شکوفایی این حوزه خواهیم بود.
کارهای پژوهشی بنیادین از طریق صندوق پژوهش حمایت می‌شوند
چندی پیش از راه‌اندازی صندوقی برای دانشمندان و اساتید فاخر هم صحبت کرده بودید؛ این صندوق هم در صندوق پژوهشی ادغام شده و قرار است از طریق همین صندوق از دانشمندان حمایت شود؟
حمایت از دانشمندان و اساتید فاخر نیز از طریق همان صندوق پژوهش و فناوری پیگیری می‌شود؛ ان‌شاءالله تا راه‌اندازی این صندوق تمام اساتید، دانشمندان و مفاخر علمی می‌توانند استفاده کنند. کارهای پژوهشی بنیادین از طریق این صندوق شکل گرفته و حمایت می‌شود. تلاش داریم از طرح‌هایی حمایت کنیم که یا تبدیل به محصول یا تبدیل به یک برونداد پژوهشی شود که این برونداد پژوهشی می‌تواند یک نظریه، محصول یا یک مقاله باشد. در تیم جدید دانشگاه، هزینه کردن باید در راستای بازکردن یکی از گره‌های کشور باشد. حمایت از طرح‌های ملی اثربخش، حمایت از پژوهشگران برتر، حمایت از بسترسازی‌های پژوهش و حل مساله، طرح پایش و... نیز این روزها درحال انجام است. این روزها مسیری را دنبال می‌کنیم که نیازهای دانشگاه، جامعه و نظام را رصد کرده تا این نیازها رفع شود.
برنامه راهبری پژوهشی آماده و به واحدها ابلاغ شد
مهم‌ترین برنامه‌ای که امسال در اداره کل پشتیبانی و تامین منابع پژوهشی پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی پیگیری می‌کنید، چیست؟
برنامه‌ای برای اقدامات پژوهشی با نام راهبری پژوهشی تصویب شده که حاصل کار جمعی کل مدیران پژوهشی دانشگاه و بررسی نکته به نکته توسط هیات‌رئیسه و به‌ویژه ریاست محترم دانشگاه است. اگر این برنامه محقق شود دانشگاه را در کل دنیا مطرح کرده و در رنکینگ‌های بین‌المللی ارتقا خواهد داد. از این به بعد تمام برنامه‌های پژوهشی در قالب این برنامه راهبردی خواهد بود و الان استان‌ها می‌دانند که چه کارهایی را باید انجام دهند.
درحال حاضر تمام استان‌ها براساس این برنامه اقدامات پژوهشی خود را برنامه‌ریزی کرده و درگیر شده‌اند. به‌طور مثال برای سال اول مشخص شده که هر استانی دقیقا باید چه اقداماتی را در حوزه پژوهشی انجام دهد، به‌طور مثال در استان آذربایجان‌شرقی در پنج سال آینده در زمینه مقالات، کتاب‌ها و رشدی که برای این موضوع در نظر گرفتیم چه کارهایی باید انجام شود.
معتقدم اگر اجرای این برنامه محقق شود شاهد درخشش دانشگاه آزاد اسلامی در منطقه خواهیم بود.
تدوین برنامه شش‌ساله ارتقای نظام پژوهش دانشگاه
همچنین پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی برنامه شش‌ساله ارتقای نظام پژوهش دانشگاه را برای افق سال ۱۴۰۴ در راستای سند چشم‌انداز نظام جمهوری اسلامی در سال ۱۴۰۴، سیاست‌های کلی نظام در بخش پژوهش و فناوری، برنامه پنج‌ساله ششم توسعه کشور سند دانشگاه اسلامی مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی منطبق رویکردهای تحول‌گرایانه مدیریت جدید دانشگاه آزاد اسلامی تدوین کرده است.
در برنامه حاضر به مقوله پژوهش از منظر تولید، کاربردپذیر کردن و کاربردی کردن دانش مرزشکن و تولید ارزش برای جامعه در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی با ارائه راه‌حل‌های نوآورانه توجه شده است.
واحد موفق در پژوهش در جشنواره فرهیختگان امسال معرفی می‌شود
از استان‌ها و واحدهایی که برنامه راهبری پژوهش را زودتر محقق کنند چه حمایتی می‌شود؟
در برنامه پنج‌ساله راهبری پژوهشی تمام برنامه‌های پژوهشی ازجمله مقالات و کتاب‌ها و ارتباط با صنعت دیده شده و هر واحدی که بتواند این برنامه‌ها را زودتر محقق کند به‌عنوان واحد موفق در پژوهش معرفی خواهد شد. یکی از آیتم‌هایی که برای جشنواره فرهیختگان امسال در نظر گرفتیم رشد استان‌ها براساس این برنامه پنج‌ساله خواهد بود. به‌عبارت بهتر هر استانی که طبق این برنامه پیش برود و از سایر استان‌ها جلوتر باشد در جشنواره فرهیختگان به‌عنوان واحد موفق معرفی می‌شود.
تمام درآمدهای پژوهشی صرف توسعه پژوهش می‌شود
سوالی که شاید مهم باشد بحث درآمدهای پژوهشی است؛ درآمدهای حاصل از برنامه‌ها و اقدامات پژوهشی کجا می‌رود یا به عبارت بهتر برای چه کاری هزینه می‌شود؟
تمام کارهای پژوهشی که درآمدزا هستند صرف خود پژوهش و توسعه پژوهش می‌شوند. دکتر ولایتی رئیس هیات‌موسس و هیات‌امنای دانشگاه و همچنین دکتر طهرانچی ریاست دانشگاه بارها تاکید کرده بودند که بخشی از درآمدهای غیرشهریه‌ای در حوزه پژوهش به خود حوزه پژوهش برگردد و در جهت توسعه آن هزینه شود. الان کارهای خوبی شروع شده و شاهد درآمدزایی در آنها هستیم. به‌طور مثال درآمد قراردادهایی که با صنعت منعقد می‌شود یا مجلات دانشگاه باز صرف پژوهش خواهند شد و به این صورت نیست که درآمدهای پژوهشی در حوزه‌های دیگر هزینه شود. قرار براین است که طبق تاکید هیات‌رئیسه دانشگاه تمام درآمدهای پژوهشی صرف توسعه پژوهش شود. برنامه راهبردی که به‌صورت پنج‌ساله نوشته و به کل کشور ابلاغ شده حاوی تمام این برنامه‌های پژوهشی است.
چندی پیش حرف از طرح تعاون آزمایشگاه‌ها به میان آمد و مقرر شد در هر استان یک آزمایشگاه جامع داشته باشیم؛ یکی از شروط تحقق این موضوع بحث طرح تعاون دانشگاه است که دستگاه‌هایی که در واحد مبدا مورد استفاده نیست به واحد مقصد منتقل شوند. استان‌ها چقدر از این موضوع استقبال کردند و درآمدهای حاصل از این دستگاه‌ها چگونه بین واحدها تقسیم می‌شود؟
برخی استان‌ها مثل استان کرمان یک آزمایشگاه مرجع تاسیس کردند و آزمایشگاه مرکزی از آزمایشگاه تحقیقاتی جدا شد. سیاست دانشگاه آزاد اسلامی همین است یعنی مراکز آزمایشگاه‌های تحقیقاتی از آزمایشگاه‌های درسی جدا شود. این تفکیک دارای یک مزیت است و دانشجویان می‌توانند کارهای درسی خود را در آزمایشگاه درسی بگذرانند اما در همان آزمایشگاه دستگاه‌های ناب نیست و دستگاه‌های اصلی در آزمایشگاه مرجع حضور دارند که اساتید و دانشجویان دکتری می‌توانند به‌راحتی از آنها استفاده کنند. مسئولان و متخصصانی که در آزمایشگاه‌های مرجع حضور دارند می‌توانند به بیرون نیز خدمات ارائه دهند که آیین‌نامه آن نیز نوشته شده است.
بخشی از پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی کوچک‌سازی شده و بخشی از آن در دل معاونت‌های موضوعی ادغام و بخش دیگر مربوط به برنامه‌ریزی، آزمایشگاه‌ها و ارتباط با صنعت است که در پژوهشگاه مانده و به‌تبع آن ماموریت‌ها نیز تفاوت پیدا کرد. البته طبق برنامه‌ریزی هیچ خللی در برنامه‌های پژوهشی ایجاد نمی‌شود اما پژوهشگاه کوچک‌سازی شد برای اینکه اقدامات پژوهشی پربار‌تر شود. بنابراین بخش‌هایی به دل معاونت‌های موضوعی رفت. مثلا آزمایشگاه‌های درسی به معاونت‌های موضوعی رفته و معاونت‌های موضوعی درخصوص آزمایشگاهی درسی تصمیم می‌گیرد. بخش آزمایشگاه‌های مرجع در اداره کل امور آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مانده و تقویت می‌شود. بنابراین بحث صندوق پژوهشی و فناوری دانشگاه و صندوق ASF نیز یکی شد تا اولا بتواند حمایت‌های لازم از پژوهش را انجام داده و ثانیا مستقل بوده و به‌صورت تشکیلات حقوقی باشد تا مجوزهایی که از بخش‌های مختلف لازم است را اخذ کند. به‌عبارت بهتر صندوق قرار است یک مجموعه سازمانی نباشد و یک شخصیت حقوقی گرفته و از این به بعد به‌صورت مستقل کارهای خود را ادامه می‌دهد.
اقدامات ملی و دانشگاهی پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی برای مقابله با کرونا
مهم‌ترین اقدامات و فعالیت‌های پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی دانشگاه در راستای مقابله با ویروس کرونا و همچنین تدابیر و سازوکارهای الزام جهت ادامه این مسیر و ساماندهی و راهبری امور دانشگاه در دوران پسا کرونا چه بوده است؟
یک‌سری اقدامات و فعالیت‌ها در سطح دانشگاه انجام شد که ایجاد و معرفی صفحه تخصصی دسترسی به منابع فارسی و لاتین درخصوص موضوع کرونا در سایت پژوهشگاه جهت استفاده محققان و پژوهشگران دانشگاه و سایر علاقه‌مندان یکی از این اقدامات بود. همچنین ارائه سیستم ویدئوکنفرانس به واحدهای دانشگاهی برای برگزاری دوره‌های توانمند‌سازی پژوهشی اعضای هیات‌علمی و کارکنان حوزه پژوهش نیز انجام شد. یکی‌دیگر از اقدامات انجام‌شده در سطح دانشگاه معرفی میز مجازی خدمات پژوهشگاه و شبکه آزمایشگاهی جهت پاسخگویی به مراجعه‌کنندگان بود. برخی اقدامات و فعالیت‌ها نیز در سطح ملی انجام شد که مربوط به نوع و تعداد مراکز تحقیقاتی، کارگاهی و آزمایشگاهی فعال شده درخصوص مقابله با ویروس کرونا در واحدهای دانشگاهی سراسر کشور است. تشکیل گروه تحقیقاتی مهندسی پزشکی در واحد سمنان با اهداف تحقیق، طراحی و ساخت تجهیزات پزشکی اولویت‌دار مانند ونتیالتور و تعمیر و به‌روزرسانی تجهیزات پزشکی معیوب سطح استان که درحال حاضر نیاز ضروری به آنهاست، ازجمله این اقدامات بوده است. همچنین مرکز تحقیقات Antibodies Monoclonal در واحد تهران مرکزی راه‌اندازی و مرکز تحقیقات ژن‌درمانی نیز درحال راه‌اندازی در واحد تهران‌شمال است.
چه طرح‌ها و برنامه‌های پژوهشی و آزمایشگاهی درخصوص ویروس کرونا آغاز شده؟
از تمام استان‌ها خواسته شده است علاوه‌بر انجام اقدامات تسریع‌کننده نمایه‌سازی مجلات در این سال هر نشریه علمی ویژه‌نامه‌هایی را در چارچوب محور موضوعی مجله به مقالات و پژوهش‌هایی با تمرکز بر پاسخ‌دهی به نیازهای جامعه شامل بحران کرونا و جهش تولید تخصیص دهند تا ضمن انتشار یافته‌های پژوهشی، مسیر علمی اقدامات آتی شفاف شود.
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار