به گزارش «فرهیختگان»، محبوب مهدویان، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: در بحث تحول در علم و آموزش باید به نکاتی ازجمله پیشینه تاریخی علم و آموزش، رابطه آموزش، پژوهش در توسعه علم توجه شود. جهان اسلام پیشینه علمی و تمدنی منحصربه‌فردی را تجربه کرده است. در دوره اسلامی برخلاف تمدن‌هایی که به نام سرزمین‌ها معروفیت یافتند، مثل تمدن یونان و تمدن ایران و...، تمدنی به‌وجود آمد که نه به نام یک سرزمین، بلکه به نام دین اسلام، به تمدن اسلامی شهرت یافت. این نام‌گذاری نشان می‌دهد دین اسلام برخلاف ادیان دیگر، رویکرد و نگاه متفاوتی به علم و دانش داشته است. این رویکرد متفاوت به علم و دانش، از اولین آیات قرآن که در آن خواندن و نوشتن در محوریت اندیشه قرآنی قرار گرفت، شروع شد و در کل قرآن جریان پیدا کرد. پیامبر(ص) نیز این اندیشه قرآنی را در مقام عمل طرح و تثبیت کردند. رسول اکرم(ص)، در مقام نظر اهمیت علم و دانش را تبیین کردند و در آن به‌تبعیت از قرآن، علم را اساس دین اسلام قرار دادند و تحصیل آن را بدون توجه به جنسیت، برای هر مرد و زن واجب کردند. پس از اعلام دایره شمول علوم مورد توجه اندیشه دینی اسلامی، دانش را در اوج قله اعمال و احکام اسلامی قرار دادند و مشوق‌های بی‌نظیری را برای تحصیل علم برگزیدند و مقام علم را بالاتر از مقام شهادت و عالم و دانشمند را نزدیک‌ترین مقام به مقام نبوت اعلام کردند. رسول اکرم(ص) پیش‌زمینه توسعه علم و دانش را آموزش قرار داده و سنت ویژه آموزشی را به‌وجود آوردند. بر این اساس، آن حضرت ابتدا سیستم آموزشی مردم شبه‌جزیره عربستان را از روش شفاهی و سینه‌به‌سینه، به نوشتاری تبدیل کردند. با ایجاد تمرکز برای امر آموزش، نهاد آموزشی ایجاد کردند. در مکه خانه یکی از یاران خود و در مدینه مسجد را به‌عنوان مرکز آموزش انتخاب و سنت آموزشی ویژه‌ای را سازمان‌دهی کردند که در آن افراد جامعه بدون توجه به جنسیت و جایگاه اجتماعی، در این سیستم آموزشی قرار گرفتند. به‌گونه‌ای که با گسترش حوزه جغرافیایی اسلام به دیگر سرزمین‌ها مثل ایران، مصر و شام و شمال آفریقا و اندلس (اسپانیا) این نهاد و سنت آموزشی در کل حوزه اسلامی سیلان و جریان یافت و ضمن ایجاد بستر لازم برای ماندگاری اسلام در این سرزمین‌ها، کل جهان اسلام تا کوچک‌ترین شهرها و حتی روستاها و از همه اقشار اجتماعی و از همه طبقات در معرض این سنت آموزشی قرار گرفتند. به‌تدریج مهم‌ترین قطب‌های آموزشی با محوریت مساجدی مثل مسجد کوفه و مسجد بصره به‌وجود آمد. این سنت آموزشی و نهاد آموزشی، عطش یادگیری را بیش از پیش درمیان مسلمانان شعله‌ور کرد و برای فراگیری علوم سرزمین متمدن آن روزگار از هند، ایران، شام، یونان و سیسیل حرص و ولع نشان دادند. با راه‌اندازی مرکز علمی «دارالحکمه»، در قالب نهضت بزرگ ترجمه، میراث علمی جهان متمدن به زبان علمی اسلامی ترجمه کردند. با تاسیس این مرکز علمی، به‌واقع مسلمانان از دوره آموزش صرف گذر کردند، به مرحله تحقیق و پژوهش رسیدند و با تاسیس دارالعلم‌ها، کتابخانه‌ها و رصدخانه‌های بزرگ در اقصی نقاط جهان اسلام تمدن بزرگ اسلامی شکل گرفت و در قرن چهارم اسلامی به اوج شکوفایی خود رسید. اجمالی از آنچه درباره پیشینه تمدنی اسلامی گفته شد، یادآوری می‌کند پیشینه تمدنی اسلامی چراغ راهنمای مناسبی برای احیای تمدن اسلامی و ایجاد تمدن نوین اسلامی است. ایجاد این تمدن بدون توسعه علمی و توسعه علمی بدون تحول در نظام آموزشی بسیار دشوار و شاید غیرممکن باشد.
برای تحول آموزشی توجه به نکات زیر می‌تواند حائز اهمیت باشد.
اول نکته بسیار مهم این است همان‌گونه که قرآن و رسول اکرم(ص) برخلاف شرایط موجود جامعه آن روزگار، جایگاه ویژه دینی و اعتقادی برای علم تعریف کردند، لازم است در سطح جامعه، نگاه سطحی و مادی‌گرایانه‌ای که بر علم و آموزش به‌وجود آمده است، دگرگون شود و نگاهی عمیق‌تر و ارزش‌مدار به مساله علم، آموزش و اندیشه شکل گیرد، حتی همانند سنت فکری رسول اکرم(ص) در حوزه علم و دانش وجه دینی پیدا کند. بازتعریف جایگاه علوم به‌ویژه علوم انسانی، یکی دیگر از ارکانی است که توسعه علمی فراگیر به آن نیاز دارد. علوم انسانی به‌واقع وظیفه سیاستگذاری توسعه همه‌جانبه را در حوزه‌های مختلف علمی برعهده دارد. اگر زمانی فلاسفه یونان، تحصیل همه علوم را مقدمه‌ای برای فهم متافیزیک و علم الهیات می‌دانستند، امروز علوم انسانی طرح توجیهی و نقشه‌راه توسعه متوازن علوم در شاخه‌های مختلف علمی را فراهم می‌کند.
روزآمد کردن سیستم‌های آموزشی به‌ویژه در حوزه فنی و مهندسی، رکن سومی است که زمینه‌ساز توسعه علمی خواهد بود. زمانی که مسلمانان در فرآیند نهضت بزرگ ترجمه، میراث علمی تمدن‌ها را به حوزه اسلامی منتقل کردند با تاسیس مراکز تحقیقاتی مثل رصدخانه‌ها، به‌صورت عملی به تجربه عینی و تحلیل تطبیقی علوم تمدن‌ها پرداخته و محصولات جدید عملی تولید کردند. در این روزگار نیز آموزش باید از چنان پویایی‌ای برخوردار باشد که بتواند داده آموزشی را به مهارت علمی تبدیل کند. با به‌وجود آمدن مهارت علمی است که ایده‌های علمی شکل می‌گیرند و همین ایده‌ها باید محصول علمی را تولید کنند. از این رو باید چرخه فعالی به‌وجود آید که آموزش را به مهارت و مهارت را به ایده و ایده را به محصول تبدیل کند. دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد آموزشی حضوری از جهات مختلف توانمندی مدیریت و رهبری تحول آموزشی و توسعه فراگیر علمی را دارد. برخی توانمندی‌های دانشگاه به شرح زیر هستند:
نیروی علمی کارآمد
کادر هیات‌علمی توانمند دانشگاه آزاد اسلامی، مهم‌ترین قدرت دانشگاه برای ایجاد تحول آموزشی است. بررسی ترکیب هیات‌علمی واحدهای مختلف دانشگاه نشان می‌دهد که بخش مهمی از اعضای هیات‌علمی، فارغ‌التحصیل و نخبگان طراز اول دانشگاه‌های شاخص ایران هستند. درصورت برنامه‌ریزی صحیح، این سرمایه عظیم انسانی قابلیت ایجاد تحول فراگیر علمی و آموزشی را دارند.
گستردگی جغرافیایی دانشگاه
پراکندگی واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در گسترده سرزمین ایران که از شهرهای بزرگ تا شهرهای بسیار کوچک را تحت پوشش قرار داده است، با وجود برخی معایبی که این گستردگی دارد، توانمندی بی‌نظیری را برای دانشگاه به‌وجود آورده است. ضمن اینکه توانسته تا حدودی عدالت آموزشی را به‌وجود آورد، پتانسیل بسیار عظیمی به‌وجود آورده که قدرت مانور دانشگاه را در طراحی و اجرای طرح تحول آموزشی تسهیل می‌کند و می‌تواند درجهت ایجاد تحول آموزشی نقش مهمی ایفا کند.
مدیریت سازمانی مستقل
با توجه به استقلال مدیریتی دانشگاه آزاد اسلامی از سیستم مدیریتی دولتی، این دانشگاه از بسیاری از قوانین دست‌وپاگیر رها شده و فرصتی استثنایی را برای سیستم مدیریت این دانشگاه به‌وجود آورده است که با حذف موانع موجود و تمرکز بر سیستم آموزشی تحول‌گرا درجهت ایجاد تحول آموزشی با هدف توسعه فراگیر علمی به‌سرعت تصمیم‌گیری و آن را در سریع‌ترین زمان ممکن اجرایی کند.
یکپارچگی آموزشی از مدرسه تا دانشگاه
سازمان سما، حلقه ارتباطی مهم آموزش‌وپرورش و آموزش‌عالی به‌حساب می‌آید که امکان ارائه آموزش نظامند را از سطح ابتدایی تا عالی‌ترین سطح آموزشی در دانشگاه را فراهم کرده است؛ امکانی که هیچ دانشگاه دیگری در ایران از آن برخوردار نیست. این یکپارچگی می‌تواند طرح تحول را در کل سیستم آموزشی از ابتدایی تا دانشگاه اجرایی کند.
استقلال مالی دانشگاه، برخورداری از پشتوانه عظیم ساختمان‌های آموزشی، رفاهی و ورزشی، آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های بسیار مجهز و... دانشگاه آزاد اسلامی را به مجموعه بی‌بدیلی تبدیل کرده است که زیرساخت و توانمندی لازم را برای ایجاد تحول گسترده علمی، آموزشی و پژوهشی دارد. نمونه‌ای از قابلیت آموزشی دانشگاه در همین دوره سخت شیوع بیماری کرونا نشان داده شد؛ دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به زیرساخت مستقیم آموزشی که دراختیار داشت توانست آموزش مجازی را در حد بسیار مطلوب و گسترده‌ای ارائه دهد و پیشتاز این گونه بدیع آموزشی در میان همه دانشگاه‌های ایران باشد.