به گزارش «فرهیختگان»، از همان ابتدای ورود کرونا بود که مراکز دانشگاهی کشور تصمیم گرفتند برای تداوم آموزش و به‌سرانجام رساندن ترم مجبورند به‌جای برگزاری کلاس‌های فیزیکی، از بستر اینترنت کشور برای پیشبرد امور آموزشی استفاده کنند؛ مساله‌ای که باعث شد درنهایت ترم از طریق آموزش مجازی به‌پایان برسد. از سوی دیگر جا خوش کردن ویروس نانومتری در ایران می‌طلبید نقاط ضعف و قوت این شیوه آموزشی که تا پیش از این سابقه استفاده آن در چنین وسعتی سابقه نداشته، مورد بررسی قرار گیرد؛ مساله‌ای که هیات اندیشهورز تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی به آن ورود کرده است. همین مهم باعث شد سراغ مهران صمدی، رئیس این هیات برویم و از او چرایی ورود به این امر و همچنین کم‌وکیف این کار بپرسیم.
چرا آسیب‌شناسی آموزش مجازی در دستور کار هیات اندیشهورز تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی قرار گرفت؟
در وهله اول باید بگویم که بلافاصله پس از شیوع بیماری کرونا، کارگروه‌های تخصصی در سطح کشور سازماندهی و همزمان بخشنامه‌ای از سوی سازمان مرکزی به واحد‌های استانی ابلاغ شد که در آن تاکید شده بود هیات‌های اندیشهورز استانی با تمرکز بیشتری روی شرایط موجود کار کنند. از آنجا که آموزش مجازی در تمام واحد‌های کشور فعال شده بود و اظهارنظرات متفاوت، متعارض، متناقض و بعضا مغرضانه‌ای راجع به کیفیت این سبک آموزش در رسانه‌ها منتشر می‌شد، در هیات اندیشهورز استان تصمیم گرفتیم که به‌صورت روش‌مند روی موضوع آسیب‌شناسی آموزش مجازی در دانشگاه آزاد اسلامی استان کار کنیم.
به سه دلیل این کار ضرورت داشت؛ یکی اینکه احتمال دارد این شرایط تا پایان سال ادامه داشته باشد و دوم اینکه کشور ما و به‌ویژه برخی استان‌ها همواره در معرض مواجهه با بحران‌های طبیعی بوده و هستند، لذا شناخت دقیق همه ابعاد «آموزش مجازی» می‌تواند اثربخشی آن را در درازمدت افزایش دهد. مساله سوم اینکه ما اصرار داریم به‌جای اینکه نقش یک «ناظر منفعل» را بازی کنیم، در موضع «کنشگر فعال» جایگاه خود را تثبیت و از این تهدید به‌عنوان فرصتی برای بهبود عملکرد خود استفاده کنیم.
شرایط واحد الکترونیک دانشگاه آزاد اسلامی بعد از شیوع کرونا و برای پیشبرد آموزش مجازی چگونه بوده است؟
همه می‌دانند که واحد الکترونیک دانشگاه آزاد اسلامی سال‌ها تجربه و دانش انباشته دارد، لذا در این بحران دانشگاه آزاد اسلامی غافلگیر نشد و توانست به‌خوبی مدیریت کند. اتفاقا در شرایط فعلی یکی از ظرفیت‌ها و نقاط قوت کمتر دیده‌شده دانشگاه آزاد اسلامی عیان‌تر شد. معتقدیم دلخوش کردن به وضعیت موجود نقطه آغاز حرکت در سراشیبی افول است، از این رو به‌جای شرکت کردن در جشن موفقیت مستند کردن تجربیات را در اولویت قرار دادیم. ما در برگزاری آموزش مجازی معتقدیم برای هرتحول، تغییر، بهبود و حرکت به‌سمت وضعیت مطلوب، گام اول شناسایی وضعیت موجود و موانع است و خودارزیابی، بهترین روش برای این کار است. دانشگاه‌های پیش‌رو به‌جای اینکه منتظر شوند محیط خارجی آنها را مجبور به اصلاح کند، خودشان برای خودارزیابی پیشقدم شوند، این کار به آنها کمک می‌کند که به‌جای عکس‌العمل نشان دادن به تغییرات محیطی، خودشان عامل تغییر و بهبود باشند و آن را مدیریت کنند. بدیهی است هزینه‌های به‌کار‌گیری راهبردهای کنشی به مراتب کمتر از اتخاذ راهبردهای واکنشی خواهد بود.
ماحاصل نتایج بررسی‌هایتان در حوزه آموزش مجازی چه بوده است؟
یافته‌های این تحقیق در سه دسته نقاط قوت آموزش مجازی، نقاط ضعف آموزش مجازی و راهکارهای پیشنهادی برای رفع محدودیت‌ها و تقویت آموزش مجازی قابل طبقه‌بندی است. در مجموع به 116 مولفه رسیده‌ایم که از این تعداد 32 شاخص مربوط به نقاط قوت، 42 شاخص مربوط به نقاط ضعف آموزش مجازی و درنهایت 42 راهکار پیشنهادی بود.
برعکس تصور کیفیت آموزشی در کلاس‌های مجازی بسیار بالاست
مهم‌ترین نقاط قوت و ضعفی که در خروجی کار شما مطرح شده چیست؟
حفظ سلامت عمومی اساتید و دانشجویان، آرامش روانی و امنیت خاطر خانواده‌ها، کاهش تردد‌های درون و برون‌شهری، سهولت دسترسی و انعطاف زمان و مکان برگزاری کلاس و کاهش وقت‌های تلف‌شده دانشجویان و اساتید ازجمله نقاط قوت آموزش مجازی هستند. بااین‌حال خستگی اساتید و دانشجویان به‌علت طولانی بودن زمان کلاس‌های مجازی، محدودیت امکان نظارت دقیق بر عملکرد و میزان یادگیری دانشجو و دسترسی به امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در مناطق کم‌برخوردار، عدم تعطیلی کلاس حتی درصورت عدم حضور دانشجو و محدودیت در امکان برگزاری کلاس‌های عملی و بالینی ازجمله نقاط ضعف به‌شمار می‌روند.
با توجه به تداوم بیماری کرونا راهکارهای بهبود وضعیت آموزش مجازی چه خواهد بود؟
ارتقای نرم‌های آموزش مجازی، هماهنگی با اپراتورهای مخابرات برای تخصیص اینترنت ارزان‌قیمت به اساتید و دانشجویان، اتخاذ سیاست‌هایی در راستای مشارکت بیشتر دانشجویان در کلاس‌های آنلاین، اشتراک‌گذاری تجربیات اساتید موفق در برگزاری کلاس‌های برخط، امکان برقراری ارتباط تصویری میان استاد و دانشجو، برگزاری دوره آموزشی برای اساتید و دانشجویان در راستای بهبود برپایی کلاس‌های برخط، اطلاع‌رسانی مستمر، افزودن اپلیکیشن برای دروس عملی و محاسباتی، کاهش زمان کلاس‌ها و... راهکارهایی است که می‌تواند در بهبود کیفیت کلاس‌های آموزش مجازی نقش تعیین‌کننده داشته باشد.
رضایت 90 درصدی از برگزاری کلاس‌های آموزش مجازی
به اعتقاد شما کیفیت آموزش در کلاس‌های مجازی دچار افول شده‌اند؟
نکته جالب اینجاست که بیش از 90 درصد معتقدند به جز دروس بالینی، عملی و محاسباتی، این کلاس‌ها با افزایش کیفیت آموزشی همراه بوده‌اند، چراکه دانشجو در این کلاس‌ها بیشتر از کلاس فیزیکی تمرکز دارد و چون محتوا از قبل به‌صور گوناگون در اختیار دانشجو قرار می‌گیرد، دانشجو زمان مطالعه کافی را دراختیار دارد و این دو مهم‌ترین دلایل افزایش کیفیت آموزش در این کلاس‌هاست. همچنین در این کلاس‌ها با تاخیر در ورود یا تعجیل در خروج توسط دانشجویان روبه‌رو نیستیم و جالب اینجاست که بعضا برخی اساتید به‌جای برگزاری 16 کلاس در طول ترم، تعداد دفعات بیشتری کلاس داشته‌اند، اما این مساله با اعتراض دانشجویان همراه نشده است. بااین‌حال نقاط ضعف برگزاری این‌گونه کلاس‌ها باعث می‌شود بخشی از کیفیت آموزشی نیز کاسته شود؛ یکی از آنها عدم نظارت اساتید روی دانشجویان است که راهکار رفع آن هم امکان برقراری ارتباط بصری میان استاد و دانشجو است.
اساتید فشار مضاعفی را در برگزاری کلاس‌های مجازی تحمل می‌کنند
در صورت تداوم آموزش مجازی در ترم‌های آینده شاهد افزایش کیفیت آموزشی خواهیم بود یا به‌دلیل خستگی اساتید و دانشجویان وضعیت تغییر خواهد کرد؟
شخصا معتقدم در این نوع آموزش اصلا کاهش کیفیتی رخ نداده و نخواهد داد و اگر هم مشکلی وجود داشته باشد، قطعا روش‌هایی برای رفع آن وجود خواهد داشت. از سوی دیگر نباید فراموش کرد که در این شیوه فشار مضاعفی روی اساتید وجود خواهد داشت، چراکه باید علاوه‌بر مطالعه، دست به تولید محتوا هم بزنند، درحالی‌که در کلاس فیزیکی وضعیت برعکس است و استاد تنها کلیدواژه‌ها را در اختیار دانشجو می‌گذارد و او خودش باید تحقیق کند و در کلاس درباره آن مبحث ارائه هم داشته باشد، اما در کلاس مجازی اساتید باید دوبرابر کلاس فیزیکی وقت بگذارند. امروز رضایت از برگزاری کلاس‌های مجازی به‌شدت بالا رفته که یکی از دلایل آن تضمین سلامتی افراد است. نکته بعدی کاهش استرس خانواده‌ها و هزینه‌های دانشجویان است که این مولفه مهمی است، زیرا بخش زیادی از دانشجویان ما فاصله زیادی تا واحد دانشگاهی خود دارند و وقتی هزینه‌های رفت‌وآمد، خوابگاه، تغذیه و... دانشجویان را در نظر بگیریم باید بگوییم کلاس‌های مجازی مزایای زیادی دارد. با این حال معتقدم اگر ماهی یک‌بار یعنی درطول یک ترم، سه جلسه حضوری را برای کسانی که مایل به شرکت در کلاس‌های فیزیکی هستند، برگزار کنیم، به‌مراتب مفیدتر خواهد بود تا اینکه بخواهیم هر 16 جلسه را به‌صورت غیرحضوری برگزار کنیم، دلیلش این است که ارتباط چهره به چهره بین دانشجو و استاد بسیار اثرگذار است. به‌طور کلی باید بگویم بیش از 90 درصد از برگزاری کلاس‌های مجازی رضایت خواهند داشت.
در هیات اندیشهورز استان طرحی برای ارتقای کیفیت کلاس‌های مجازی تدوین شده است؟
بله، در این هیات مصوب کردیم یکی از اساتید مدیریت آموزشی، اقدام به برگزاری دوره آموزشی مهارتی برای اساتید کند که تا هفته آینده این مهم را اجرایی خواهیم کرد. بااین‌حال اگر بتوانیم برای دانشجویان چنین دوره‌ای را برگزار کنیم، قطعا وضعیت کلاس‌های مجازی به‌مراتب بهتر خواهد شد. البته به سازمان مرکزی نیز اعلام آمادگی کردیم که می‌توانیم این مهم را به‌صورت رایگان در کل استان‌ها اجرایی کنیم.
شما تحقیقات مربوط به شیوه آموزش مجازی را در استان آذربایجان شرقی انجام داده‌اید، به‌نظرتان امکان بسط دادن آن به دیگر استان‌ها هم وجود دارد یا هر استانی باید به‌صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرد؟
می‌توان تا 95 درصد نتایج حاصل از این تحقیق را هم به دیگر استان‌ها و هم دیگر موسسات آموزش عالی تعمیم داد و اگر تفاوتی باشد فقط ممکن است در وزن، اهمیت، رتبه یا اولویت شاخص‌ها باشد، نه در ماهیت آنها.