به گزارش «فرهیختگان»، نشست ویدئوکنفرانسی شورای امنیت سازمان‌ملل درباره اجرای قطعنامه 2231 با حضور اعضای این شورا و سخنرانی محمدجواد ظریف و نمایندگان 1+5 سه‌شنبه‌شب به وقت تهران برگزار شد. در این نشست کشورهای مختلف به اظهارنظر درخصوص وقایع مرتبط با برجام و قطعنامه 2231 و تلاش‌های آمریکا برای جلوگیری از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران پرداختند. از آنجایی که این نشست از نظر سیاسی دارای جایگاه مهمی بود، «فرهیختگان» در گفت‌وگو با امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل بین‌المللی مواضع کشورهای مختلف در آن را بررسی کرد. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد.

  باید نگاه ما نسبت به اروپا تغییر کند حمایت اروپا از ما دور از ذهن است

 شامگاه سه‌شنبه وزیر امور خارجه بخش عمده‌ای از سخنرانی خود را به بدعهدی طرف‌های اروپایی اختصاص داد و نقدهای زیادی را به سه کشور وارد کرد. درمقابل مواضع آلمان، انگلیس و فرانسه نه‌تنها دوپهلو بود بلکه نقدهایی را هم نسبت به ایران مطرح کردند. ارزیابی شما از مواضع اروپا در این جلسه چیست؟

 واقعیت این است که بضاعت اروپا همین‌قدر است. باید ذهنیت ما نسبت به اروپا تغییر کند. شاید ذهنیت نسل‌های قدیمی ما نسبت به اروپا برگرفته از واقعیات کنونی این قاره نیست و تصور برخی از نخبگان و افکارعمومی درخصوص این کشورها همچنان شبیه نگاه به امپراتوری‌های فرانسه، انگلیس و حتی آلمان نازی و قدرت‌های بزرگ و تاثیرگذار است، قدرت‌هایی که می‌توانند بازیگردان بوده و ایفای نقش کنند و در برخی مواقع دربرابر قدرت‌های بزرگ همانند ایالات متحده ایستادگی کنند، درحالی‌که بضاعت اروپا همین است که ما می‌بینیم. یک ائتلاف نصفه‌ونیمه با اختلافات داخلی و وابستگی بسیار گسترده به ایالات متحده به‌عنوان اقتصاد اول جهان که امکان نافرمانی ندارند، نه دولت‌ها چنین اراده‌ای را دارند و نه بخش خصوصی حاضر است دربرابر میل و اراده آمریکا مقاومت کند چون می‌داند بهای سنگینی را پرداخت خواهد کرد. انتظارات ما از اروپا این است که به کمک ما بیاید و جلوی آمریکا بایستد و خسارت خروج آمریکا از برجام را جبران کند، اروپا با ما همکاری داشته باشد و نیازهای ما را برطرف کند ولی درحالی که با ایالات متحده آمریکا در نبرد بزرگ قرار داریم، دور از ذهن است.

  اروپا یک یورو خارج از میل و اراده آمریکا نمی‌تواند درخصوص ایران خرج کند

صحبت آقای ظریف و لحنی که اشاره کردید لحن جدیدی نیست. در نامه‌ها و مکاتباتی که صورت گرفته است رگه‌ها یا بخش‌هایی از این دیده می‌شد. در گذشته هم خیلی تصور نمی‌شد اروپایی‌ها بتوانند کاری انجام دهند. البته ایران باید مطالبه‌گری کرده و از حق خود دفاع و از اروپایی‌ها بخواهد به تعهدات خود عمل کنند. باید ایران این کارها را انجام دهد اما اینکه امید داشته باشیم یا انتظار داشته باشیم اروپایی‌ها اقدام موثری انجام دهند این‌گونه نیست. اروپا در مسائل تجاری خود زیر فشار رئیس‌جمهور آمریکاست و رئیس‌جمهور آمریکا هرطور بخواهد با اینها رفتار می‌کند، یک روز تعرفه می‌گذارد، یک روز تحت فشار می‌گذارد، حتی درمورد دانمارک می‌گوید باید بخشی از سرزمین خود را به آمریکا بفروشد. آمریکایی‌ها حالت تحقیرآمیز و کوچک‌کردن را درقبال اروپایی‌ها دنبال می‌کنند. از این جهت خیلی اروپا بضاعت ندارد و حداکثر کاری که می‌تواند با اذن و اجازه و موافقت واشنگتن انجام دهد به‌اندازه راه‌اندازی اینستکس درقالب مبادلات غیرتحریمی است. آنها یک دلار و یک یورو خارج از میل و اراده آمریکایی‌ها درقبال ایران نمی‌توانند خرج کنند. اینکه دوست دارند با ایران همکاری داشته باشند یک بحث است و بحث توانستن و توانمندی بحث دیگری است.

به این معنی که ممکن است در روزهای آینده یکی از این سه کشور مکانیسم ماشه را علیه ایران با فشار آمریکا فعال کند؟

این می‌تواند یک فرض محتمل باشد به‌ویژه برای بریتانیا که الان از اتحادیه هم بیرون آمده و بین اتحادیه و آمریکا گرفتار شده و باید تصمیم بگیرد دوباره زیر یوغ اتحادیه اروپا قرار گیرد یا به‌اصطلاح با پسرعموهای خود در آمریکا رفاقت کند. چنین اتفاقی ممکن است رخ دهد، چنانکه لحن صحبت‌های نماینده بریتانیا در سازمان‌ملل خیلی تند بود. این اتفاق می‌تواند محتمل باشد ولی اروپایی‌ها هم می‌دانند بابت چنین اقدامی باید بهای سنگینی بپردازند، ضمن اینکه دو تعدیل ایجاد شده است؛ اول اینکه خیلی از کشورها می‌گویند آمریکا بی‌دلیل قضیه رفع تحریم‌های تسلیحاتی را برجسته می‌کند؛ چون اگر بحث برسر این است که ایران تحریم باشد تا به یمن سلاح ندهد، اگر حتی تحریم هم نباشد نمی‌تواند سلاحی به یمن ارسال کند، چون تحریم تسلیحاتی یمن براساس قطعنامه دیگری است که همه در ظاهر رعایت می‌کنند. بنابراین وجود تحریم تسلیحاتی علیه ایران درباره یمن علی‌القاعده تغییری ایجاد نمی‌کند.

نکته دوم این است که اگر مکانیسم ماشه را فعال کنند درحالی‌که روسیه و چین آن را به‌عنوان اقدام غیرقانونی قلمداد می‌کنند شرایطی فراهم می‌آید که ذیل آن روسیه و چین با ایران تجارت تسلیحاتی انجام می‌دهند همان‌طور که الان روابط تجاری بین ایران با روسیه و چین با انواع و اقسام دور زدن‌ها و پنهان‌کاری‌ها و مخفی‌کاری‌هایی که آمریکایی‌ها ادعا می‌کند، اتفاق می‌افتد و لذا با تحریم هم خیلی چیزی عوض نمی‌شود.

  اگر قرار بود مکانیسم ماشه از جانب اروپا فعال شود احتمالا تاکنون انجام شده بود

لذا گفته می‌شود آمریکا بی‌دلیل جنجال درست می‌کند و نتیجه آن می‌تواند این امر باشد که ایران از NPT خارج شود و دردسر برای اروپایی‌ها بیشتر می‌شود، چنانکه از جانب ایران پالس‌هایی ارسال شده است. به این دلیل به این ‌راحتی نیست که تصور کنیم با یک اشاره و فرمان یکی از این سه کشور مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند. اگر قرار بود فعال شود احتمالا تا الان این کار را کرده بودند. اگر مقاومت می‌شود مصالحی وجود دارد و لذا قانع‌کردن کشورها در این فضا دشوار است. البته این احتمال همچنان وجود دارد که یکی از سه کشور به مکانیسم ماشه متوسل شوند، چنانکه دیروز نماینده آلمان هم گفت فقط اروپایی‌ها می‌توانند چنین اقدامی انجام دهند، یعنی تلویحا بیان کرد اعضای باقی‌مانده در برجام می‌توانند متوسل به این امر شوند و اگر قرار باشد اتفاقی بیفتد باید از کانال اروپا رد شود که اگر اینچنین شود احتمالا اروپا مابه‌ازایی هم طلب می‌کند یعنی خدمت بزرگی به آمریکا انجام دهد و مابه‌ازایی هم حتما می‌خواهد. اینکه آمریکا این مابه‌ازا را به اروپا بدهد یا خیر بحث جداگانه‌ای است.

  اروپا نگران از دست رفتن نظارت‌های برجامی است ایران هشدار داده برگشت تحریم‌های تسلیحاتی معادل اخراج بازرسان آژانس خواهد بود

چه چیزهایی اجازه نداده که تا الان اروپا صددرصد خواست آمریکا را اجرا کند؟

از نظر اروپا یا باقی‌مانده‌های در برجام، حفظ برجام بخش‌های نظارت‌ها بر ایران را استحکام می‌بخشد چون ایران در بخش فنی تمام تعهد خود را کنار گذاشت و محدودیت‌های ذخایر آب سنگین، اورانیوم و... از طرف ایران نادیده گرفته شده و تنها بخشی که به شکل کامل رعایت می‌شود بحث نظارت‌هاست. بحث نظارتی ارتباط مستقیم با عدم اشاعه و اطمینان از اینکه ایران به‌سمت سلاح اتمی نمی‌رود، دارد. اگر به هر دلیلی بخش نظارتی ازسوی ایران کنار گذاشته شود این فرض در اروپا و آمریکا محتمل قلمداد می‌شود که ایران می‌خواهد بمب اتم بسازد. یعنی این ترس ایجاد می‌شود که ایران به شکل پنهانی به‌سمت سلاح حرکت می‌کند و این تمام نظم  و ثبات منطقه‌ای را به‌هم می‌ریزد و اول از همه آشوب گریبان اروپا را می‌گیرد که همسایه خاورمیانه است. به این دلیل اینها به‌شدت علاقه‌مند هستند و تلاش می‌کنند بخش نظارتی از طرف ایران نقض نشود. شواهد و قرائنی هست که ایران هشدار داده اگر بحث تحریم‌های شورای امنیت یا تحریم‌های تسلیحاتی برگردد و امروز آقای روحانی هم به‌گونه‌ای هشدار داد، ایران اقدام موثری انجام می‌دهد. این اقدام موثر می‌تواند حداقل این باشد که ایران پروتکل الحاقی را رعایت نکند و بازرسان را اخراج کند و حتی اگر در NPT هم بماند این وحشت برای اروپا ایجاد می‌شود که ایران به‌سمت سلاح اتمی می‌رود و تنها راه بازداشتن ایران از دستیابی به سلاح اتمی هم جنگ است و جنگ می‌تواند مصیبت بزرگی ایجاد کند که تبعات آن اول از همه متوجه اروپا می‌شود. به‌دلیل مسائل امنیتی و استراتژیک اروپایی‌ها مقاومت می‌کنند.

  برخلاف لحن و ادبیات، مواضع عملی چین و روسیه کاملا یکسان بود

موضع چینی‌ها به قوت روس‌ها نبود. ارزیابی شما از موضع چینی‌ها چیست؟

رفتارشناسی چینی‌ها و روس‌ها با هم فرق دارد. روس‌ها از قدیم‌الایام، از زمان اتحاد شوروی لحن تند و کوبنده داشتند و به‌قول معروف بدون رودربایستی صحبت می‌کردند. وابستگی متقابل آنها به ایالات متحده کمتر است. امروز هم خودشان به‌شدت زیر فشار هستند و تحریم‌های سنگینی را تحمل می‌کنند. از طرفی در روسیه فضای ضدآمریکایی خیلی قوی بوده و طبیعی است محکم‌تر و عریان‌تر با آمریکایی‌ها برخورد کنند. متلکی هم نماینده روس‌ها به پمپئو انداخت، ولی چینی‌ها اصولا سعی می‌کنند با لطافت بیشتر در لفظ رفتار کنند، تضاد و تخاصم شدید بروز نمی‌دهند حتی درباره مسائل مربوط به خودشان مثلا کارهایی که آمریکایی درباره هنگ‌کنگ می‌کنند، اگر روسیه به‌جای چین بود اصلا چنین اقداماتی را برنمی‌تابید و مثلا اگر این اقدامات را درباره قفقاز انجام دهند حتما واکنش کوبنده‌ای را نشان می‌دهند ولی چینی‌ها چنین نیستند. مهم این است که کار خود را انجام می‌دهند، لحن آرام‌تری دارند، ولی مهم این است چینی‌ها با همان لحن آرام‌تر و ملایم‌تر تحریم تسلیحاتی را به‌هیچ‌عنوان تمدید نمی‌کنند، توسل آمریکا به مکانیسم ماشه را به‌هیچ‌عنوان قبول نمی‌کنند و این دو نکته کلیدی بود که چینی‌ها مطرح کردند. برای ایران و آمریکا مهم عمل چینی‌ها است نه لحن ملایم یا غیرملایم! خیلی نمی‌توان براساس لحن قضاوت کرد که چینی‌ها لحن ملایمی دارند و شاید تردید دارند یا روس‌ها تندتر هستند. مواضع هر دو یکی است ولی با دو ادبیات متفاوت.

 جمع‌بندی نهایی شما از نشست سه‌شنبه‌شب چه بود؟ وزن‌کشی به‌کدام سمت بود؟

ترکیب شورای امنیت به‌گونه‌ای نیست که بخواهیم این‌چنین وزن‌کشی کنیم. کافی است یک عضو دائم شورای امنیت مخالف باشد، فرض کنید سخنرانی‌ها چنین بود که 14 کشور طرف آمریکا را بگیرند که نگرفتند (هیچ‌کدام درمورد برجام طرف آمریکا را نگرفتند) ولی فرض کنیم این اتفاق هم می‌افتاد، کافی بود روسیه یا چین نه بگویند و همه‌چیز به‌هم می‌خورد. این ویژگی حق وتو در شورای امنیت است. درنهایت در بخش مربوط به مباحث مربوط به آرامکو و مخاطراتی که ایران برای صلح و امنیت جهانی ایجاد کرده است تک‌وتوک برخی کشورها اشاره کردند که مواضع آمریکا، آلمان، فرانسه و انگلیس از بقیه پررنگ‌تر بود و یکی‌دو کشور غیردائم هم به این مساله اشاره کردند. البته تا اینجا خیلی عجیب نیست که ایران در کلام آنها به حمله به آرامکو متهم شود، چراکه فضاسازی رسانه‌ای شده است ولی آنچه عجیب بود اینکه همه کشورها با خواست آمریکا مخالفت کردند. این مخالفت با خواست آمریکا در مواردی چون اصل برجام، تحریم تسلیحاتی و مکانیسم ماشه مهم‌تر است تا اینکه چند کشور درباره موضع نظامی گلایه و انتقادی کرده یا ایران را به‌زعم خودشان سرزنش کنند. این مساله خیلی مهم نیست چون قابل انتظار است که از طرف این کشورها این صحبت‌ها مطرح شود ولی اینکه آلمان، فرانسه، انگلیس، بلژیک، آفریقای‌جنوبی و... به‌شدت سیاست‌های آمریکا را نفی کردند قابل‌توجه است.

اخبار مرتبط: