به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، حوزه فناوری در کشور ما از آن حوزه‌های پرقصه و پرغصه است که هرازچندگاهی اخبار مرتبط با آن حسابی واکنش‌برانگیز است. سرعت بالای رشد تکنولوژی‌ها و مسائل مربوط به این حوزه باعث می‌شود همواره و در هر سطحی با مسائل جدیدی روبه‌رو باشیم که فهم و اطلاع از آنها جز از طریق پیگیری مستمر اخبار و ارتباط با کارشناسان و متخصصان امکان‌پذیر نباشد. کسی نمی‌تواند منکر اثرگذاری تکنولوژی بر زندگی انسان‌ها باشد و کسی هم منکر نیست، منتها میزان دسترسی به آورده‌های این حوزه برای مردم، در کشورهای مختلف دنیا متغیر و بسته به دسترسی‌ها و امکاناتی است که دولت‌ها برای مردم ایجاد می‌کنند. شرایط تحریمی و عقب‌ماندگی‌های سیاستی در کشور ما باعث شده خیلی در این حوزه حرف خاصی برای گفتن نداشته باشیم و بیشتر چشم‌انتظار عایدی‌هایی باشیم که از سایر نقاط دنیا می‌رسد. برای نمونه می‌توانیم به مصادیق متعددی که در این حوزه و به مرور زمان به گوش می‌رسد اشاره کنیم؛ مصادیقی که معمولا در حد شعار و شوآف باقی مانده و هرگز خروجی مطلوبی از آنها دستگیر مردم و حتی سازمان‌ها و نهادها نشده است. شبکه ملی اطلاعات، پیام‌رسان بومی، اینترنت داخلی، اینترنت اشیا، شهر هوشمند و... همه مصادیقی هستند که بسیار از آنها شنیده و کمتر از آنها دیده‌ایم. البته اگر دیدن را محدود به برگزاری همایش‌ها و میتینگ‌ها و... کنیم، اتفاقا زیاد هم دیده‌ایم اما در شرایطی که برای یک دسترسی ساده به یک پیام‌رسان پرطرفدار یا بعضی سایت‌های مرجع باید از هفت‌خوان بگذریم و در جاده‌ها و تونل‌ها و... از دسترسی به اینترنت محروم هستیم و حتی آنتن‌دهی خطوط تلفن همراه هم برای برقراری یک تماس ساده جوابگو نیست، سخن‌گفتن از پیشرفت چشمگیر در حوزه فناوری گزافه‌ای بیش به نظر نمی‌رسد. اصلا چرا راه دور برویم، در همین شرایط کرونا، همین خانه‌نشینی‌های اجباری و بهره‌بردن‌های اجباری‌تر از فضای ارتباطات و فناوری به‌منظور گذران وقت و رفع بی‌حوصلگی‌ها و حتی انجام برخی امور، یا همین ماجرای تحصیل از خانه و از راه دور دانش‌آموزان و دانشجویان، چه مصائبی را پشت‌سر گذاشته و می‌گذاریم؛ مصائبی که برای بسیاری از کشورهای دنیا حتی خاطره هم نیست و مدت‌ها پیش از این مراحل عبور کرده‌اند.
خلاصه اینکه در چنین وضعی یا چنین دسترسی‌های محدود و امکانات ضعیف خیلی غیر طبیعی نیست که اگر حرف و وعده‌ای از سوی مسئولان برای گشایشی‌ها به گوش برسد، شاهد واکنش‌های سلبی و قهری باشیم. مقام اول کشور در حوزه فناوری، یعنی وزیر ارتباطات و فناوری خبر از یک اتفاق خوب و اثرگذار در حوزه پهنای باند و سرعت اینترنت می‌دهد، خیل عظیمی از مخاطبان در واکنش به این ادعا دست به طنازی و تمسخر می‌زنند، حق هم دارند، کسی باور نمی‌کند در سازمان و سازوکاری که سورپرایز کردن و مدت‌ها مردم را چشم‌انتظار نگه‌داشتن ختم به پست هوایی می‌شود، سرعت دسترسی و مسائل به‌روزتر حوزه فناوری قابل‌دسترسی باشد. به هر شکل دوباره و همچون گذشته اخباری مبنی‌بر اتفاقی جدید و نو در حوزه فناوری به گوش می‌رسد و ما هم بدمان نمی‌آید در کنار نقد، کمی هم درباره شرح تحلیل این اتفاق بنویسیم و از نظرات مطلعان و کارشناسان بهره ببریم.
زمزمه‌های دسترسی به نسل پنجم ارتباطات از سال 96 تا 99
از روزهایی که حرف G و بعد E در نوار بالای صفحه‌تلفن همراه‌مان نقش می‌بست، عبور کرده‌ایم. روزهایی که گوشی همراه خود را در هر چهار جهت به حرکت درمی‌آوردیم تا شاید کمی سرعت اینترنت و دسترسی‌های ما به فضای اینترنتی افزایش یابد. بعد از آن نوبت به شبکه 2G و بعد 3G رسید تا حسابی کیف استفاده‌کنندگان از شبکه اینترنت همراه کوک شود. خیلی طولی نکشید تا از این مرحله هم عبور کردیم و تکنولوژی 4G در تلفن‌همراه تمام باورهایمان نسبت به سرعت اینترنت را تغییر داد و بعد از آن هم نوبت به 4.5G رسید. سرعت فتح مرزهای دسترسی به سرعت بالاتر انتقال و دریافت داده‌ها بالاتر از همیشه بود و این‌بار زمزمه‌هایی مبنی‌بر ایجاد شبکه 5G به گوش رسید. در تمام مدل‌ها و شبکه‌های قبلی، کشور ما با فاصله کمی از بقیه کشورها خصوصا کشورهای پیشرفته به‌سرعت مطلوب و بین‌المللی رسید. در این نمونه آخر یعنی شبکه 5G هم گویا روال بر همین است و حالا ادعاهایی مطرح شده است که به‌زودی این دسترسی هم در کشور ما ایجاد خواهد شد. اما بگذارید کمی از عقب‌تر شروع کنیم و بعد هم در ارتباط با چیستی و اثرگذاری 5G صحبت کنیم.
شهریور 98 بود که معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از راه‌اندازی و ارائه سرویس 5G در کشور خبر داد و اینکه کارگروهی با حضور اپراتورهای موبایل و مسئولان ذی‌ربط در رگولاتوری تشکیل شده است. او ذیل این خبر گفت: «تا سه ماه آینده یعنی اواخر پاییز 98 نقشه راه ورود به فناوری نسل پنجم ارتباطات تدوین می‌شود و به این ترتیب می‌توانیم جوانب مربوط به زیرساخت‌های ارتباطی مورد‌نیاز را به دست آوریم.» معاون وزیر ارتباطات همچنین درباره چالش‌هایی که برای این دسترسی پیش‌روی کشور است هم گفت: «در فناوری 5G علاوه‌بر آنتن‌های BTS، زیرساخت‌های مبتنی‌بر فیبر نیاز است تا اینترنت پرسرعت یک گیگابیت بر ثانیه را ارائه کنیم و ارائه چنین سرویسی نیازمند داشتن زیرساخت‌های قوی است. از سوی دیگر حرکت به سمت فناوری 5G برخلاف فناوری 4G که در امتداد 3G بود، نیازمند تغییر پارادایم و الگو است، زیرا اکثر زیرساخت‌های ارتباطی کشور و تجهیزات، تحت تاثیر شبکه 5G خواهند بود.» البته او به مشکلاتی که در نتیجه تحریم‌ها ممکن است سد راه توسعه این فناوری در کشور شود نیز اشاره و اعلام کرد بسیاری از تجهیزات این فناوری نیازمند همکاری با شرکای بین‌المللی و مستلزم هزینه‌های بالاست که باید برای آن تدابیری اندیشیده شود. نکته قابل‌تامل در ارتباط با فناوری 5G بهره‌برداری از آن و محل استفاده حداکثری و اثرگذاری آن است که سوای اینترنت همراه، اینترنت اشیا، دنیای خودروها و خانه‌های هوشمند را نیز دستخوش تغییرات جدی می‌کند. اما به‌هرحال می‌دانیم که فعلا و شاید تا مدت‌زمانی طولانی اصل استفاده و بهره‌برداری از این نسل از ارتباطات در ایران محدود به تلفن‌های همراه و اینترنت همراه مردم و مشترکان خواهد بود، بنابراین اینجا و با این تفسیر نقش اپراتورهای همراه کشور، خصوصا همراه اول، ایرانسل و رایتل پررنگ‌تر از قبل خواهد بود.
در همین راستا و در تشریح مسیر ورود 5G به کشور مسئولان شرکت همراه اول اعلام کرده بودند تا سال ۱۴۰۰ نسل پنجم شبکه موبایل در اختیار کاربران این اپراتور قرار خواهد گرفت. به اذعان آنها همراه اول از سال ۹۶ مسیری را شروع کرده تا با تشکیل تیم‌های مشترکی با دانشگاه شریف و تربیت مدرس، شبکه خود را برای زیرساخت‌های فناوری 5G آماده کند. براساس اطلاعات موجود ایرانسل هم به‌عنوان یکی‌دیگر از اپراتورهای شناخته‌شده و فعال تلفن‌همراه در کشور در سال ۹۶ شبکه 5G را با همکاری شرکت سوئدی اریکسون آزمایش کرد و موفق شد به سرعت ۲۴گیگابایت برثانیه دست پیدا کند. زمزمه و چشم‌انتظاری‌ها در ارتباط با ورود تکنولوژی نسل پنجم ارتباطات به کشور بعد از سخنان محمد‌جواد آذری جهرمی جدی‌تر شد.
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات سال گذشته طی اظهاراتی خاطرنشان کرد: «مقدمات پیاده‌سازی 5G در ایران انجام شده است و اجرایی شدن اولین نسخه 5G و ارائه خدمات اینترنت نسل پنج، به‌عنوان یک مطالبه جدی و نیازمندی کسب‌وکارها در کشور مطرح است.» پس از آن آذری‌جهرمی در خرداد سال جاری در اظهارنظری دوباره در این‌باره گفت: «تا یک ماه آینده اولین سایت 5G در کشور راه‌اندازی خواهد شد و دکل 5G طی سه هفته نصب خواهد شد.» این اما پایان اظهارات و وعده‌های وزیر ارتباطات نبود، آذری‌جهرمی همین یکی، دو روز گذشته در توئیتی در صفحه شخصی‌اش نوشت: «نسل پنجم تلفن‌همراه (5G) به ایران رسید. رونمایی دو هفته دیگر.» این اظهارات آذری‌جهرمی با اینکه امیدواری‌هایی را بین مردم و استفاده‌کنندگان و منتفعان این سرویس ایجاد کرد، اما خیلی به مذاق مخاطبان خوش نیامد و واکنش‌های سلبی بسیاری را هم به دنبال داشت. البته در ابتدا هم گفتیم، در شرایطی که در کشور رضایت کاملی نسبت به سرعت دسترسی‌ها، میزان دسترسی‌ها (مساله فیلترینگ و...)، تجربیات تلخ در حوزه پیام‌رسان‌های داخلی و به‌صورت کلی خدمات حوزه فناوری وجود ندارد، سخن از ورود فناوری‌های جدید خیلی خوشحال‌کننده و عجیب به نظر نمی‌رسد. به هرشکل گویا ایران هم 5G شد.
اما 5G چیست؟
در شرایطی که هنوز خیلی از مردم به دلایل مختلف، از ضعف زیرساخت‌ها تا ضعف در امکانات شخصی و ابزار قدیمی درحال استفاده از اینترنت نسل‌های قدیمی‌تر، E، 2G و 3G هستند، گفتن از نسل پنجم و فناوری 5G معقول و منطقی به نظر نمی‌رسد، اما به‌هرحال این اتفاقی است که گویا درحال رخ دادن است، حتی اگر به قیمت بهره‌برداری اقلیت (مثل همیشه) و محدودیت اکثریت باشد. در تعریف چیستی و چگونگی فناوری نسل پنجم تلفن همراه مقالات و اخبار گوناگون و مفصلی وجود دارد اما به اختصار می‌توان آن را اینگونه تعریف کرد که این فناوری استانداردی است که قرار است جایگزین فناوری قبلی یعنی شبکه 4G یا همان LTE شود و اصلی‌ترین برگ‌برنده آن سرعت شگفت‌انگیز و چندبرابر بیشتر نسبت به نسل‌های قبلی است. البته اینجا باید به این نکته اشاره کنیم که افزایش سرعت اینترنت همراه در گوشی‌های هوشمند صرفا و تنها مزیت این فناوری نیست و به‌عنوان اصلی‌ترین هدف آن هم در نظر گرفته نشده است. 5G اینترنت سیار و بسیار پرسرعتی را برای همه اشیا و ابزاری که قابلیت دسترسی به اینترنت دارند ازجمله، خودروها، خانه‌های هوشمند و اینترنت اشیا فراهم می‌آورد تا تحولات چشمگیری را تجربه کنند. در تعریف و تشریح جزئی‌تر و در مقایسه 5G با فناوری 4G باید بگویم فناوری 4G، نهایتا از سرعت 100مگابیت بر ثانیه پشتیبانی می‌کند و چنین سرعتی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد، درحالی که در فناوری 5G ما به سرعتی صدبرابر بیشتر از نسل قبل یعنی 10 گیگابیت بر ثانیه دسترسی داریم و این میزان از سرعت با هیچ نسل و فناوری از شبکه‌های اینترنتی ازجمله اینترنت خانگی و کابلی و... قابل‌قیاس و ارزیابی نیست. پس حالا می‌توان ادعا کرد 5G معادلات بسیاری از دسترسی‌ها و سرویس‌های اینترنتی را در آینده تغییر خواهد داد و دریچه‌ای جدید در بهره‌برداری از این سرویس‌ها ایجاد خواهد کرد.
5G در خدمت اقلیت سرمایه‌دار
هنوز تنور آموزش‌های مجازی و بهره‌برداری از تلفن‌های همراه هوشمند در امر آموزش داغ است. هنوز فراموش نکرده‌ایم که چه بلبشوی تاسف‌برانگیز و غم‌انگیزی در ارتباط با ماجرای آموزش دانش‌آموزان در سامانه شاد و با استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند ایجاد شد. هنوز یادمان نرفته است که والدین دانش‌آموزان چه فشاری را تحمل کردند تا در این شرایط بد اقتصادی بتوانند یک گوشی بسیار معمولی و اغلب رده‌پایین هوشمند را فراهم کنند که مثلا فرزندشان از آموزش و تحصیل باز نماند. به‌هم‌ریختگی اقتصادی و قیمت‌های نجومی خصوصا در حوزه فناوری را فراموش نکرده‌ایم. در چنین شرایطی که مردم در تهیه حداقل امکانات تکنولوژیک برای انجام افعال ساده روزانه خود بازمانده‌اند و با مشکلات جدی مواجهند، وقتی نگاهی به اندک تلفن‌های همراهی که با امکان پشتیبانی از این نسل از خدمات اینترنتی وارد کشور شده‌اند، می‌اندازیم می‌توانیم پیش‌بینی کنیم آینده مطلوبی پیش‌روی اکثریت نیست و احتمالا مثل خیلی دیگر از اوقات این امکان هم صرفا برای افرادی فراهم خواهد بود که توان مالی بالاتر برای تهیه ابزاری دارند که از این امکان پشتیبانی می‌کند. بالاتر هم گفتیم که اینترنت اشیا، خودرو و خانه‌های هوشمند و اثرگذاری 5G بر آنها مسائلی نیست که مردم خیلی زود امکان بهره‌برداری و استفاده از آن را داشته باشند و اصلی‌ترین بستری که مردم شاید بتوانند از امکان و سرعت و دسترسی 5G در آن بهره ببرند، تلفن‌های همراه است؛ تلفن‌های همراهی هم که این روزها در دست مردم است، از پیشرفته‌ترین‌ها تا معمولی‌ترین‌شان، امکان بهره‌برداری از این شبکه را ندارند و باید تغییراتی ایجاد شود و تلفن‌های همراه خود را با تلفن‌های همراهی که توان استفاده از این نسل از خدمات را دارند، جایگزین کنند که هزینه‌های زیادی را به آنها تحمیل خواهد کرد! بیان این نکته هم حائزاهمیت است که هنوز و قبل از ورود این تکنولوژی به کشور وقتی سری به موبایل‌فروشی‌ها یا سایت‌های فروش تلفن‌همراه می‌زنیم، قیمت دستگاه‌هایی که از 5G پشتیبانی می‌کنند، نجومی است؛ چه تضمین و سازوکاری وجود دارد که بعد از ورود این تکنولوژی به کشور شاهد رشد بی‌ضابطه قیمت‌ها نباشیم؟! اینها همه بخشی از ملاحظاتی است که در ارتباط با آن حرف خاصی زده نشده و انتظار می‌رود وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فکری برای آن کند.
سرعت بالاتر و امکانات ارزان‌تر
تا اینجا مواردی را در ارتباط با اصل و اساس چیستی و ورود تکنولوژی 5G به کشور گفتیم و درمورد چالش‌ها و گشایش‌هایی هم که این فناوری پیش‌روی ما می‌گذارد، نوشتیم. اما در ادامه گفت‌وگویی را در ارتباط با این مساله و ماجرای ورود 5G به کشور با کیوان نقره‌کار کارشناس حوزه فناوری انجام دادیم. بسیاری از کارشناسان این حوزه معتقدند ایران نه در حوزه زیرساخت و نه در بهره‌برداری‌های آتی با رویه فعلی که در حوزه فناوری دارد نمی‌تواند آن‌طور که باید از مزیت‌های این نسل از تکنولوژی استفاده کند و آن را در دسترس عموم قرار دهد، با این حال نقره‌کار به «فرهیختگان» گفت: «تکنولوژی 5G تکنولوژی جدید این روزهای فضای اینترنت است که هم سرعت بسیار بالاتری را در اختیار کاربران قرار می‌دهد و هم به نوعی با امکانات ارزان‌تری می‌تواند خدمات متنوعی را در دسترس قرار دهد که این مزیت‌ها خصوصا در زمینه اتصال اشیا به هم یا همان اینترنت اشیا بسیار کاربردی و حائزاهمیت است. پس ما با یک تکنولوژی پیشرفته و شگفت‌انگیز مواجهیم که هم در حوزه زندگی و هم کسب‌وکار اهمیت بسیار بالایی دارد.»
در شرایط تحریمی
نقره‌کار در ارتباط با ارائه‌دهندگان این تکنولوژی که چند شرکت محدود خارجی هستند و ارتباط ایران با این شرکت‌ها در شرایط تحریمی گفت: «سوای این اما ورود 5G به ایران از مناظر دیگری نیز قابلیت بررسی دارد. در دنیا شرکت‌های محدودی هستند که در این حوزه فعالیت دارند و این خدمت را ارائه می‌کنند. پس اولین گام برای دسترسی به این تکنولوژی ارتباط با این شرکت‌هاست. ما باید ببینیم امکان ایجاد مراودات لازم آن هم در این شرایط تحریمی را با این شرکت‌ها داریم؟ به‌هرحال ما ارائه‌کننده و تولیدکننده این ابزار و تجهیزات و این تکنولوژی نیستیم و برای دسترسی به آن نیازمندیم تا با این شرکت‌ها ارتباط داشته باشیم. مضاف بر این، این ارتباط هم صرفا به‌منظور خرید تجهیزات و... نیست، نصب، راه‌اندازی، پشتیبانی، خدمات پس از فروش، گارانتی‌ها، آموزش‌های لازم و... هم همه مسائلی است که باید در این رابطه و ذیل ارتباط با شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمات مورد‌توجه قرار گیرد.»
ملزومات قانونی را فراهم کنیم 5G را با سرعت 3G ارائه نکنیم!
این فعال حوزه فناوری اطلاعات ادامه داد: «نکته بعدی مربوط به این مساله است که بر فرض که ما این تکنولوژی را تهیه کردیم و وارد ایران شد، آیا صرف وارد شدن این تکنولوژی ما به موهبات آن هم دست پیدا کرده‌ایم؟ قطعا خیر. باید ببینیم ما اصلا از لحاظ قانونی این اجازه را داریم و می‌دهیم که از فرصتی که با 5G فراهم شده است استفاده کنیم یا نه دوباره شاهد محدودیت‌ها خواهیم بود. با این اوضاع موجود در حوزه فناوری، 5G که سهل است، اگر روزی 6G را هم وارد کشور کنیم ولی قرار باشد با همان سرعت 3G و 4G ارائه کنیم عملا کار خاصی انجام نداده‌ایم و جذابیتی را برای کاربران ایجاد نکرده‌ایم.»
سرعت قانونگذاری‌ها با سرعت رشد تکنولوژی هماهنگ شود
نقره‌کار ادامه داد: «مساله بعدی مربوط به فرصت‌هایی است که ما می‌خواهیم با استفاده از تکنولوژی 5G به کسب‌وکارها بدهیم. برای اینکه این فرصت‌ها مهیا شود آیا آن مجوزهای لازم، شرایط قانونی و استانداردهای لازم و مواردی از این دست را فراهم کرده‌ایم و می‌توانیم با رشد سرعت تکنولوژی ما هم دسترسی‌های لازم را به این شرکت‌ها و فضای کسب‌وکار بدهیم. اگر سرعت قانونگذاری، اعطای مجوزها و حمایت‌ها و مواردی که باید بخش رگولاتوری آنها را تامین بکند، همگام با سرعت تکنولوژی نباشد بازهم کسب‌وکارها نمی‌توانند از تکنولوژی‌های جدید بهره ببرند. مضاف بر این خود کسب‌وکارها هم الزامات دیگری برای استفاده از فرصت‌ها دارند که باید همه اینها هماهنگ شود.»
2 سازمان داخلی در حوزه فناوری با هم تفاهم نمی‌کنند، وای به‌حال ارتباطات خارجی
این کارشناس حوزه فناوری با اشاره مجادله بین دو سازمان داخلی بر سر مساله فرکانس‌ها، مراودات بین‌المللی وزارت ارتباطات را به چالش کشید و گفت: «درنهایت اینکه زیرساخت صرفا زیرساخت سخت‌افزاری نیست. یعنی اگر آقای وزیر نگاه فنی و سخت‌افزاری داشتند باید به قراردادها و طرف‌های قرارداد و مفاد آن مراجعه کنیم و صرفا از این باب مساله را مورد بررسی قرار دهیم اما اگر رویکرد، رویکردی توسعه‌ای بوده است باید به تمام مواردی که بالاتر اشاره کردم، توجه کنیم. به‌هرحال هنوز جدال بین سازمان صداوسیما و وزارت ارتباطات بر سر فرکانس‌ها را فراموش نکرده‌ایم؛ جدالی که هنوز هم به نتیجه نرسیده است. با این فرمان و در شرایطی که دو سازمان داخلی امکان سازش همکاری با یکدیگر را ندارند چطور می‌توانند با شرکت‌های خارجی ارتباط برقرار کنند!»
مسئولان باید بر تعادل قیمت‌های ابزار پشتیبانی‌کننده از 5G نظارت کنند
نقره‌کار در پایان خاطرنشان کرد: «در ارتباط با دسترسی عموم به این تکنولوژی هم اگر چنین قصدی داریم باید تسهیلاتی را ایجاد کنیم. به‌هرحال وقتی اول یک تکنولوژی جدید ظهور می‌کند و وارد کشوری می‌شود مخاطبانی که هزینه اولیه و گران برای آنها مشکلی ندارد، از آن استفاده می‌کنند و بعد کم‌کم قیمت‌ها تعدیل می‌شود و در دسترس همه قرار می‌گرد. اما بالطبع اگر می‌خواهند استفاده از 5G گستره عمومی داشته باشد و همه از آن استفاده کنند باید روی تعادل قیمت گجت‌ها در بازار نظارت کنند و آن را در کنترل داشته باشند. باز هم می‌گویم اگر ما امواج و زیرساخت‌ها را هم داشته باشیم اما ابزار و گوشی و... را برای استفاده از آن نداشته باشیم، ورود 5G خیلی اهمیت زیادی ندارد.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه