به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی جزء مراکزی بوده‌اند که بیشترین تأثیر منفی را از قرنطینه دوران کرونا گرفته‌اند و به‌دلیل تبعات مالی شدیدی که این مدت روی سیستم‌ها و سازمان‌های مختلف داشته، دولت‌ها و دانشگاه‌ها به‌خوبی نتوانسته‌اند از دانشجویان خود در دوران قرنطینه حمایت کنند. به طورکلی، اثرات کووید-19 روی آموزش‌عالی ژاپن شباهت زیادی با کشورهای دیگر دارد. تعطیلی کلاس‌های درس، برگزاری کلاس‌های آنلاین و مشکلات ایجادشده در جذب دانشجویان بین‌المللی همگی ازجمله چالش‌های دانشگاه‌های ژاپن در دوران کرونا بوده است.
ازجمله مسائلی که این کشور در نظام آموزش‌عالی با آن دست‌به گریبان است، آغاز سال تحصیلی جدید ژاپن از ماه آوریل است. باوجود این، فقدان هماهنگی با دیگر کشورها، یکی از درگیری‌های درازمدت این نظام آموزشی است و همین امر باعث شده تا با تعطیلی دانشگاه‌ها به‌دلیل شیوع کرونا در جهان، درخواست‌هایی مطرح شده مبنی‌بر اینکه تاریخ شروع کلاس‌های دانشگاهی برای همیشه به ماه سپتامبر موکول شود. این امر می‌تواند فرآیند چرخه استخدام فارغ‌التحصیلان را در کمپانی‌ها و شرکت‌های مختلف تحت‌تاثیر قرار دهد، اما وزارت آموزش‌وپرورش ژاپن به‌تازگی اعلام کرده باید با حساسیت و دقت بیستری نسبت‌به این تصمیم‌گیری اقدام کرد. موضوع مهم مطرح‌شده در ژاپن، اشتغال بسیاری از دانشجویان ژاپنی در مشاغل پاره‌وقت است تا بتوانند از این طریق هزینه‌های خود را تامین کنند، اما با گسترش ویروس کرونا و اعمال قرنطینه در این کشور، بسیاری از این مشاغل از بین رفت و درحال حاضر بسیاری از دانشجویان از کار بیکار شده‌اند. پژوهش‌های ملی که تاکنون روی حدود 1200 دانشجو انجام شده، نشان می‌دهد حدود یک‌چهارم آنها به‌دلیل مشکلات مالی در دوران قرنطینه کار خود را از دست داده‌اند.
کمک‌هزینه ژاپن به دانشجویان بین‌المللی
دولت ژاپن برای جبران این ضررهای مالی، مجموعه‌ای از برنامه‌های حمایت مالی را برای دانشجویان اعمال کرده است که از آن جمله می‌توان به پرداخت 740 پوند به دانشجویان بین‌المللی اشاره کرد؛ علاوه‌بر این، بسیاری از آنها حتی برای تامین هزینه‌های مالی خود متکی به مشاغل خود هستند. درحال حاضر، دولت ژاپن سیاست دیگری هم در پیش گرفته تا با بالابردن کمک‌هزینه به برخی دانشجویان بین‌المللی به شرط داشتن میانگین نمرات تعیین‌شده، مقدار آن را به 1480یورو افزایش دهد. محدودیت‌های ویزا هم برای این قبیل دانشجویان به‌ویژه آنهایی که تا ماه مارس از دانشگاه‌ها و کالج‌های ژاپن فارغ‌التحصیل شده‌اند، کمی ساده‌تر گرفته شده است. به‌گفته یکی از استادان دانشگاه هیروشیما، دانشگاه‌های خصوصی در این کشور هم اقدامات حمایتی خود را از دانشجویان‌شان آغاز کرده‌اند. دانشگاه توکیو یکی از مراکز آموزشی است که به دانشجویان خود حمایت مالی ارائه می‌کند. در این میان، دانشگاه واسدا، یکی از برترین دانشگاه‌های خصوصی در ژاپن است که حدود 3700دلار بورسیه و کمک‌هزینه اورژانسی برای دانشجویان مقرر کرده است. دانشگاه‌های دیگر هم متعهد شده‌اند شهریه دانشجویان مبتلا به کووید-19 را کاهش دهند.
80 درصد آموزش‌عالی ژاپن با مشکل بودجه مواجه است
باوجود این، بیشتر دانشگاه‌های ژاپن اقدامات خاصی را پیش نگرفته‌اند. یکی از دلایل آن هم این است که حدود 9 درصد از دانشگاه‌های دولتی به‌صورت مراکزی مستقل فعالیت می‌کنند و این امر باعث شده به‌دنبال کاهش بودجه‌های دولتی و ملی از سال 2004، آنها از منابع مختلف اقدام به تامین درآمد کرده‌اند. این مساله برای دانشگاه‌ها و کالج‌های خصوصی صدق می‌کند که حدود 80 درصد از بخش آموزش ژاپن را تشکیل داده و شمار قابل‌توجهی از دانشجویان بین‌المللی را در خود جای داده است. از آنجاکه حدود 80 درصد تمام درآمدهای این دانشگاه‌ها از منبع شهریه دانشجویان تامین می‌شود، با شیوع کرونا و کاهش دانشجویان، این مراکز با مشکل بودجه روبه‌رو شده‌اند.
60 درصد اعضای هیات‌علمی نگران وضعیت فعلی
به گزارش تایم، تحقیقات منتشرشده در ماه آوریل نشان می‌دهد بیش از 60 درصد از اعضای هیات‌علمی در ژاپن نگران وضعیت فعلی خود و آینده آموزش در دانشگاه‌ها و نیز شغل خود در دانشگاه باوجود کرونا هستند. از سوی دیگر، نگرانی آنها را درمورد کیفیت آموزش آنلاین و نظارت بر وضعیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی نمی‌توان نادیده گرفت. حدود نیمی از اعضای هیات‌علمی و دانشجویان با تدریس، یادگیری و تحقیقات آنلاین دچار استرس شده‌اند. کارشناسان بر این باورند که درصورت تداوم این شرایط، دولت و دانشگاه‌های ژاپن باید راهکاری سیستماتیک و طولانی‌مدت برای فعالیت‌ها و مسئولیت‌های خود برای کنارآمدن با کووید-19 بیندیشند. به‌عنوان مثال، دانشگاه‌های ژاپن باید چارچوب‌هایی برای تشخیص و مدیریت شرایط حساس و اورژانسی در نظر داشته باشند تا اثرات منفی را به حداقل برسانند و نیز نتایج مثبت را بهبود بخشند. علاوه‌بر این، حمایت‌های مؤثر و جامع دولت و دانشگاه‌ها و بخش خصوصی چه در زمینه مالی و چه در زمینه آکادمیک باید تمام گروه‌های دانشجویان را دربر گیرد و تنها منحصر به دانشجویان بین‌المللی نباشد. ازسوی دیگر، اعضای هیات‌علمی دانشگاه و محققان باید با پیشرفت دانش علمی در زمینه کووید-19، نقش فعال‌تر و مؤثرتری روی کسب اعتماد دانشگاه‌ها داشته باشند. به‌عنوان مثال، آنها می‌توانند ازطریق شبکه‌های اجتماعی، تحقیقات خود را در این زمینه تسهیل کنند که به‌طور قطع در روند بهبود شرایط همه‌گیری کمک می‌کند.
اوضاع نابسامان دانشگاه‌ها و صنعت ژاپن
دانشگاه‌های ژاپن با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستند، اما به‌طورکلی بودجه‌های دولتی به آنها تعلق می‌گیرد تا طرح‌های تحقیقاتی به پیشرفت خود ادامه دهند و از حرکت بازنایستند. هرسال که زمان مراسم اعطای جایزه نوبل فرامی‌رسد، محققان زیادی از ژاپن به‌ویژه اعضای هیات‌علمی دانشگاهی در بین برنده‌های جایزه نوبل حضور دارند که نشان از بنیه قوی علمی این کشور است. طی 20 تا 30 سال گذشته و زمانی که هم نظام آکادمیک و هم صنعت ژاپن حرف‌های زیادی در علم و فناوری برای گفتن داشت، بسیاری از دانشمندان این کشور جزء برندگان جوایز مختلف بودند. از آن زمان به بعد، شرایط تغییر کرده؛ صنعت و سیستم آکادمیک آموزش عالی در این سال‌ها به‌حالت رکود درآمده است، درحالی‌که این دو حوزه در دیگر کشورهای شرق آسیا مانند چین و کره جنوبی پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته‌اند. درنتیجه، مفسران این‌گونه نتیجه‌گیری می‌کنند که حضور ژاپن در سکوهای جهانی نسبت به سال‌های قبل کاهش یافته و دستخوش تغییراتی شده است.
با وجود اینکه ژاپن به‌منظور حفظ جایگاه عالی تحقیق و پژوهش در کشور با چالش‌هایی روبه‌رو است، اما در سطح ملی و بنیادی، گام‌های موثری برای بهبود شرایط برداشته شده است. از مهم‌ترین چالش‌ها این است که از سال 2004، تامین منابع مالی و بودجه‌ای دولت برای هزینه‌های عملیاتی در دانشگاه‌های ملی ژاپن هرسال حدود یک‌درصد کاهش داشته و این در حالی است که سهم بودجه‌های رقابتی افزایش یافته است. در نتیجه، دانشگاه‌ها می‌توانند تنها محققان جوانی را به استخدام خود درآورند که به‌طور ثابت مشغول به‌کار شوند و این اقدام منجر به کاهش تدریجی تعداد مقالات علمی توسط دانشمندان ژاپنی می‌شود. تناسب افراد دارای مدرک دکتری در ژاپن نیز به‌همین منوال درحال کاهش است، درحالی‌که این آمار در کشورهای بزرگ افزایش می‌یابد. بدتر شدن وضعیت مالی کمپانی‌ها و شرکت‌های بزرگ در ژاپن به این معناست که بسیاری، دیگر قادر به ادامه تامین هزینه‌های ادامه فعالیت موسسات تحقیقاتی که پیش از این از حمایت‌شان برخوردار می‌شدند، نخواهند بود. بنابراین، تعداد مقالات علمی ژورنال‌های علمی نسبت به مقالات صنعتی کاهش یافت. در سال 1989، هفت شرکت ژاپنی از برترین سرمایه‌گذاران بازار در دنیا به‌شمار می‌رفتند. حدود 30 سال بعد یعنی در سال 2018، هیچ‌کدام از شرکت‌های برتر جهان ژاپنی نبودند، بلکه هشت شرکت اول دنیا آمریکایی و دو شرکت دیگر هم چینی بودند. این وضعیت، نابسامانی بسیار دانشگاه‌ها و مراکز علمی و صنعتی ژاپن را نشان می‌دهد و اینکه تا چه حد نسبت به سال‌های قبل دچار رکود شده‌اند. بسیاری از محققان دانشگاهی ژاپن و موسسات ملی و صنعتی به‌دنبال ارتقای چنین وضع نابسامانی هستند.
تلاش برای تربیت نسلی نوآور
وزارت آموزش‌وپرورش، فرهنگ، ورزش، علم‌وفناوری و انجمن ارتقای علم ژاپن درواکنش به این چالش‌ها طرح‌های بودجه‌های دولتی را برای آموزش دانشجویان فارغ‌التحصیل ارائه داده‌اند؛ یکی از این طرح‌ها برنامه WISE برای مقطع دکتری است که با هدف آموزش هوشمند و نوآوری جهانی طراحی و اجرای آن از سال 2018 آغاز شده است. این برنامه به‌گونه‌ای طراحی شده که از دانشگاه‌ها در برقراری برنامه‌های پنج‌ساله دکتری به‌صورت ترکیبی با آموزش کلاس جهانی و تحقیقات حمایت می‌کند که با همکاری دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و کسب‌وکارهای خصوصی در داخل و خارج ژاپن محقق می‌شود. درواقع، این قبیل برنامه‌های مقطع دکتری طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که در آن مهارت‌های مختلف دانشجویان به‌کار گرفته می‌شوند که درنهایت به تلاش برای حل مسائل موجود در جامعه می‌انجامد و به‌نوعی به حل مساله می‌پردازد. به این صورت، برنامه WISE با هدف پیشرفت دانشگاه‌ها در پرورش محققان بعد از مقطع دکتری طراحی شده است که نسل جدیدی را با چالش‌های متفاوت تربیت می‌کند و محققان با درس‌هایی که از آن گرفته‌اند، سعی می‌کنند در حل موضوعات اجتماعی و چالش‌های پیش رو موثرتر عمل کنند و نوآوری را برای جامعه به ارمغان بیاورد. به‌عنوان مثال در دانشگاه ناگویا، سه طرح نوآورانه مورد اجرا درآمده است. یکی از آنها برنامه مشارکتی فارغ‌التحصیلان است که با هدف تسریع در فرآیند نوآوری در آینده صنعت برق طراحی و در سال 2018 راه‌اندازی شده است. این طرح بر پایه تجربه‌های تحقیقاتی برنامه‌ریزی شده و هدف آن شکوفایی استعدادهایی است که طی یک دهه قرار است به تولید نوآوری‌های فناورانه در دانشگاه‌ها بینجامند. چنین طرحی، معمولا سه گروه از افراد را مورد هدف قرار می‌دهد که نقش مهمی در خلق تازه‌های فناوری دارند؛ یک گروه افرادی هستند که بسته به نیازهای جامعه نوآوری‌های مفهومی ارائه می‌دهند؛ گروه دوم مبتکران هستند که محصول نهایی را طراحی کرده و آن را تولید می‌کنند؛ گروه سوم هم محققان و جست‌وجوگرانی هستند که با نگاه عمیقی موضوعات اجتماعی را بررسی کرده و راهکارهای مفید ارائه می‌دهند. مشارکت و همکاری بین این سه گروه کلید تسریع فرآیند نوآوری و شکوفایی تحقیقاتی و فناوری در دانشگاه‌های ژاپن محسوب می‌شود. این طرح برخلاف دانشجویان دکتری مهندسی، نه‌تنها روی مقوله علم و مهندسی تمرکز می‌کند، بلکه کارآفرینی، علوم اجتماعی و موضوع بحث مالکیت، قانون، هنرهای آزاد و... را هم شامل می‌شود. ویژگی کلیدی، مشارکت مربیان در حوزه صنعت شامل تولیدکنندگان، کارآفرینان و افراد شاغل در موسسات ملی تحقیقاتی است. محققان جوان در دانشگاه ناگویا به دانشجویان در فهم بهتر موضوعات اجتماعی و پیشبرد تحقیقات مشارکتی کمک می‌کند. درواقع، این طرح، فرصتی غیررقابتی را برای دانشجویان پرانگیزه فراهم می‌کند تا بتوانند از دانش خود برای تولید نوآوری و فناوری استفاده کنند. این طرح‌های نوآورانه اطمینان ایجاد می‌کنند که ژاپن با انجام این راهکارها می‌تواند دوباره جایگاه خود را در عرصه تحقیقات و نوآوری در دنیا کسب کند.
دانشگاه توهوکو، در صدر برترین‌های ژاپن
حدود یک سال پیش بود که دانشگاه توهوکوی ژاپن در پروژه‌های دارای اولویت خود در یک دهه آینده به‌عنوان چشم انداز 2030، کسب رتبه نخست در میان دانشگاه‌ها را عنوان کرده بود. در رده‌بندی جدیدی که پایگاه رتبه‌بندی تایم انجام داده، رتبه اول این دانشگاه، هم افتخار و هم تاییدی برای حرکت درست این دانشگاه است. پیشرفت در جهانی‌سازی، نوآوری در علوم زندگی، گسترش سریع هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء به‌کلی مسیر زندگی ما انسان‌ها را تغییر می‌دهد. حتی با پیچیده‌تر شدن علم، جهان با وجود تغییرات آب و هوایی و گسترش نابرابری‌های اقتصادی، پیچیده‌تر هم می‌شود. در این دانشگاه، برنامه‌های آموزشی کلی برای کمک به دانشجویان برنامه‌ریزی شده تا بتوانند بسته به نیاز امروز، در زمینه‌های مختلف مهارت کسب کنند. این دانشگاه سعی کرده برنامه‌های درسی را بسته به نیاز دنیا، جهانی و بین‌المللی کند و دانشجویان بتوانند فرهنگ‌های مختلف را در قالب دروس دانشگاهی فرا گیرند و سپس بعد از گذراندن این دوره‌ها و فعالیت‌ها، می‌توانند مدرک معتبر را دریافت کنند. دانشگاه توهوکو برای تحقیقات نوآورانه‌اش معروف است؛ به‌طوری که تاکنون فناوری‌های بسیار کاربردی در این دانشگاه تولید و روانه بازار شده‌اند. این دانشگاه با تحقیقات مشترک با دانشگاه‌های دیگر و تبادل نظر با محققان مراکز تحقیقاتی مختلف، سعی کرده از تجربه آنها استفاده کند.
* مترجم: ندا اظهری