به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، امروزه نمی‌توان منکر نقش علم و تاثیرگذاری آن در تحولات جهانی شد؛ وجود برخی چالش‌های مشترک جهانی نظیر تغییرات آب‌و‌هوایی، امنیت، آب‌وغذا، نیاز به انرژی‌های پاک و پایدار، تروریسم، نئوتروریسم، بیوتروریسم و... باعث شده دانشگاه‌ها به این چالش‌ها ورود پیدا کرده و به‌عنوان مرکز تولید علم و فکر در این راستا عمل کنند، بنابراین یک هم‌افزایی و همکاری فراملی درجهت رفع چنین چالش‌هایی از الزامات و ضرورت‌های جهان جدید است که در چارچوب دیپلماسی علمی دانشگاه‌ها قابل‌تبیین و تحلیل است. از طرف دیگر در کشور ما اسناد بالادستی متعددی وجود دارد که ورود به دیپلماسی علمی را در دانشگاه‌ها ضروری می‌کند. اداره‌کل دیپلماسی علمی و همکاری‌های پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی هم در همین راستا با هدف سیاست‌سازی و ریل‌گذاری هدفمند پژوهش‌ها و فعالیت‌های مرتبط با آن در دانشگاه در سطوح برون‌سازمانی، ملی و بین‌المللی شکل گرفت. هدف دیپلماسی علمی به‌عنوان نیاز ضروری و کنونی دانشگاه؛ کسب قدرت، ثروت و پرستیژ کشور است.
در همین راستا چند روز پیش دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در بخشنامه‌ای «آیین‌نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی» را به معاونان، روسای مراکز و مدیران کل سازمان مرکزی و روسای استان‌ها، واحدها و مراکز آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ کرد. بخشنامه‌ای که در راستای پیاده‌سازی راهبردهای نظام فرهنگی- تربیتی، نظام آموزشی، نظام پژوهش و فناوری، نظام مدیریتی و... همچنین تحقق اهداف اسناد بالادستی کشور در حوزه علم و فناوری است. درواقع آیین‌نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی برمبنای سیاست‌های کلان اسناد بالادستی همچون سند دانشگاه اسلامی، سند جامع روابط علمی - بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، نقشه جامع علمی کشور، سیاست‌های کلان علم و فناوری و... تهیه و تدوین شده است.
در این آیین‌نامه به عمده‌ترین اهداف دیپلماسی علمی اشاره شده که می‌توان به مواردی ازجمله افزایش قدرت نرم و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش در عرصه بین‌المللی، ارتقای جایگاه و پرستیژ کشورها و دستیابی به منافع اقتصادی و سیاسی، توسعه علم و فناوری در داخل و دستیابی به جایگاه مناسب علمی و فناوری در عرصه بین‌المللی، استفاده از همکاری‌های علمی و فناوری جهت تقویت روابط بین‌الملل، ترغیب و تشویق سایرین به انجام گفت‌وگو و مذاکرات صلح‌آمیز با استفاده از علم و فناوری و... اشاره کرد. علیرضا رضایی، مدیرکل دیپلماسی علمی و همکاری‌های پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از اهداف دیپلماسی علمی و جایگاه دانشگاه آزاد اسلامی در بحث دیپلماسی عملی سخن گفت. به گفته او تشکیل شورای دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی برای منسجم کردن فعالیت‌های برون‌دانشگاهی در سطح ملی و بین‌المللی و همچنین تشکیل کمیته‌های راهبری دیپلماسی علمی در مراکز استان‌ها از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که در این اداره‌کل دنبال می‌شود. برنامه‌هایی که دکتر طهرانچی در آیین‌نامه دیپلماسی علمی نیز به آن اشاره کرده است.
جایگاه دانشگاه آزاد اسلامی در بحث دیپلماسی علمی چگونه بوده و چه نمره‌ای می‌توان به آن داد؟
بحث دیپلماسی علمی موضوع مهم و جدیدی در تدبیر مطلوب آموزش عالی است که باید بیش‌از‌پیش جدی گرفته شود. تاکنون اقدامات زیادی در سطح دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه دیپلماسی علمی انجام شده اما در شرایط کنونی با توجه به رویکرد ریاست دانشگاه، تلاش ما بر آن است با نگرشی سیاست‌پژوهانه با تنظیم ساختاری و فرآیندی این حوزه، سیاستگذاری دانشگاه در این حوزه را با هم‌افزایی بیشتر و شفاف‌تر پیش ببریم.
به‌طور کلی عمده‌ترین اهداف دیپلماسی علمی چیست؟
عمده‌ترین هدف دیپلماسی را می‌توان افزایش قدرت نرم و تعامل فعال سازنده و الهام‌بخش در عرصه بین‌المللی دانست، همچنین ارتقای جایگاه و پرستیژ کشورها و دستیابی به‌منافع اقتصادی و سیاسی با بهره‌گیری از علم و فناوری در نظام بین‌الملل یکی‌دیگر از اهداف دیپلماسی علمی است که در دانشگاه آزاد اسلامی دنبال می‌شود. پیگیر توسعه علم و فناوری در داخل و دستیابی به جایگاه مناسب علمی و فناوری در عرصه بین‌المللی هستیم. نکته دیگر اینکه استفاده از همکاری‌های علمی و فناوری جهت تقویت روابط بین‌الملل و همگرایی درخصوص مسائل مورد‌علاقه از اهداف دیگر دیپلماسی علمی است که دنبال می‌کنیم. ترغیب و تشویق سایرین به گفت‌وگو و مذاکرات صلح‌آمیز با استفاده از علم و فناوری و همچنین تبادلات علمی و فناوری و بسط اعتمادسازی و اطمینان در پرتو تحولات علمی و فناوری از دیگر اهداف دیپلماسی علمی است که در دانشگاه آزاد اسلامی پیگیر هستیم. شاید بتوان یکی‌دیگر از اهداف دیپلماسی علمی را گسترش پروژه‌ها و نقش پژوهش‌های مشترک علمی و فناوری برای ارتقای رتبه دانشگاه‌ها و همچنین استفاده از ظرفیت‌های علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان برجسته سایر کشورها دانست.
ارتباطات علمی در سطح بین‌الملل دچار هزینه است؛ این هزینه چگونه تامین می‌شود؟ آیا برنامه‌ریزی خاصی در این راستا دارید؟
ضوابط و مقررات در این آیین‌نامه، در همه جوانب تابع ضوابط و مقررات جاری دانشگاه بوده و از آنجا که بیشتر فعالیت‌ها در حوزه دیپلماسی علمی ماهیت درآمدزایی دارد، هزینه‌های مرتبط از محل درآمدها تامین می‌شود و در مواردی که نیاز به هزینه‌کرد از سایر منابع باشد، مرجع صدور مجوز اداره کل دیپلماسی علمی و همکاری‌های پژوهشی دانشگاه خواهد بود.
درباره برنامه‌های دیپلماسی علمی و همکاری‌های پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی در سال جدید توضیح دهید.
موارد زیادی را در دستورکار داریم؛ به‌طور مثال در سال جدید، تشکیل شورای دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی برای منسجم کردن فعالیت‌های برون‌دانشگاهی در سطح ملی و بین‌المللی و همچنین تشکیل کمیته‌های راهبری دیپلماسی علمی در مراکز استان‌ها را دنبال می‌کنیم. یکی‌دیگر از مواردی که در دستورکار قرار دارد، تاسیس دفتر دیپلماسی علمی در واحدهای برون‌مرزی و همچنین تاسیس مراکز تحقیقاتی مشترک با مراکز معتبر علمی بین‌المللی بر مبنای اولویت‌های اعلام‌شده در طرح پایش است.
یکی‌دیگر از مواردی که در سال جدید دنبال خواهیم کرد، تاسیس نشریه دیپلماسی علمی برای معرفی دستاوردهای دانشگاه به زبان‌های مطرح دنیاست. همچنین به‌دنبال آن هستیم تا از اساتید و دانشجویان ایرانی مقیم خارج و خارجی به کشور و برگزاری نشست‌های تخصصی حول محور علم و فناوری برای بهره‌برداری بهینه از ظرفیت علمی و پژوهشی ایشان استفاده کنیم. نکته دیگری که پیگیری خواهیم کرد، جذب دانشجویان خارجی و انجام پروژه‌های پژوهشی و فناورانه مشترک بین‌المللی است. برگزاری نمایشگاه‌های ویژه علم و فناوری با حضور نمایندگان دیگر کشورها در داخل و خارج کشورها را نیز در دستورکار قرار داده‌ایم. از دیگر برنامه‌هایی که در این اداره کل پیگیری خواهیم کرد، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی پسادکتری در رشته‌های دارای ظرفیت به‌منظور جذب دانشجویان خارجی مستعد است. تعمیم نگاه دیپلماسی علمی سطوح مختلف سیستم آموزشی دانشگاه مانند آموزشگاه‌های سما در مقاطع دبستان و دبیرستان را پی خواهیم گرفت. همچنین به‌دنبال آن هستیم تا صندوق حمایت از تجاری‌سازی دستاوردهای علم و فناوری در دانشگاه را تشکیل دهیم. برگزاری تورهای علمی برای دیگر کشورها جهت بازدید از توانمندی‌های دانشگاه در حوزه‌های مختلف و همچنین راه‌اندازی پایگاه علمی و نشریه‌های علمی مشترک در سطوح منطقه‌ای و جهانی با محوریت اوضاع گوناگون علم و فناوری را دنبال خواهیم کرد.
گفتید تشکیل شورای دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی جهت منسجم کردن فعالیت‌های برون‌دانشگاهی در عرصه ملی و بین‌المللی را در دستورکار دارید. این شورا چه زمانی قرار است تشکیل شود و اعضای شورا چه کسانی هستند؟
نخستین جلسه این شورا با تصمیم ریاست دانشگاه در اولین فرصت تشکیل خواهد شد. اعضای شورا همان اعضای شورای عالی پژوهش دانشگاه به‌اضافه معاون بین‌الملل و امور دانشجویان غیرایرانی هستند. این شورا وظایفی را نیز برعهده دارد که تدوین و تبیین سیاست‌ها و شاخص‌های کلان در حوزه دیپلماسی علمی دانشگاه مهم‌ترین آن است. همچنین اولویت‌بندی کشورها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و بین‌المللی هدف برای ایجاد و توسعه روابط در حوزه علم و فناوری دیگر وظیفه‌ای است که قرار است در این شورا پیگیری شود. طرح و بررسی تفاهمنامه‌ها، قراردادها و طرح‌های مشترک آموزشی و پژوهشی و فناورانه بین دانشگاه آزاد اسلامی با دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی بین‌المللی و سایر کشورها برای تصویب پس از تاکید کمیته راهبری و همچنین ارزیابی سنجش میزان بهره‌برداری و تحقق آنها پس از تصویب نیز وظیفه دیگر شورای دیپلماسی علمی دانشگاه است.
تشکیل کمیته راهبری دیپلماسی علمی در مراکز استان‌ها یکی‌دیگر از برنامه‌های علمی دیپلماسی است. این کمیته قرار است چه کاری انجام دهد؟
ابلاغ و نظارت بر اجرای آیین‌نامه‌ها دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های صادره از سوی دبیرخانه شورا در سطح واحدهای دانشگاهی استان توسط این کمیته دنبال می‌شود. برآورد مستمر توانایی و ظرفیت واحدهای دانشگاهی سطح استان برای ورود و فعالیت در عرصه دیپلماسی علمی برمبنای طرح پایش استانی دیگر وظیفه‌ای است که برعهده این کمیته گذاشته شده است. سنجش نقاط قوت و ضعف و استانداردهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، تکنولوژیک و زیست‌محیطی و همچنین شناسایی و امکان‌سنجی بهره‌وری بهینه از ظرفیت‌های موجود و قابل‌ایجاد در استان برای فعالیت در عرصه دیپلماسی علمی و ارائه گزارش آن به دبیرخانه شورا دراین کمیته دنبال می‌شود. بررسی تمام امور دیپلماسی در حوزه علم و فناوری (برگزاری نشست‌ها، اعزام‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی، کارگاه‌های آموزشی و پژوهشی بین‌المللی، سفرهای علمی اعضای هیات‌علمی دانشگاه و هیات‌های اعزامی به خارج از کشور، تبادل استاد و دانشجو در سطح بین‌الملل، اساتید وابسته و...) در سطح واحدهای دانشگاهی استان برای ارائه راهکارهای اصلاحی و توسعه‌محور به دبیرخانه شورا از دیگر وظایف این کمیته خواهد بود.
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه نگار