به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، چند وقتی بود از شر نوشتن در ارتباط با کرونا خلاص شده بودیم. چند وقتی بود که صرفا هر روزه آمار و اطلاعات مربوط به میزان ابتلاها، مبتلایان جدید و فوت‌شدگان را منتشر می‌کردیم و همان توصیه‌های سابق، البته این خلاص‌شدن هم به معنای بی‌اهمیت‌شدن مساله نبود؛ هم اتفاقات مهمی در کشور رخ داد و هم اینکه حسابی به مردم اعتماد کرده بودیم که بعد از آن کارنامه درخشان اواخر اسفند و عید نوروز که قید مسافرت‌رفتن را زده بودند و از تشدید وضعیت نامطلوب جلوگیری کردند، همچنان هم بر همان مدار حرکت می‌کنند و رفتارها را متناسب با وضعیت بحرانی مدیریت می‌کنند. منتها چند وقتی است هم مشاهدات میدانی و هم اخبار و اطلاعات خبر از وضعیتی بحرانی می‌دهند، نمودار ابتلای روزانه به کرونا در کشور همواره صعودی است و تعداد مرگ‌ومیر هم بیشتر شده است. از روزهایی با 20، 30 کشته براثر کرونا دوباره به روزهایی رسیده‌ایم که بیش از 100 نفر جان خود را به دلیل ابتلا به این بیماری از دست می‌دهند. همه این مسائل باعث شد نگرانی‌ها در ارتباط با آینده شیوع کرونا در کشور تشدید شود. تحلیل این مساله از دو منظر قابل‌بررسی است؛ یکی از منظر مراقبت‌های شخصی و مردمی و دیگری از منظر علمی و مسائل مربوط به سیاستگذاری در حوزه مقابله با کرونا.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، در هر دو مورد، یعنی هم در حوزه مراقبت‌های شخصی و مردمی و هم در حوزه مسائل مربوط به سیاستگذاری‌ها، ایران وضعیت خوبی ندارد و بعد از پشت‌سر گذاشتن روزهای بحرانی، خوش‌خیالی‌ها و ساده‌انگاری‌ها وضعیت را از نزدیک‌شدن به حالت مهار بیماری دور کرده و درهمان حالت کنترل و حتی میل به سمت بحرانی شدن دوباره نگه داشته است.
نه مردم و نه دولت، کرونا را جدی نگرفتیم!
همان‌طور که گفتیم تحلیل وضعیت صعودی نمودار تعداد مبتلایان و جان باختگان بر اثر کرونا از دو منظر قابل بررسی است؛ بخش اول مربوط به مراقبت‌های شخصی و مردمی است و مرحله دوم مربوط به مسائل علمی و سیاستگذاری‌ها در حوزه مواجهه با شیوع کروناست. در مساله اول علی‌رغم مراقبت‌های قابل‌قبول مردمی و علم نسبت به این مساله که مردم هم بالاخره از چنین وضعیتی خسته می‌شوند و تا حدی ساده‌انگاری‌ها طبیعی به نظر می‌رسد، آنچه مشاهده می‌کنیم کمی بیش از ساده‌انگاری است و نوع رفتارهای عمومی و مردمی وضعیتی را متبادر می‌کند که انگار ماجرای کرونا بالکل تمام شده است. مراقبت‌های یکی‌درمیان، عدم‌رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، شلوغی و ایجاد تجمع‌های متعدد خصوصا در اماکن سربسته و... واقعیت این روزهای شهرهای مختلف است، حتی آن شهرهایی هم که وضعیت سفید را تجربه می‌کردند و از همان ابتدا هم هرگز به وضعیت بحرانی نرسیده بودند، حالا با انبوهی از مراجعان و مبتلایان به کرونا مواجه هستند که اکثرا در جریان تعطیلی‌ها و مسافرت‌ها دچار چنین آسیبی شده‌اند.
همین تهران که ادعا می‌کردیم وضعیت خوبی از لحاظ مراقبت‌های مردمی دارد و روزها به گفته مسئولان از منظر مراجعه‌های بیمارستانی وضعیت نزولی را طی می‌کرد، حالا حال و روز خوبی ندارد و به‌گفته مسئولان وزارت بهداشت تعداد مراجعه‌ها و البته تعداد موارد بستری آن رشد داشته و روند صعودی را طی می‌کند، این درحالی است که به گفته علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونا در تهران رعایت نکات بهداشتی و فاصله‌گذاری فیزیکی از 62 درصد در فروردین 99 به چیزی حدود 11 درصد در روزهای اخیر رسیده است. این عدد برای کل کشور هم مبین وضعیت نگران‌کننده‌ای است، به‌طوری که رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی درکل ایران از 78 درصد در فروردین 99 به 23 درصد در روزهای اخیر رسیده و این زنگ خطر جدی را در ارتباط با وضعیت ابتلا به کرونا و شیوع این بیماری مرموز در کشور به صدا درآورده است. مساله دوم اما سهم مباحث علمی و مساله سیاستگذاری دولت‌ها در حوزه مواجهه با کروناست.
نگاهی به واقعیت‌های موجود و گشایش‌های پیاپی، علی‌رغم مخالفت‌های متعدد صاحب‌نظران و کارشناسان نشان می‌دهد در این زمینه هم مسیر خوبی را طی نکرده‌ایم. آغاز به کار فعالیت‌های اقتصادی، خدماتی و ورزشی، مسافرت‌های متعدد مردم، عدم‌الزام به رعایت پروتکل‌های بهداشتی و ساده‌انگاری‌های عمومی (مثل عدم الزام به استفاده از ماسک و عدم وجود ضمانت اجرایی در این‌باره)، عدم‌وجود سناریوی واحد و انتخاب راه‌حل میانه (نه گرایش به ایمنی جمعی و نه مواجهه فعال با بیماری) و عدم‌ارائه گزارش مشخص درباره محسنات و مضرات انتخاب این راهکار و مسائلی از این دست باعث شده امروز ایران تنها کشوری در دنیا باشد که نمودار ابتلای روزانه به کرونا توسط مردم آن حالت خاصی را دارد که در هیچ کشور دیگری نیست؛ نموداری که به‌صورت سینوسی و اغلب صعودی بوده و هرگز نمی‌توان تحلیل خاصی را نسبت به رفتارهای کرونا در کشور با توجه به آن ارائه کرد.
روند صعودی ابتلا به خاطر افزایش تست‌ها یا ساده‌انگاری نسبت به شیوع کرونا
در خطوط قبل در ارتباط با وضعیت نمودار ابتلای روزانه به کرونا درایران اشاره گفتیم و افزودیم که برخلاف بسیاری از کشورها، خصوصا آنهایی که وضعیت شدیدتری به نسبت ایران داشتند، روند ابتلا و شیب نمودار صعودی و رو به افزایش است. آمریکا، برزیل، روسیه، هند، انگلیس، اسپانیا، ایتالیا و... همه کشورهای صدرنشین جدول تعداد مبتلایان به کرونا در جهان هستند، منتها همه‌شان در پروسه مواجهه با کرونا حائز نمودار صعودی نیستند. یعنی موارد ابتلا به کرونا دراین کشورها، البته با لحاظ موارد استثنا، روند صعودی را طی می‌کند و رو به کاهش است، برخلاف اینها اما ایران، که در رتبه دهم کشورهای مبتلا به کروناست، نمودار خاص و عجیبی دارد و میزان ابتلاها بعد از افت‌وخیزهای متعدد همچنان صعودی است. البته در تشریح علل این اتفاق دو مساله می‌تواند اثرگذار باشد؛ یکی اینکه افزایش میزان تست‌های گرفته‌شده و افزایش روند بیماریابی باعث این رشد و روند صعودی است؛ چراکه تا مدتی پیش صرفا مواردی از ابتلا به کرونا ویروس که در بیمارستان‌ها بستری می‌شدند به‌عنوان آمار مبتلایان ایرانی منتشر می‌شد و افراد بدون‌علامت و آنهایی که در بیمارستان‌ها بستری نبودند در آمار لحاظ نمی‌شدند، برخلاف حالا که تمامی افراد، چه آنهایی که بستری می‌شوند و چه آنهایی که در خانه دوران درمان را سپری می‌کنند و حتی آنهایی که علامتی ندارند و تست کرونایشان مثبت است هم جزئی از آمار هستند. در ادامه اما مساله دیگری که در این افزایش آمار و روند صعودی موثر است، این است که به‌واقع ساده‌انگاری‌ها و عدم رعایت مسائل بهداشتی فاصله‌گذاری‌های اجتماعی واقعا تعداد مبتلایان را افزایش داده که دومی موضوع بسیار نگران‌کننده‌ای است.
روند صعودی ابتلا به‌خاطر تست‌های زیاد نیست، موارد ابتلا و بستری افزایش پیدا کرده است
اهمیت بالای این مساله و روزهای سختی که احتمالا با این وضعیت پیش‌روی مردم خواهد بود، ایجاب می‌کند با کارشناسان در ارتباط با وضعیت موجود و تحلیل شرایط پیش‌آمده گفت‌وگویی داشته باشیم.
مینو محرز، عضو کمیته کشوری بیماری‌های عفونی وزارت بهداشت در ارتباط با این وضعیت ضمن اشاره به افزایش موارد ابتلا به کرونا و مراجعه و بستری این بیماران خصوصا در تهران به «فرهیختگان» گفت: «در تهران متاسفانه به دلیل اینکه مردم رعایت نمی‌کنند و مساله را ساده گرفته‌اند هم روند ابتلا و هم روند بستری بیماران زیاد شده است. اینکه تست‌ها افزایش پیدا کرده، اثر‌گذاری آن هم بر آمار کلی اجتناب‌ناپذیر است منتها هم مراجعه، هم ابتلا و هم بستری بیماران رشد داشته است و این ربطی به ماجرای تست‌های زیاد و بیماریابی فعال ندارد. مردم در تهران فکر کرده‌اند کرونا تمام شده، درنتیجه فاصله‌گذاری‌ها را رعایت نمی‌کنند. بعضی استان‌های دیگر هم که اصلا موارد ابتلایی در آنها نداشتیم، بعد از مسافرت‌های اخیر دچار مشکل جدی شده‌اند و موارد ابتلا در آنها مشاهده شده است.
یک‌سری استان‌هایی که مورد ابتلایی نداشتند، دچار اپیدمی شدند. در ارتباط با بیماریابی فعال هم باید بگویم خیلی این اتفاق در کشور نمی‌افتد، یک‌سری ادارات و اماکن و مشاغل این مساله را دارند و تست‌هایی گرفته می‌شود، خیلی هم تست‌ها، تست‌های معتبری نیست، پس نمی‌توان گفت علت اصلی افزایش آمارها به‌خاطر تست‌های بیشتر و سناریوی بیماریابی فعال است، مضافا اینکه مراجعه‌ها رشد قابل‌توجهی داشته و تعداد بیماران بیشتر شده است. در حوزه سیاستگذاری هم وقتی همه‌جا باز شده و مشاغل فعالیت‌های خود را از سر می‌گیرند، خطرناک است. البته مردم هم خسته شده‌اند، همه‌جای دنیا مردم خسته شده‌اند ولی در ایران مردم خیلی ناگهانی مساله را فراموش کردند و دیگر کرونا را جدی نمی‌گیرند. فکر نمی‌کنم دیگر آن محدودیت‌ها برگردد ولی امیدوارم این کار را بکنند چون مردم نشان داده‌اند در این شرایط مسائل بهداشتی و... را رعایت نمی‌کنند و این در آینده حتما خطرناک‌تر خواهد بود، چون ویروس هیچ تغییری نکرده و همان ویروسی است که از ابتدا بود اما اینکه مرگ‌ومیر کمتر شده به‌خاطر این است که تشخیص و انتخاب روش‌های درمانی مناسب و تجربه‌های بیشتر کادردرمانی باعث این قضایا شده و بسیاری از بیماران سرپایی درمان می‌شوند.»
ما نتوانستیم روند کاهشی را حفظ کنیم
بعد از محرز، با محمدحسین یزدی معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن و مدیرگروه ایمنوتراپی پژوهشکده علوم دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم گفت‌وگویی در این رابطه که علت اصلی روند صعودی نمودار ابتلا به کرونا در ایران چیست و چه مولفه‌هایی بر آن اثر می‌گذارند، داشتیم که او به «فرهیختگان» گفت: «درواقع میزان بیماریابی افزایش پیدا کرده است. قبل از عید آماری که اعلام می‌شد مربوط به افرادی بود که بستری می‌شدند و بعد از عید آمار افرادی که تست آنها مثبت می‌شود هم اعلام می‌شود. اینکه تست مثبت شود لزوما به معنای درگیری فرد با تب و سرفه و تنگی‌نفس نیست. مثلا فرد در محیطی بود که کرونای مثبت در آن محیط بوده و حالا ردیابی می‌کنیم آن فرد مثبت را که بگوییم 14 روز قرنطینه باشد و در جامعه وارد نشود، چراکه ممکن است دیگران را هم مثبت کند. این تفاوت به این دلیل است. آماری که در دنیا رو به کاهش است آمار بستری است. در ایران هم درمجموع آمار بستری که روزانه دو، سه‌هزار نفر بود به 900-800 نفر رسیده است. ما تا روزی 400 نفر هم رسیده بودیم ولی دوباره با بازگشایی و کمرنگ شدن قرنطینه در ذهن مردم افزایش داشت. مردم از نظر ذهنی نسبت به این امر سهل‌انگاری می‌کنند. آمار مرگ‌ومیر ما به روزی 30 نفر هم رسیده بود و افزایش داشت ولی باز به نسبت پیک که روزی سه‌هزار بستری داشتیم الان روند کاهشی محسوب می‌شود، منتها نوسان دارد و این نوسان به این معناست که نتوانستیم روند کاهشی را حفظ کنیم. روند کاهشی باید طوری مدیریت می‌شد که مردم مراعات و بهداشت را رعایت می‌کردند و روند تا مرحله مهار پیش می‌رفت ولی الان در مرحله کنترل هستیم.»
نوسان آماری به‌خاطر سهل‌انگاری‌های برخی مردم است
یزدی در ارتباط با اینکه آیا این آمار نشان‌دهنده این است که ما به‌جای بیماریابی فعال به سمت ایمنی‌جمعی حرکت می‌کنیم، گفت: «ایمنی‌جمعی خواه‌ناخواه اتفاق می‌افتاد، چه آمار را می‌گرفتیم و چه نمی‌گرفتیم این حقیقت رخ می‌داد چون حتی اگر افراد ندانند مثبت هستند، در جامعه این ویروس را منتشر می‌کنند و افرادی هم بدون‌علامت این ویروس را می‌گیرند و رد می‌کنند و این ایمنی ایجاد می‌شود، اینکه بدانیم کدام افراد مثبت هستند تا حداقل رفت‌و‌آمد آنها را محدود کنیم، کمک می‌کند افراد در معرض خطر خود را حفظ کنیم. آمار مرگ‌ومیر را حفظ کنیم که بالا نرود. این هم کمک مردم را می‌طلبد که رسانه‌ها باید اطلاع‌رسانی کنند. مردم فکر نکنند فصل گرماست و شدت اخبار اولیه‌ای که درباره کرونا بود کمتر شده، نباید مردم حساسیت کمتری داشته باشند و همه‌چیز به حالت عادی بازگردد. نمی‌توانیم دوباره همه‌جا را ببندیم، به‌خاطر اینکه دوباره همه‌چیز شروع شد، چون تبعات دیگری دارد ولی اگر بخواهیم در این اماکن رفتارهای قبلی را ادامه بدهیم مثلا شما فاصله را رعایت نکنید و بهداشت دست را رعایت نکنید، شرایط بحرانی می‌شود. اخیرا به این نتیجه رسیده‌اند که ماسک بزنید چون زدن ماسک کمک می‌کند اگر فردی مثبت بود، یک‌دویستم احتمال ابتلای دیگران وجود داشته باشد. زدن ماسک می‌تواند 200برابر احتمال ابتلا را کاهش دهد. این خیلی کمک می‌کند. ماسک را بسیاری افراد رعایت نمی‌کنند و این معضل است. نوسانی که الان شاهد هستیم ناشی از این است که برخی رعایت می‌کنند و برخی رعایت نمی‌کنند و تست‌های مثبت ما افزایش می‌یابد.»
رفتار ویروس متناسب با رفتار ما عوض شده است
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن در ارتباط با اینکه آیا کرونا تغییری داشته و ضعیف شده است هم گفت: «از لحاظ علمی تغییری نکرده است. ما تغییر کرده ایم. درصد بسیاری از ما ایمن شده‌ایم. این واقعیتی است که در ما ایجاد شده و ویروس از نظر ژنتیکی تغییری نکرده است. همان ویروسی که روز اول وجود داشت، الان وجود دارد ولی روز اول خیلی از ما نگرفته بودیم و اگر می‌گرفتیم، علامت داشتیم و الان خیلی از ما گرفته‌ایم یا خفیف یا با علائم کم یا بدون علامت رد کرده‌ایم. برای همین ویروس افراد کمتری را به چالش می‌کشد. از لحاظ علمی وقتی می‌گوییم ویروس تغییر کرد که از لحاظ ژنتیک ژنوم ویروس تغییر کرده باشد که این اتفاق هنوز از نظر علمی ثابت نشده است. رفتار ویروس عوض می‌شود چون با میزبان خود طرف است و رفتار میزبان عوض شده درنتیجه رفتار ویروس نیز به نوعی تغییر کرده است. تولید واکسن این بیماری هم در ایران در دست اقدام است. خیلی از تست‌ها مثبت شده اما مثبت بودن دلیل براین نیست که فردا واکسن خواهیم داشت. در مصاحبه‌ای رادیویی این را بیان کردم اگر تست‌های واکسن تمام شود و به خروجی نهایی برسیم تا زمانی که همه به واکسن دسترسی پیدا کنند چند سال زمان نیاز است؛ چراکه حداقل 80میلیون دوز واکسن نیاز داریم.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه