به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، کم‌کم سرعت انتشار اخبار مربوط به آتش‌سوزی‌های مختلف در کشور به ساعت می‌رسد. صفحه‌های مجازی و رسانه‌های مختلف را که بررسی می‌کنیم، کمتر رسانه‌ای است که درآن به فواصل زمانی کوتاه خبری از آتش‌سوزی در نقطه‌ای از کشور خصوصا دراین چند روز اخیر نباشد. ماجرای حساسیت‌ها به مساله آتش‌سوزی درسال جاری از جنگل‌های کهگیلویه‌وبویراحمد اوج گرفت؛ آتشی که به جان جنگل‌های این منطقه افتاد و بعد از گذشت چند روز و سوختن بخش قابل‌توجهی از پوشش گیاهی منطقه زاگرس بالاخره خاموش شد. حالا اما این ماجرای کهگیلویه و آتش‌سوزی در جنگل‌های این منطقه با آتش‌سوزی‌های پیاپی در نقاط مختلف کشور خصوصا پایتخت به فراموشی می‌رود. بوستان ولایت، پارک چیتگر و مناطق مختلفی از پایتخت هم چند روزی است شاهد آتش‌سوزی‌های متعدد و تامل‌برانگیزی هستند، اتفاقاتی که توالی و وسعت و سرعت وقوع‌شان گمانه‌های مختلفی را در ذهن ایجاد کرده است و حتی برخی معتقدند این اتفاقات در دایره وقایع طبیعی تعریف و توجیه نمی‌شوند و احتمالا دست‌هایی در کارند و تعمدی در ایجاد این آتش‌سوزی‌ها وجود دارد. البته این فرضیه تا امروز به‌صورت قطع‌به‌یقین اثبات نشده است و نه در تهران و نه در هیچ‌کدام از استان‌های کشور، مسئولان آتش‌سوزی‌ها را به عواملی خارج از دایره سهل‌انگاری‌های عمومی و اتفاقات طبیعی ربط نداده‌اند.
به هرشکل بد نیست مروری براین اتفاقات داشته باشیم و هم اطلاعاتی که در ارتباط با آتش‌سوزی‌های اخیر وجود دارد را مرور کنیم و هم نظرات کارشناسان و مسئولان این حوزه را بشنویم.
آمار و اطلاعاتی از هشدارهای آتش‌نشانی در ایران
سایت globalforestwatch.org اطلاعات و آمارهای قابل‌تاملی در ارتباط با هشدارهای آتش‌نشانی در سال‌های مختلف در نقاط مختلف دنیا ازجمله ایران منتشر می‌کند. براساس داده‌های موجود دراین سایت، در سال 2015 به بعد هشدارهای مرتبط با آتش‌سوزی در ایران رشد چشمگیر و قابل‌توجهی داشته است که البته می‌توان علت آن را افزایش میزان بارش‌ها و تغییرات آب‌وهوایی هم دانست. براساس اطلاعات موجود، درسال 2015 میلادی ایران 14هزارو807 هشدار آتش‌نشانی در جنگل‌ها و مراتع و مناطق مختلف داشته است. این عدد اما در سال 2016 به یکباره به 25هزارو926 هشدار آتش‌نشانی و در سال 2017 به 29هزارو735 هشدار می‌رسد. در سال‌های بعدی اما با کمی کاهش اعداد به حول 26هزارو42 هشدار در سال 2018 و 26هزارو943 هشدار در سال 2019 می‌رسد. در چند ماه ابتدایی سال 2020 نیز تا امروز ایران بیش از هفت‌هزار هشدار آتش‌سوزی و آتش‌نشانی داشته است. درمیان استان‌های مختلف کشور نیز خوزستان با هزارو509 هشدار در رتبه اول و بعد از آن بوشهر با 570، فارس با 510، کهگیلویه‌وبویراحمد با 419 و اصفهان با 348 هشدار در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تهران نیز با 131 هشدار آتش‌نشانی در رتبه هشتم قرار دارد. نگاهی به این آمار ابتدا این نکته را تایید می‌کند که از نظر تعداد هشدارهای آتش‌نشانی طی سالیان اخیر (با در نظر گرفتن اینکه هنوز به پایان سال 2020 میلادی نرسیده‌ایم و هنوز تابستان گرمی را هم پیش‌رو داریم) تعداد آتش‌سوزی‌ها بیشتر از سال‌های قبل نبوده و احتمالا بخش قابل‌توجهی از حساسیت‌ها به‌خاطر اتفاقات و البته توالی در آتش‌سوزی‌هایی است که در کشور رخ می‌دهد. اگر نه افزایش بارندگی‌ها و تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند علت موثرتری در ایجاد آتش‌سوزی‌ها باشد و بخش اعظم نگرانی‌ها باید معطوف به توانمندی و آمادگی در مواجهه با این اتفاقات شود. به‌هرحال اهمال‌کاری‌ها دراین حوزه از سوی مسئولان مربوط مساله‌ای انکار‌ناپذیر است، وقوع مکرر چنین اتفاقاتی در سالیان متمادی بدون کوچک‌ترین تغییری در نوع مواجهه با آنها ولو به هر دلیلی توجیه‌پذیر نیست و نخواهد بود.
هنوز سندی درارتباط با عمدی‌بودن آتش‌سوزی‌های اخیر نداریم
همان‌طور که گفتیم، گمانه‌زنی‌ها در ارتباط با عمدی بودن و حتی احتمال خرابکاری در ایجاد این میزان آتش‌سوزی در کشور و خصوصا آتش‌سوزی‌های اخیر در تهران باعث شد با جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران گفت‌وگویی داشته باشیم. او ضمن تاکید بر این نکته که تا این لحظه براساس کارشناسی آتش‌نشانان سازمان آتش‌نشانی تهران، دلیلی بر عمدی بودن یا به‌نوعی خرابکاری بودن آتش‌سوزی‌های اخیر یافته نشده است به «فرهیختگان» گفت: «تا وقتی کارشناسان ما مساله‌ای را دال بر عمدی بودن یا مسائلی از این دست درارتباط با آتش‌سوزی‌های اخیر تهران اعلام نکنند ما نمی‌توانیم دلیل دیگری را برای آتش‌سوزی‌ها اعلام کنیم. تا الان هم چنین اعلامی از طرف کارشناسان ما صورت نگرفته و اینکه برخی چنین ادعایی می‌کنند مورد تایید ما نیست و ممکن است آنها دلایلی داشته باشند و به اسنادی دسترسی پیدا کرده باشند که ما نمی‌دانیم. نکته دیگر هم اینکه کارشناسی املاک و اراضی که متولی دارد را به خودشان می‌سپاریم، مگر اینکه از ما کمک بخواهند.»
سال‌های قبل آتش‌سوزی‌های بیشتری داشتیم
ملکی در ادامه و در تشریح علت آتش‌سوزی‌های اخیر گفت: «در توضیح این هم که علت آتش‌سوزی‌های اخیر چه بوده است، به هرحال همه آنها در فضای سبز رخ داده و آتش‌سوزی در این فضا هم ناشی از بی‌احتیاطی‌های عمومی است. مردم آتش‌هایی را روشن می‌کنند و خاموش نمی‌کنند یا مواردی از این دست. مضاف براین عوامل طبیعی همچون صاعقه و... هم درایجاد این آتش‌سوزی‌ها اثرگذار است. این حساسیت‌هایی هم که امسال حول مساله آتش‌سوزی در شهرهای مختلف خصوصا تهران ایجاد می‌شود را باید ناشی از حساسیت بیشتر مردم نسبت به این موضوع دانست وگرنه طبق قیاسی شخصی که انجام دادم، متوجه شدم میزان آتش‌سوزی‌های ما در فروردین امسال کمتر از پارسال هم بوده است، منتهی گستره آتش‌سوزی‌های اخیر کمی بالا بود و همین حساسیت‌ها را افزایش داد. برای مثال در همین آتش‌سوزی اخیر چیتگر، اهمال‌کاری پیمانکار باعث شد یک آتش‌سوزی معمولی در فضای سبز به کانکس پر از لوله‌هایی که از جنس مواد نفتی هستند برسد، لوله‌هایی که پیمانکار آنها را از محیط خارج نکرده بود و خلاصه آتش آن گسترده شد. اینها باعث شد تا بیشتر این مساله دیده شود، اگرنه ما بیشتر از این آتش‌سوزی‌ها را در سال‌های قبل داشتیم.»
باید برای افرادی که باعث آتش‌سوزی می‌شوند جریمه‌هایی در نظر گرفت
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران در پایان گفت: «مضاف براین دلایلی که ذکر شد، رویش علف‌ها و وضعیت بارش‌ها و... باعث شده احتمال آتش‌سوزی‌ها افزایش پیدا کند. دو شب پیش هم یک ملک هزاروچند‌متری پر از علف هرز در همان نزدیکی چیتگر آتش گرفت، مراجعه کردیم انگار سال‌ها بود کسی به آنجا سر نزده بود و علف‌ها بیش‌ازحد رشد کرده بود که همین باعث آتش‌سوزی شد، به هرحال ما نمی‌توانیم تک‌به‌تک به همه مالکان و مردم هشدار بدهیم که این موارد را جدی بگیرند و آنها باید خودشان کمی سهل‌انگاری را کنار بگذارند. ما خیلی موارد را داریم که کشاورزان در همین حاشیه تهران وقتی محصولات‌شان را درو می‌کنند، خوشه‌های پایینی را جمع نمی‌کنند و آتش می‌زنند و فکر می‌کنند از بین می‌رود ولی زمانی آتش از کنترل‌شان خارج می‌شود و به زمین‌های اطراف سرایت و مشکلات جدی ایجاد می‌کند. البته در ارتباط با حجم آتش‌سوزی‌ها بیشتر و کمتر شدن آن نمی‌توان حالا اظهارنظر کرد و باید تا پایان سال منتظر بود. در مواجهه با آتش‌سوزی‌ها هم صرفا نباید به چند خبر بسنده کرد، باید به سمتی برویم که نهادهایی ورود کنند که اگر کسی چنین کوتاهی‌هایی کرد و زمینش را آتش زد و... جریمه شده و با آن برخورد شود. درنهایت اینکه املاک و فضاهایی مثل پارک‌ها و... که خودشان متولی دارند باید نسبت به این مسائل حساس شوند و رسیدگی کنند و خود مردم هم باید رعایت کنند، چراکه درنهایت در آتش‌سوزی‌ها یک عامل انسانی مقصر است.»
دستورالعملی را تدوین کردیم که به‌سرعت علف‌زنی در پارک‌ها انجام شود
زهرا صدراعظم‌نوری، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران نیز در ارتباط با آتش‌سوزی‌های اخیر پایتخت و شائبه عمدی‌بودن این آتش‌سوزی‌ها و ورود مدیریت شهری به این مساله به «فرهیختگان» گفت: «هفته گذشته کمیسیون سلامت محیط‌زیست جلسه‌ای را با حضور معاون خدمات شهری، رئیس سازمان آتش‌نشانی و ایمنی و هفت‌نفر از شهرداران مناطقی که بوستان‌های جنگلی درآن مناطق هست، برگزار کرد و وضعیت فضای سبز این مناطق را بررسی کردیم. براساس گزارشی که سازمان آتش‌نشانی ارائه کرد، درحقیقت هرساله از اردیبهشت تا شهریور پیک وقوع آتش‌سوزی در بوستان‌ها و فضاهای باز و جنگلی است که به دلیل گرمای هوا بخشی از آن طبیعی است. در سال جاری بارندگی‌های زیادی انجام شد و علف‌ها و گیاهان خودروی بسیاری در پارک‌ها و بوستان‌های جنگلی رشد کرد و عامل این شد که اگر سهل‌انگاری صورت گیرد یا شدت گرمای هوا باعث وقوع آتش‌سوزی شود، به سرعت هم در سطح بوستان توسعه پیدا کند. از این جهت دستورالعملی صادر شد که به‌سرعت کار علف‌زنی و تراش گیاهان هرز انجام بگیرد و تجهیزاتی فراهم شود برای اینکه مقداری در سطح بوستان‌های جنگلی آتش‌بر‌هایی تدارک دیده شود (فضاهایی را برای جدا شدن قطعات مختلف بوستان درنظر گرفته شود) و تجهیزات آتش‌نشانی برای اطفای‌حریق تدارک دیده شود و بین این مناطقی که بوستان‌های جنگلی دارند، توزیع شود و آموزش‌های لازم هم به نگهبانان و افرادی که در پارک‌ها فعالیت می‌کنند، داده شود تا به‌سرعت این امر را مدیریت کنند.»
برخی از آتش‌سوزی هاتعمدی است
رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران درادامه در تشریح علل آتش‌سوزی‌های اخیر در پارک‌های پایتخت خاطرنشان کرد: «آتش‌سوزی‌هایی که اتفاق افتاده است عمدتا ریشه طبیعی دارند، مثل گرمای هوا، صاعقه و... اما سوای این بخشی از آتش‌سوزی‌ها هم ناشی از سهل‌انگاری‌های شهروندان است و مواد آتش‌ساز را در پارک می‌گذارند و با خود نمی‌برند و همین امر مساله‌ساز می‌شود. موارد خیلی نادری هم بین عوامل داریم که تعمدی در کار بوده و دلایلی وجود داشته است که برخی اقدام به آتش‌زدن فضاهای سبز و پارک‌ها کرده‌اند. اما عمده دلایل عوامل طبیعی و سهل‌انگاری‌های عمومی است. قضیه پارک چیتگر هم که چند شب پیش آتش گرفته بود مربوط به کانکسی بود که در آن لوله‌هایی وجود داشت و آتش‌گرفتن آن باعث ایجاد آتش‌سوزی وسیع شد که آتش‌نشانی هم ظرف مدت کوتاهی آن را اطفا کرد و خسارت زیادی وارد نشد.»
ورود خودرو به پارک‌های جنگلی ممنوع می‌شود
صدراعظم نوری در پایان گفت: «مطالبه‌ای که ما از مردم داریم این است که در این ایام به‌خصوص در این شرایط خاص کرونایی اگر از بوستان‌ها و پارک‌های جنگلی استفاده می‌کنند، مسائل بهداشتی و ایمنی را رعایت و تلاش کنند خیلی تجمعات نزدیک به یکدیگر را نداشته باشند و توجه لازم را داشته باشند و مواد آتش‌زا را در پارک استفاده نکنند و در جاهایی که در پارک‌های جنگلی مشخص شده است، اقدام به پخت‌و‌پز و افروختن آتش کرده و بعد از آن هم حتما آتش‌ها را خاموش کنند. به هرحال پارک‌های جنگلی و فضاهای طبیعی و سبز میراث این شهر هستند و باید توسط همه مورد استفاده قرار بگیرند. هم شهروندانی که الان استفاده می‌کنند و هم آیندگان. در مورد این مساله هم که محافظت و نگهداری از این اماکن با متولیان آنهاست باید بگویم پارک‌ها و بوستان‌ها تماما دراختیار پیمانکاران است و به وسیله کارگران آنها نگهداری می‌شود. اگر که پیمانکاران خوب نظارت و کنترل نداشته باشند از صورت‌وضعیت‌های آنها کم خواهد شد و باید پاسخگو هم باشند. در جلسه‌ای که داشتیم، تاکید کردیم تعداد ناظران بیشتر شود و با گشت‌های سیار مرتبا در سطح پارک‌ها گشت‌زنی صورت بگیرد و اگر جایی به صورت حتی طبیعی درحال آتش گرفتن است، زود شناسایی شود و اگر هم افرادی به عمد درحال آتش‌زدن هستند، شناسایی شوند. یکی‌دیگر از مسائلی هم که در پارک‌های جنگلی باعث ایجاد مشکلاتی برای ما شده است، وجود خودروها و عبور و مرور آنها در سطح پارک‌هاست که ما این را هم گفتیم که مطالعه‌ای صورت بگیرد و شهرداری بتواند یک‌سری خودروهای برقی در پارک‌های جنگلی تعبیه کند تا از آنها استفاده شود و ورود خودرو به پارک‌های جنگلی ممنوع شود. اتفاقی که اخیرا در پارک چیتگر اجرایی شده است.»
صداوسیما اگر به جای تبلیغات تجاری کلیپ آموزشی پخش کند بسیاری از این آتش‌سوزی‌ها رخ نمی‌دهد
اما همان‌طور که از ابتدا و حتی در گزارش‌های قبلی نوشتیم و اشاره کردیم، آتش‌سوزی‌ها معطوف به یک بازه زمانی خاص و محدود به امروز و دیروز و حتی یک مکان خاص نیست. همان‌طور که در تهران شاهد آتش‌سوزی‌ها هستیم، در سایر استان‌ها هم اخبار متعددی از وقوع حریق در بافت طبیعی و گیاهی به گوش می‌رسد. پیرو همین مساله و به‌منظور آسیب‌شناسی رفتاری مسئولان و نوع مواجهه ما با این آتش‌سوزی‌ها با محمد درویش، فعال و پژوهشگر محیط‌زیست و از مدیران سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت‌وگویی انجام دادیم و او در این‌باره به «فرهیختگان» گفت: «اگر می‌توانستیم رفتارهای پرخطری که مردم معمولا انجام می‌دهند را کنترل کنیم، بخش بزرگی از این آتش‌سوزی‌ها اتفاق نمی‌افتاد یعنی بخش قابل‌توجهی از این آتش‌سوزی‌ها به‌خاطر رفتارهای سهوی است و ریشه انسانی دارد. مثلا چوپان‌ها مثل تمام ادوار زندگی و فعالیت‌شان حین کار چای درست می‌کنند و برای حرارت مورد‌نیازشان هم یک بوته گون را آتش می‌زنند، مثل همیشه منتهی گاهی مثل همین روزها که پوشش گیاهی خیلی خوب است و همه خشک شده یکباره این آتش زیاد می‌شود و آنها شوکه می‌شوند و کار از دست آنها در می‌رود. یا مثلا مسافر و گردشگری شیشه مربا یا پلاستیکی را در طبیعت جا گذاشته که آب باران در آن جمع می‌شود، تبدیل به ذره‌بین می‌شود و در ساعت‌هایی از روز این علف را آتش می‌زند. یک بطری آب‌معدنی می‌تواند تبدیل به ویژگی ذره‌بینی شود. یا مثلا ته‌سیگاری که از خودرو پرت می‌کنند، الان تا کنار جاده هم علوفه است و این کار می‌تواند باعث آتش‌سوزی شود. آتش‌سوزی درمحل کارم یعنی باغ گیاه‌شناسی که اتفاق افتاد، دقیقا همین دلیل را داشت. اتفاقی آنجا بودم و دیدم راننده‌ای از ماشین ته‌سیگاری به بیرون پرت کرد و از کنار اتوبان ضلع‌غربی پارک چیتگر آتش گرفت و تا داخل پارک هم ادامه یافت. تا آتش‌نشانی بیاید دوهکتار از منطقه سوخت. اینجا رسانه خیلی می‌تواند کمک کند. صداوسیما باید کلیپ‌های جذاب کوتاه بسازد و این هشدارها را بدهد. دریغ از اینکه این کار انجام شود، چقدر هم خواهش و درخواست می‌کنیم. انگار‌نه‌انگار صداوسیما وظیفه‌ای دارد. می‌تواند راحت دراین زمینه کمک کند. به جای یک‌درصد تبلیغات چیپس و پفک از این کلیپ‌ها بسازد. از بخشی از این آتش‌سوزی‌ها جلوگیری می‌شود.»
ساده‌ترین کارها را برای مواجهه با آتش‌سوزی‌های طبیعی انجام نداده‌ایم
درویش در ادامه بااشاره به ضعف مدیریتی و ناتوانی ما در مواجهه با آتش‌سوزی‌ها به‌ویژه آنهایی که ریشه طبیعی دارند، گفت: «ما فقط از یک نوع آتش‌سوزی نمی‌توانیم جلوگیری کنیم، آن‌هم وقتی رعد و برق شود و درختی آتش بگیرد. طبیعت آماده است و آتش گسترده می‌شود. در‌غیر این صورت بقیه را می‌توانیم در مرحله پیشگیری کنترل کنیم که این اتفاق رخ ندهد. به‌مرحله آمادگی می‌رسیم، بالاخره آتش اتفاق می‌افتد. کاری نمی‌توان کرد و مواقعی آتش اتفاق می‌افتد، دراین مواقع اگر به کمتر از یک ساعت وقوع آتش به محل برسیم تا 90درصد خسارت‌ها کاهش می‌یابد. دلیل اینکه نمی‌رسیم به‌خاطر این است که سامانه درستی نداریم که مردم از آن اطلاع داشته باشند، یعنی دو شماره تلفن 1504 و 1540 را خیلی‌ها حفظ نیستند. همواره می‌گوییم شماره تلفن سه‌رقمی دولت اعلام کند که مردم به یاد داشته باشند و آتشی دیدند اطلاع دهند و یگان‌های امدادی برسند. دیروز از بچه‌های منابع طبیعی شنیدم ظاهرا شماره تلفن سه‌رقمی را در نظر گرفته‌اند. می‌خواهند از فردا اعلام کنند و امیدوارم این اتفاق بیفتد و این مشکل حل شود. به‌هرحال شماره تلفنی هم که بیان کردند 139 است که امداد جنگل و مرتع است. نکته بعدی اینکه سازمان جنگل‌ها تمام مناطق آسیب‌پذیر در زاگرس و ارسباران و هیرکانی را تقسیم بندی کرده است و ما می‌دانیم چه جاهایی بیشتر آتش می‌گیرد. درطول این 50-40 سال این را فهمیدیم. در مناطق یگان‌های آماده‌باش بگذارید. کمپ ایجاد کنید و آموزش به جامعه محلی بدهید، خوشبختانه داوطلب زیاد است، تجهیزات برای آنها فراهم کنید یعنی کفش ضدحریق و لباس ضدحریق، دمنده و... فراهم کنید تا موقعی که آتش گرفت در کمتر از یک‌ساعت خاموش کنیم. همین چند کار متاسفانه انجام نمی‌شود. نکته بعد هم اینکه از این کارهای بروکراتیک دست بردارید، اینکه نامه به نیروی نظامی بزنیم که هلی‌کوپتر بفرستد تا آتش را خاموش کند و ساعتی 20میلیون پول بریزند. این مملکت ماست و واقعا باید در ستاد فرماندهی کل‌قوا حل شود که وقتی آتش گرفت، هلی‌کوپتر بلند شود و منتظر ریختن پول نباشد.»
نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه
اخبار مرتبط: