به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، دو هزار و 190 روز پیش بود که صحبتهای مجتبی صدیقی، معاون وزیر علوم مسیر زندگی دانشجویان بورسیه را تغییر داد و این دانشجویان را وارد جاده پرپیچوخمی کرد که هنوز هم برخی از آنها را به مقصد نهاییشان نرسانده است. دانشجویان بورسیه که از 6 سال پیش با غیرقانونی خوانده شدن مسیر بورسیهشان با چالشهای زیادی برای جایابی و جذب در دانشگاههای داخل کشور روبهرو شدند، بهرغم وعدههای مسئولان شورایعالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم و حتی ورود دیوان عدالت اداری بعد از بالاگرفتن دعوا میان دانشجویان و مسئولان مختلف، هنوز با مشکلات موجود دستوپنجه نرم میکنند و مشخص نیست بالاخره موضوع بورسیههای جنجالی در کشور چه زمانی به ایستگاه پایانی خواهد رسید. حاشیههای ایجادشده برای بیش از سههزار و 700 دانشجوی بورسیه در برههای به حدی رسید که نهایتا مقام معظم رهبری در تیرماه 94 ورود مستقیمی به این مساله داشتند و در دیدارشان با اساتید دانشگاههای کشور در اینباره عنوان کردند: «یکی از غلطترین کارهایی که در این یکیدو سال اخیر انجام شد، مساله بورسیهها بود. اگر این حرف راست هم بود -که البته بعد تحقیق کردند، معلوم شد به آن شکل، راست هم نیست؛ آنطوری که روزنامهها با آن بازی کردند هم نبود؛ به ما گزارشهای دقیق و براساس بررسیها دادند- راهش این نبود که ما مساله را روزنامهای کنیم. یک تعدادی برخلاف قانون، امتیازی بهدست آوردند؛ خیلیخب، راه قانونی وجود دارد: لغو کنند آن امتیاز را؛ سروصدا ندارد. جنجال درست کردن، حاشیه درست کردن است و این سم برای محیط علمی است که باید با آرامش کار خودش را دنبال کند. این سم را متاسفانه افرادی براساس همان پایههای بینش فکری مبتنیبر سیاسیکاری و سیاستبازی به کام دانشگاه کشور ریختند»؛ بعد از این صحبتها امیدها در دل دانشجویان برای به سرانجام رسیدن وضعیتشان زنده شد، اما درمقابل گویا مسئولان مربوطه در آموزشعالی کشور چندان تمایلی به تمام شدن جنجالها نداشتند؛ تاجاییکه رهبری دوسال بعد و اینبار در دیدار با مسئولان دستگاه قضایی کشور از طولانی شدن وضعیت رسیدگی به دانشجویان بورسیه گلایه کرده و گفتند: «در موضوع بورسیهها، موضوع بهدرستی پیگیری نشد و آن کاری که باید انجام میشد محقق نشد.» از آن سال تاکنون همچنان پرونده برخی از این دانشجویان در راهروهای دیوان عدالت اداری بهسر میبرد.
98؛ سالی پراتفاق برای دانشجویان بورسیه
با اینحال میتوان ادعا کرد که از سال گذشته تاکنون اقدامات مسئولان برای تعیینتکلیف پرونده بورسیهها شتاب قابلتوجهی گرفته است؛ تاجاییکه شاید سال 98 را بتوان یکی از مهمترین و سرنوشتسازترین سالها برای دانشجویان بورسیه و البته روسای دانشگاههای کشور قلمداد کرد. بهعبارت دیگر، سال گذشته بود که حکم جایابی برای تعداد نسبتا کثیری از دانشجویان بورسیه صادر شد و حتی قرار به جذب بخشی از دانشجویان بورسیه توسط دانشگاه آزاد اسلامی نیز شد. از طرف دیگر بهدلیل مقاومت تعدادی از دانشگاههای دولتی درقبال پذیرش دانشجویان بورسیه، حتی حکم انفصال از خدمت آنها نیز صادر شد؛ حکمی که البته هیچگاه به مرحله اجرا گذاشته نشد و بهنظر میرسید احکام بیشتر جنبه تبلیغی داشتهاند تا عملیاتی.
در این میان شاید ورود شورایعالی انقلاب فرهنگی به بحث بورسیهها و صحبتهای محمدعلی کینژاد، رئیس هیات جذب این شورا را میتوان از مهمترین وعدههای مطرحشده توسط مسئولان برای حل مشکل بورسیهها دانست؛ ورودی که باعث شده بود این شورا در 6 ماه دوم سال گذشته تقریبا بهصورت ماهانه تصمیماتی را درباره بورسیهها بگیرد، بهطوریکه به گفته کینژاد در آبان 98 مقرر شده بود تمام بورسیهها تا بهمنماه 98 در دانشگاهها جذب و جایابی شوند؛ صحبتی که البته هیچگاه رنگ واقعیت به خود نگرفت و بعد از گذشت پنجماه همچنان برخی پروندهها منتظر صدور حکم توسط قضات دیوان عدالت اداری هستند تا آرزوی دانشجویان بورسیه برای رسیدن به نقطه مدنظرشان با گذشت هر روز طولانیتر شود. از طرف دیگر محکوم شدن محمود صادقی به 50 میلیون ریال جزای نقدی برای اظهارنظر درخصوص پرونده بورسیهها و شکایت دانشجویان بورسیه از او را میتوان ازجمله اتفاقات جنجالی رخداده در این حوزه دانست که در دومینماه از سالجاری 99 برای نماینده سابق مجلس رخ داده است.
رسیدگی به 21 پرونده نهایی بورسیه شاید وقتی دیگر
اردیبهشت امسال از نیمه گذشته بود که غلامرضا مولابیگی، معاون قضایی، نظارت و بازرسی دیوان عدالت اداری در گفتوگو با یکی از رسانهها از تعیین تکلیف تمام پروندههای بورسیه تا کمتر از یکی دو ماه آینده در دیوان عدالت اداری خبر داده و گفته بود: «تعداد کل پروندههایی که با موضوع بورسیه، حکم ورود به شعب دیوان عدالت اداری را گرفتند، حدود 72 پرونده بود که درحال حاضر، 51 فقره از این پروندهها کاملا اجرا و مختومه با اجرای حکم شده است.» همین اظهارنظر حکایتاز عدم تعیین تکلیف 21 پرونده دیگر داشت. به گفته این مقام مسئول از این تعداد، درخواست اعمال ماده 110 برای 9 فقره از پروندهها صادر شده و 12 پرونده دیگر نیز در شعبه 6 اجرای حکم، درحال پیگیری هستند. هرچند به گفته مولابیگی این پروندهها نیز در آینده نزدیک تعیین تکلیف میشوند، اما باتوجه به گذشت 6 سال از پرونده بورسیهها، بهنظر نمی رسد تا دو ماه آینده این پرونده بهمعنای واقعی مختومه شود.یکی از نکات قابلتوجه در صحبتهای مولابیگی، اشاره او به عدم اجرای حکم انفصال از خدمت برای روسای دانشگاههای تهران، کاشان و تربیتمدرس و یکی از پژوهشکدههای وزارت علوم است، چراکه به گفته او بهجز دانشگاه تهران که برای اجرای حکم، تقاضای استمهال کرده بود و هنوز از مهلت درخواستشده، زمان باقی مانده، حکم انفصال برای دیگر روسا اصلا به قطعیت انفصال نرسید؛ دلیلش هم آن است که این افراد به جذب دانشجویان بورسیه اقدام کردند و عملا حکم انفصال و استنکاف برای آنها منتفی شده است. در اصل درباره اجرا یا منتفی شدن حکم انفصال دانشگاه تهران نیز باید منتظر ماند و دید بعد از پایان استمهال چه اتفاقی رخ خواهد داد.
احکام انفصال از خدمت برخی روسای دانشگاهها هیچگاه اجرایی نشد
در کنار همه اظهارنظرها و اتفاقات رخ داده و در دست اقدام، اما دانشجویان بورسیه از تداوم مشکلاتشان صحبت میکنند. یکی از این دانشجویان که با حکم دیوان عدالت اداری در یکی از دانشگاههای کشور جذب شده است، در گفتوگو با «فرهیختگان» با تاکید بر اینکه متاسفانه هنوز اتفاق ویژهای برای حل مشکلات دانشجویان بورسیه نیفتاده است، گفت: «بهتر است بگوییم علیرغم اینکه سالهاست شورایعالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم وعده رفع مشکلات این دانشجویان را میدهند، اما در عمل تغییری رخ نداده و دانشجویان همچنان با مشکلات قبلی سروکار دارند. هرچند پیشتر بحث جایابی دانشجویان در مراکز دانشگاه آزاد اسلامی هم مطرح شده بود تا شاید از این طریق بتوان بخشی از مشکلات را برطرف کرد، اما این مهم همچنان به نتیجه نرسیده است.» او به موضوع انفصال از خدمت روسای دانشگاهها اشاره و تصریح کرد: «بحث انفصال نیز مربوط به احکام قضایی دیوان عدالت اداری است که عملا اتفاقی نیفتاده و درباره دانشگاه تهران همچنان وضعیت نامشخص است. نباید فراموش کنیم که این مهم جدا از بحث جایابی دانشجویان است، چراکه جایابی فرآیندی است که طی آن وزارت علوم دانشجوی بورسیه را در یکی از دانشگاهها جایابی میکند که متاسفانه در این مهم مشکلات زیادی وجود داشته و دارد که هنوز حل نشده، اما بحث انفصال مربوط به احکام قضایی دیوان است که عملا اتفاقی را برای دانشجویان رقم نزده است. البته احکام صادرشده برای روسای دانشگاهها بدوی است نه قطعی و قطعا تا اجرای آن نیازمند زمان است، ولی چون برخی روسا بعد از انتشار این احکام اقدام به جذب دانشجویان بورسیه کردند، عملا این حکم برای آنها لغو شده است.»
دیوان عدالت اداری در حمایت از دانشجویان بورسیه تغییر رویکرد داده است
این دانشجوی بورسیه عنوان کرد: «مشکل اینجاست که وزارت علوم درباره جایابی دانشجویان بورسیه تنها به دانشگاهها توصیه میکند که میتوانند مثلا فلان دانشجو را جذب کند و همین مساله بهانهای شده که دانشگاهها از پذیرش آنها سرباز بزنند، در حالی که قطعا باید بعد از جایابی نسبت به جذب دانشجو اقدام شود و اصلا نیازی به طرح شکایت نباشد. »
او با بیان اینکه تبدیل کردن پرونده بورسیهها به سیاسیبازی توسط مسئولان باعث شده از همان ابتدا تاکنون مشکلات زیادی برای دانشجویان ایجاد شود، ادامه داد: «متاسفانه علیرغم اینکه دیوان عدالت اداری در ابتدای ورودش به مساله بورسیهها، اقداماتی را در راستای حمایت از دانشجویان انجام داد که ازجمله آن میتوان به صدور احکام انفصال از خدمت برخی روسای دانشگاهها اشاره کرد، اما دیوان اخیرا تغییر رویکرد داده است و عملا در صدور احکام به حمایت از دانشگاهها میپردازد. در اصل این اقدام را میتوان کمی سیاسی بازی برخی مسئولان ازجمله محمدرضا رضوانطلب که رئیس مرکز جذب اعضای هیاتعلمی وزارت علوم است، دانست که بهطور مرتب به این دیوان رفتوآمد دارد و در اصل بهنوعی فشار به دیوان عدالت در این زمینه زیاد شده است.»
این دانشجوی بورسیه در توضیح بیشتر این مساله گفت: «یکی از قضات دیوان درحال صدور احکامی است که عملا خلاف مشی اولیه دیوان درباره بورسیههاست و یکی از توجیهات آن داشتن حکم بورس خارج از کشور برای دانشجویان است، درحالی که دیوان اصلا نباید به جزئیات ورود کند. طبیعتا حکم بورس مساله حقوقی است و نباید فراموش کنیم که دیوان عدالت اداری باید صرفا به داشتن حکم بورس و تعهد محضری توسط دانشجویان توجه داشته باشد و قطعا تمام دانشجویان نیز این مدارک را دارند، چراکه اگر دیوان عدالت اداری بخواهد درگیر نیتخوانی و چرایی داشتن حکم بورس خارج یا داخل دانشجویان شود، حتما مشکلات بیشتری برای دانشجویان ایجاد خواهد شد. از طرف دیگر چرایی حکم صدور بورس داخل یا خارج ارتباطی به دانشجویان ندارد و آنها مدارک قانونی را که همان حکم بورس و تعهد محضری است، در اختیار دارند.»
دیوان عدالت اداری اخیرا در صدور احکام بدوی پشت دانشجویان را خالی کرده است
به گفته او از آنجا که دیوان در مرحله صدور احکام بدوی پشت دانشجویان بورسیه را خالی کرده است، امیدواریم در مرحله صدور احکام قطعی تغییر رویه دهد تا بتوانیم شاهد اتفاقات خوبی باشیم؛ البته دانشجویان جوابیههایی را برای رفع استدلال دیوان عدالت نوشتهاند تا بتوانند در مرحله تجدیدنظر رای دیوان را برگردانندکه در غیر اینصورت قطعا مشکلات برخی دانشجویان بیشتر از گذشته خواهد شد.
این دانشجو گفت: «از سههزار و 700 دانشجوی بورسیه، 700 دانشجو بورسیه خارج و سههزار بورسیه داخل بودهاند که متاسفانه همچنان تعدادی از این دانشجویان بهدلیل مشخص نشدن وضعیتشان و همچنین مقاومت دانشگاهها در جذب آنها، درحال طرح شکایت به دیوان عدالت اداری هستند. همچنین احکام تعدادی دیگر از دانشجویان در مرحله بدوی قرار دارند و از آنجا که فرآیند دیوان عدالت اداری از طرح شکایت تا اجرای حکم نزدیک یک سال و نیم زمان میبرد، حتی طرح شکایت نیز باعث شده دانشجویان بخشی از زمان خود را از دست بدهند. با این حال باید بگویم برخی احکام نیز در مرحله اجرای حکم قرار دارند.»
او عنوان کرد: «بحث بورسیهها مربوط به دانشجویانی است که از سال 84 تا 92 بورسیه گرفتند و از آنجا که دانشجویانی که بورسیهشان مربوط به دوسال پایانی میشد، عملا فرصت جایابی نداشتند و بعد از آن نیز شاهد تغییر رویکرد دولت نسبت به موضوع بورسیهها بودیم، عملا آنها در بلاتکلیفی قرار گرفتهاند که متاسفانه این مهم همچنان برای برخی دانشجویان وجود دارد، چراکه مشکل دقیقا از جایی شروع شد که دولت یازدهم و دوازدهم به تعهدات دولت قبلی درقبال دانشجویان بورسیه پایبند نبود و عملا دانشجویانی که چه در داخل و چه در خارج با هزینه دولت بورسیه شده بودند، امکان خدمت در دانشگاههای کشور را پیدا نکردند.»
این دانشجو گفت: «براساس آییننامه، دانشجویان بورسیه باید دوبرابر مدت تحصیلشان را در دانشگاههای کشور خدمت کنند، اما عملا بعد از غیرقانونی خواندن بورسیه توسط دولت یازدهم، دانشگاهها از پذیرش این دانشجویان سرباز زدند و تا امروز نیز اقدامات صورت گرفته نتوانست آنطور که باید مشکل این دانشجویان را حل کند. البته در همان زمان برخی دانشجویان با مشکلات تحصیلی نیز روبهرو شدند و دولت اعلام کرد دیگر هزینه تحصیل آنها را نمیپردازد که این مساله بعد از اولین ورود رهبری به موضوع بورسیهها در سال 94 حل و تحصیل تمامی دانشجویان با هزینه دولت تمام شد.» او تصریح کرد: «جالب اینجاست که حتی در همان سالهای اول غیرقانونی خواندن بورسیه بعد از انجام تحقیقات مشخص شد که هیچگونه اشتباهی در روند بورسیه سههزار و 700 دانشجو وجود نداشته و تمام روند قانونی بوده است، اما بهدلیل سیاسیکاری مسئولان وزارت علوم در دولت یازدهم دیدیم که پرونده بورسیهها به کجا رسیده و الان بعد از گذشت 6 سال همچنان مشکلات پابرجاست و تنها شاهد وعده دادن توسط مسئولان هستیم.»
به گفته او آمار دقیقی از اینکه پرونده دانشجویان بورسیه در کدام مرحله رسیدگی قرار دارد، در دسترس نیست و با توجه به اینکه درطول این مدت هربار به تعداد دانشجویان شاکی اضافه شده، نمیتوان بهطور قطعی در اینباره اظهارنظر کرد. از طرف دیگر در اجرای احکام هم میبینیم فاصله زیادی طی میشود تا احکام از مرحله شکایت به مرحله صدور رای و اجرای آن برسد و همین مساله خود باعث ایجاد نگرانیهایی برای دانشجویان شده است، چراکه برخی از آنها با محدودیت سنی روبهرو هستند و این خود مساله مهمی است که باید به آن توجه شود.
* نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامهنگار