به گزارش «فرهیختگان آنلاین»،از سال‌ها پیش مساله تفاوت میان زن و مرد در بسیاری از حوزه‌ها ازجمله حوزه علم مطرح بوده است به‌طوری که بسیاری از افراد به زنان در خیلی از زمینه‌ها اعتماد نداشتند و فعالیت‌های خارج از خانه را به‌طور کامل اموری مردانه تلقی می‌کردند که زنان نباید در آنها وارد شوند و دخالت کنند. اما به‌مرور با ورود زنان به عرصه‌های مختلف اجتماعی، شهری، سیاسی، علمی، دانشگاهی و... نگاه تک‌جنسیتی دنیا به‌مرور تغییر کرد تا جایی که امروز توجه ویژه‌ای به جایگاه زنان در همه عرصه‌ها می‌شود. اما به‌رغم تغییری که در دیدگاه برخی ایجادشده، هنوز بسیاری افراد جوامع مختلف هستند که به زن به‌عنوان یکی از نیروهای موثر جامعه اعتقادی ندارند و همواره سعی می‌کنند آنها را از فعالیت‌های مهم و حساس دور نگه دارند. سوءاستفاده‌هایی که به‌عنوان نیروی کار در محیط‌های کاری از زن می‌شود، بدرفتاری‌ها، دستمزدهای پایین‌تر نسبت به مردان و حتی تفاوت ارتقای شغلی نسبت به مردان ازجمله مشکلاتی هستند که زنان در مشاغل مختلف با آن دست به گریبانند. حال اگر رنگین‌پوست بودن زنان را هم به این مشکلات اضافه کنید، مشکل دوچندان می‌شود. اما زنان در همه دنیا با تلاش خستگی‌ناپذیر خود در سال‌های متمادی، خود را ثابت کرده‌اند و توانسته‌اند تا حد زیادی خودشان را در فعالیت‌های مختلف پیدا کنند و نشان دهند اما هنوز هم باورهای غلط درباره توانایی‌های زنان وجود دارد که باید اصلاح شود.
علم، مردمحور نیست
یکی از نقاطی که نمی‌توان جایگاه زنان را نادیده گرفت، حوزه‌های علمی و به‌ویژه درمقابله با ویروس کروناست که همگام با مردان، شبانه‌روز در آزمایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مشغول تحقیق و مطالعه بوده و هستند. از زمانی که کرونا در دنیا شیوع پیدا کرده، محققان و دانشمندان زیادی فعالیت‌های تحقیقاتی خود را آغاز کرده و مورد تقدیر قرار گرفته و یافته‌های خود را به جامعه منتقل و سعی کرده‌اند در پیشگیری و درمان این بیماری موثر عمل کنند. در این مسیر حتی دانشجویان و اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها هم به میدان آمدند تا سهمی در این تحقیقات داشته باشند، اما با تمام این حرف‌ها، در صحنه‌های علمی هنوز هم گاهی موضوع جنسیتی و نژادی مطرح می‌شود و جایگاه ویژه‌تری را برای مردان درنظر می‌گیرند. این مساله حاکی از نابرابری میان مردان و زنان و شکافی است که بین این دو جنس در جامعه وجود دارد که باید آن را مدیریت کرد تا درجهت صحیح هدایت شود. زنان هم مانند مردان در سیاستگذاری‌ها حضور دارند، آزمایش‌های بالینی را طراحی و مطالعات میدانی را هماهنگ کرده و حتی گاهی هدایت جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل آنها را برعهده می‌گیرند اما کمتر دیده شده که چنین فعالیت‌هایی ازسوی محققان و دانشمندان زن در رسانه‌ها منعکس و به آن پرداخته شود. حتی پیش از این هم، همه‌گیرشناسان، ویروس‌شناسان و متخصصان طب بالینی متعددی با رسانه‌های مختلف و ژورنال‌ها گفت‌وگو داشته‌اند اما سیاست رسانه‌ها معمولا به‌گونه‌ای است که جهت‌گیری خود را بیشتر به‌سمت مردان سوق می‌دهند. درحال حاضر و با توجه به شرایط کرونایی دنیا، با وجود اینکه محققان و دانشمندان زن در عرصه‌های تحقیقاتی و آزمایشگاهی و در خط‌مقدم مقابله با کرونا مشغول فعالیت هستند، بازهم اخبار به‌سمتی هدایت می‌شود که عملکرد آنها نادیده گرفته شده و تنها فعالیت مردان محقق و دانشمندان عنوان می‌شود. این درحالی است که نه علم اپیدمیولوژی و نه طب علومی مردمحور نیستند اما زنان معمولا در این علوم در مرکز توجه قرار نمی‌گیرند. از این گذشته، کمتر می‌توان در رسانه‌ها و اخبار شاهد حضور فعالیت دانشمندان رنگین‌پوست و به‌ویژه زنان رنگین‌پوست محقق باشیم که نژادپرست بودن شدید رسانه‌های به‌ویژه غربی را در این زمینه نشان می‌دهد.
دامنه تاثیر منفی نگاه جنسیتی
موضوع تفاوت جنسیتی را حتی می‌توان در دانشگاه‌ها هم مشاهده کرد به‌طوری که صدای استادان مرد غیرمتخصص حتی بیشتر از استادان زن متخصص شنیده می‌شود و در رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی هم حضور فعال‌تری دارند. شنیده نشدن اخباری از محققان و دانشمندان زن در فرآیند شیوع ویروس کرونا ازجمله نمونه‌هایی از همین تبعیض جنسیتی است که دنیا و به‌ویژه غرب با آن دست به گریبان است. این مساله نه‌تنها دیده نشدن زنان را در جایگاه‌های علمی و هدایت یک گروه تحقیقاتی زیر سوال می‌برد بلکه ناتوان بودن ما را در جدی گرفتن محققان جوان زن نیز نشان می‌دهد. این موضوع تا اندازه‌ای اهمیت دارد که حتی ممکن است در ثبات زنان دانشمند در حرفه خود تاثیر داشته باشد. به‌علاوه، زنان بیشتر در کارهای عملی و فعالیت‌هایی که نیاز به تصمیم‌گیری داشته باشد بهتر از موقعیتی عمل می‌کنند که تنها باید مقاله‌ای علمی بنویسند. اما چیزی که در این میان توجه را به خود جلب می‌کند، تداوم فعالیت زنان دانشمند و محقق در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به‌رغم این شکاف‌های جنسیتی در دوران کرونایی است که نسبت به آنها اعمال می‌شود. این درحالی است که تلاش آنها حتی در نبود همه‌گیری هم ازسوی دانشگاه‌ها معمولا نادیده گرفته می‌شود، درصورتی که محققانی فرصت‌طلب که الزاما صلاحیت و تخصص لازم را برای فعالیت ندارند، در دوران شیوع کووید-19، به‌رغم وجود دانشمندان زن دارای صلاحیت و بسیار کارآزموده، عنان کار را در دست گرفته‌اند و محیط تحقیقاتی را به فضایی نسبتا مردانه تبدیل کرده‌اند.
خطر حاکمیت مردان غیرمتخصص
فضای علمی نسبتا مردانه که زنان محقق، دانشمند و دارای صلاحیت و تخصص نقش کمرنگی در آن دارند، بسیار خطرناک و مسموم است چراکه محققان غیرمتخصص مرد به‌طور طبیعی بیشتر از زنان متخصص مورد توجه قرار می‌گیرند و این واقعیت، ساختار حاکمیت مردان به‌ویژه سفیدپوست را بدون توجه به صلاحیت آنها در حوزه‌های علمی نشان می‌دهد و این می‌تواند برای علم بسیار آسیب‌زا بوده و به بدنه دانش و تحقیقات دنیا صدمه جدی وارد کند.
در بحبوحه شیوع ویروس کرونا که بسیاری از مشاغل به‌صورت دورکار شده، بار سنگینی روی شانه‌های زنان فعال در عرصه‌های علمی قرار دارد. از یک‌سو فعالیت‌های شغلی و تحقیق و مطالعه و ازسوی دیگر، مسئولیت‌های خانه و فرزندان، مسیر دشواری را پیش‌روی آنها قرار داده است و کارهای خانه زمان زیادی را از آنها می‌گیرد، اما آنها تلاش کرده‌اند به‌نوعی برنامه‌ریزی کنند تا از عهده همه این کارها برآیند. در این میان، ممکن است عده‌ای در عرصه ارائه مقاله‌های علمی کم‌فروغ‌تر ظاهر شده باشند، اما این دلیل نمی‌شود که نقش زنان را در تحقیق و مطالعه علمی دنیا نادیده گرفت و عرصه را برای مردان باز گذاشت تا فضا را تک‌جنسیتی کنند و از این شرایط به نفع خود بهره ببرند. اما درحال‌حاضر، بیشترین مقالات تحقیقاتی پیرامون کووید-19 با محوریت دانشمندان و محققان مرد به ثبت رسیده است و این ترس وجود دارد که چنین تجربه‌ای بعد از پایان یافتن کرونا، به آسیبی آکادمیک تبدیل و گریبانگیر زنان محقق شود.
به‌دنبال راه‌حل
تاکنون راه‌حل‌های مختلفی برای تغییر این نگاه جنسیتی به زنان به‌ویژه در قالب آکادمیک ارائه شده است؛ از تغییر در معیارها گرفته تا فرصت‌های بودجه‌ای، افزایش آگاهی در مقابله با ژورنالیست‌ها و شنیدن صدای زنان محقق در پنل‌های آکادمیک همگی جزء همین راهکارها به‌شمار می‌روند. اما چیزی‌که از نتایج آن برمی‌آید، این است که این راه‌حل‌ها برای مقابله با نابرابری‌های موجود کافی نیستند. درواقع، ما به آزمون‌های عمیق‌تری از این موضوع نیاز داریم و باید به‌طور جدی درمورد فضای مسموم فرهنگی و نهادی تامل کنیم.
کرونا، اثباتی بر توانایی زنان در بحران‌ها
ویروس کرونا در کنار تمام مشکلاتی که برای همه مردم دنیا ایجاد کرد، اما نتایج قابل‌توجهی هم به همراه داشت و درس‌های زیادی می‌توان از آن گرفت. یکی از آنها شاید این باشد که به ما آموخت دنیا تا چه اندازه می‌تواند مستاصل باشد و دنیا چقدر به زنانی توانمند در سطح بالای سیاسی نیازمند است. در مبارزه جهانی با کرونا، نیوزیلند و آلمان دومورد استثنا هستند که می‌توان از آنها به‌عنوان نمونه‌های قابل‌ذکر نام برد، به‌طوری‌که آمار پایینی از مرگ‌ومیر بر اثر کرونا در این دو کشور گزارش شده و هرگز قابل‌مقایسه با کشورهایی چون آمریکا، اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، روسیه، انگلیس و هلند نیستند. نیوزیلند و آلمان با داشتن رهبران زن، جزء اقلیت‌های دنیای سیاست بین‌الملل به‌شمار می‌روند که در بحران کرونا به‌خوبی توانسته‌اند از عهده اوضاع برآیند و شرایط را به‌خوبی مدیریت کنند. میشل بیکر، یکی از اپیدمیولوژیست‌های برتر دنیا، نیوزیلند را تنها کشور غربی موفق در راستای ریشه‌کنی ویروس کرونا می‌داند. البته بررسی این موضوع که چرا برخی کشورها نسبت‌به بقیه در مهار کرونا موفق‌تر عمل کرده‌اند، لایه‌های پیچیده‌ای دارد، اما هرگز نمی‌توان نقش زنان را در مدیریت و رهبری این دو کشور در رسیدن به هدف نادیده گرفت. شاید بتوان بحران سیاسی کمتر، قاطع‌تر بودن و داشتن تفرقه کمتر را از دلایل موفقیت رهبران این دو کشور عنوان کرد. زنان در ابتکار عمل، مقاومت، خودسازی، حرکت به‌سمت نتیجه و نمایش صداقت بسیار موفق‌تر از مردان عمل می‌کنند. درواقع، کارشناسان بر این باورند که زنان در 84 درصد مهارت‌های خود بیشتر از آنچه تصور می‌شد، خوب عمل می‌کنند. البته این گزارش درحالی به مهارت‌های زنان اشاره می‌کند که کمتر از 7 درصد رهبران جهان، 24 درصد از سیاستمداران و کمتر از 5 درصد مدیران اجرایی کشورها را زنان تشکیل می‌دهند، بنابراین می‌توان تصور کرد که این شکاف جنسیتی نقش مهمی در افروختن آتش درگیری بین کشورها و مشکلات موجود از قبیل فقر، نابرابری ثروت، قحطی و تغییرات آب‌وهوایی ایفا می‌کند.
زنان در خط مقدم
زنان علاوه‌بر مردان در خط مقدم مبارزه با ویروس کرونا در جهان بودند، این درحالی است که حدود 70 درصد نیروهای کادر درمان و نیز 85 درصد کل پرستاران را نیز زنان تشکیل می‌دهند، بنابراین آنها درمعرض خطر بسیاری قرار دارند. در کنار همه اینها، تصمیم‌گیری و هدایت بخش‌های مهم در امر سلامت نیز گاه برعهده آنهاست به‌عنوان مثال، در آمریکا باوجود تبعیض نژادی حاکم، بسیاری از محققان و دانشمندان سیاهپوست زن در مراکز تحقیقاتی مشغول فعالیت هستند. در ابتدای سال 2020، فهرستی 100 نفره از دانشمندان سیاهپوست منتشر شد که همگی در خط مقدم مبارزه با کووید-19 حضور داشته‌اند. یکی از آنها ایمنی‌شناس ویروسی است که در مؤسسه ملی سلامت مشغول فعالیت است و با جدیت روی واکسن mRNA کووید-19 کار می‌کند و به‌تازگی فاز نخست آزمایش‌ها را هم با موفقیت پشت‌سر گذاشته است. تحقیقات قبلی این دانشمند سیاهپوست آمریکایی، روی mRNA تمرکز داشت که به‌عنوان روشی برای بهبود واکنش ایمنی بدن دربرابر ویروس مورداستفاده قرار می‌گرفت. با تمام موفقیت‌هایی که زنان در عرصه‌های علمی و دیگر زمینه‌ها داشته‌اند، اما هنوز هم نگاه‌های تبعیض‌آمیز به آنها وجود دارد که گاهی به‌مانند سدی دربرابر موفقیت آنها ظاهر می‌شود. باوجود این، زنان نخبه و دانشمند باتوجه به وظیفه‌ای که روی دوش خود دارند و مسئولیت بالایی که حس می‌کنند، تاکنون توانسته‌اند به‌خوبی خود و توانمندی‌هایشان را به اثبات برسانند و در عرصه‌هایی ورود کنند که تا قرن‌ها پیش حتی اجازه تحصیل در آن را هم نداشتند.
* نویسنده: مترجم: ندا اظهری