به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، یوسف مولایی، عضو هیات علمی و استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» امکان استفاده آمریکا از مکانیسم ماشه ذیل برجام و قطعنامه 2231 را بررسی و توضیحاتی را در این خصوص ارائه کرد. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد.
درخصوص تلاش برایان هوک برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران از مسیر اسنپ‌بک یا قطعنامه جدید ارزیابی شما چیست؟ از نظر حقوقی با استناد به اینکه در قطعنامه 2231 آمده که آمریکا «شرکت‌کننده» است، امکان استفاده از اسنپ‌بک برایش وجود دارد؟
این مساله برای اولین‌بار است که مطرح می‌شود و پیش از این رویه‌ای درخصوص آن وجود نداشته تا طبق آن عمل شود و براساس آن بتوان اتفاقات را پیش‌بینی کرد. علاوه‌بر این چون این مساله یک‌وجه سیاسی هم دارد قابلیت تفسیرپذیری بیشتری نسبت به زمانی که صرفا یک ماجرای حقوقی باشد، پیدا کرده است. اجازه دهید از اینجا شروع کنیم، در هر حالتی که برجام و شکایت از ایران به شورای امنیت سازمان ملل برود، چون آمریکایی‌ها عضو دائم شورای امنیت هستند، قاعدتا می‌توانند درخصوص آن نظر بدهند؛ چه در برجام حضور داشته باشند و چه نداشته باشند. آمریکا به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت همیشه می‌تواند در مساله‌ای که شورا بخواهد تصمیم‌گیری کند، تاثیرگذار باشد. اینکه عضو برجام باشد یا نباشد، مهم نیست. از این‌رو اگر یک عضو شاکی باشد و مکانیسم ماشه را فعال کند، کار به رای‌گیری برای تداوم تعلیق تحریم‌ها خواهد کشید و اگر یک عضو «شورای امنیت» ناراضی باشد و برخلاف تعلیق تحریم رای بدهد، تحریم‌ها باقی خواهند ماند، لذا از این مسیر است که آمریکا می‌تواند دوباره خود را به برجام پیوند بزند و در آن اثرگذار باشد.
آمریکا به عنوان عضو شورای امنیت امکان دخالت در رای‌گیری‌ها را دارد
با وجود اینکه آمریکا از برجام خارج شده، باز هم امکان حضور در رای‌گیری را دارد؟
بله، طبق ماده‌های 37 و 38 برجام تمامی اعضای شورای امنیت می‌توانند در این خصوص اعلام‌نظر کنند و شما نمی‌توانید به آمریکا به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت بگویید در رای‌گیری شرکت نکند. امکانی برای آنها وجود دارد و روی آن مانور می‌دهند و اصلا به عضویت در برجام کار ندارند.
منظور این است که کشوری جز آمریکا مکانیسم ماشه را فعال کند و بعدش آمریکا می‌تواند در شورای امنیت درباره موضوع نظر بدهد؟
بله. اگر این موضوع را فعال کنند که از طریق مکانیسم ماده‌های 36 و 37 اقدام کنند و مساله در کمیسیون مشترک برجام و هیات وزیران و هیات مشورتی نتیجه ندهد، آن وقت عضوی که شاکی است مساله را در شورای امنیت مطرح می‌کند، در شورای امنیت یک ماه فرصت برای حل اختلاف است و سپس رای‌گیری می‌شود، در اینجا آمریکا حضور دارد و دیگر کاری نمی‌توانید انجام دهید.
یعنی معتقدید آمریکا چون از برجام خارج شده، نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند، ولی به نیابت از آمریکا، یکی از کشورهای اروپایی ممکن است مکانیسم ماشه را فعال کند و درنهایت اگر این کار به شورای امنیت برود، آمریکا هم می‌تواند نظر موثر بدهد؟
بله، به نظر من این‌چنین است. ما هیچ‌جایی رویه مشابه نداریم که بگوییم آمریکا به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت نمی‌تواند این را مطرح کند. از سوی دیگر با توجه به مواضع محکم دیگر کشورهای عضو برجام به‌نظر می‌رسد اگر آمریکایی‌ها بخواهند راسا از اسنپ‌بک استفاده کنند، قطعا کشورهای دیگر به مخالفت با آن برمی‌خیزند و به آنها اجازه نخواهند داد، چون عضو برجام نیستند. روسیه و چین با استناد به همین نکته می‌گویند شما عضو نیستید و نمی‌توانید اختلافی با دیگر اعضا داشته باشید و شکایتی مطرح کنید. از این‌رو به‌نظر می‌رسید آمریکا با وجود حضور چین و روسیه در مواجهه با ایران مسیر راحتی نخواهد داشت و به‌احتمال بسیار قوی هیچ‌امکانی برای بازگشت این کشور به برجام وجود ندارد و در این‌صورت مکانیسم حل اختلاف و مکانیسم ماشه را نمی‌تواند فعال کند، اما اگر این مکانیسم توسط عضو دیگر فعال شود، آمریکا در شورای امنیت حضور دارد و می‌تواند از نفوذ خود استفاده کند. درنتیجه گمان می‌کنم آمریکا یکی از متحدان خود را که می‌تواند انگلیس یا فرانسه باشد، وادار می‌کند در فاصله باقی‌مانده نسبت به فعال‌سازی مکانیسم ماشه اقدام کند.
فعلا برای آمریکا امکان استفاده از مکانیسم‌های شورای امنیت مقدور نیست
این احتمال را می‌دهید اگر آمریکا نتواند از این مسیر پیش رود، قطعنامه دیگری را به صحن شورای امنیت بیاورد؟
بنده معتقدم تا زمانی که روسیه در کنار ایران و مخالف دیدگاه‌های آمریکا درباره ایران است، آمریکا از مکانیسم‌های شورای امنیت و نهادهای بین‌المللی نمی‌تواند به‌طور قانونی علیه ایران استفاده و اعمال فشار کند، چون به دیوار روسیه یا چین بر‌خورد می‌کند. روسیه و چین هم در راستای منافع خود اجازه نمی‌دهند آمریکا یکه‌تازی کند، ولی به‌لحاظ سیاسی توافقی بین اعضای دائم شورای امنیت اگر اتفاق بیفتد، هرکاری امکان‌پذیر است و راه برای هر اقدامی علیه ایران در شورای امنیت باز می‌شود.
فعلا این شرایط فراهم نشده است؟
خیر، این شرایط فراهم نیست و نخواهد شد، ولی غیرممکن هم نیست که بگوییم آمریکا هیچ‌گاه با روسیه کنار نمی‌آید. در شرایط موجود پیش‌بینی این است که این اتفاق رخ نمی‌دهد.
اخبار مرتبط: