به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، همه ما بارها و بارها تصاویر مخابره‌شده ماهواره‌ها از کره زمین را دیده‌ایم؛ تصاویری که شاید در گذشته اصلی‌ترین مولفه برای اثبات حضور انسان در جو خارج از زمین بود، اما امروزه و با پیشرفت تکنولوژی ماهواره‌ها نقش بی‌بدیلی در زندگی مردم ایفا می‌کنند؛ از ناوبری هواپیماها و کشتی‌های نظامی و غیرنظامی گرفته تا مسیریابی ساده‌ای که توسط گوشی‌های هوشمند صورت می‌گیرد، همگی مدیون حضور ماهواره‌ها در مدار زمین هستند. تغییر شیوه زندگی مردم و تکیه‌بر تکنولوژی‌ها باعث شده حضور در فضا به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان قدرت برای کشورها تلقی شود و به‌همین دلیل دانشمندان هوافضای کشورها می‌کوشند تا بتوانند ماهواره‌های خود را به مدار بفرستند؛ کاری که البته انجامش به‌راحتی بیان‌کردنش نیست و سال‌ها زمان می‌برد تا کشوری بتواند درزمره معدود کشورهای فضایی دنیا قرار بگیرد، اتفاقی که هفته گذشته بار دیگر برای ایران تکرار شد و حالا کشورمان نه‌تنها در عرصه غیرنظامی در باشگاه کشورهای فضایی قرار دارد، بلکه با پرتاب ماهواره «نور» درزمره معدود کشورهای دارای ماهواره نظامی در مدار زمین نیز قرار گرفته است؛ ماهواره‌ای که درست زمانی در مدار 425 کیلومتری زمین قرار گرفت که ایران در کنار شرایط تحریمی، همانند دیگر کشورها درحال جنگ با ویروس منحوس است، همان‌که پیام اقتدار ایران را بار دیگر به دنیا مخابره کرد و به‌قول سردار سلامی حالا «سپاه فضایی» شده است تا امنیت کشور بیش از پیش تامین شود و خیال مردم هم آسوده‌تر. در این گزارش به‌سراغ اساتید و پژوهشگران دانشگاه‌های مختلف کشور رفتیم تا از آنها درباره اهمیت پرتاب ماهواره نور در ابعاد مختلف پرس‌و‌جو کنیم، که در ادامه مشروح آن می‌خوانید.
عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر:
حضور در فضا برای بشر امروز امری حیاتی است
محمدمهدی نژادنوری، عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر درباره پرتاب ماهواره نور گفت: «امروز تقریبا همه کشورهای دنیا یا ماهواره‌ای در فضا دارند یا در غیراین‌صورت به خدمات ماهواره‌های نظامی دسترسی دارند و نمی‌توان کتمان کرد تمامی کشورهای دنیا بخش زیادی از نیازمندی‌های مرسوم خود را با استفاده از داده‌های فضایی برآورده می‌کنند و شاید بتوان ساده‌ترین این نیازها را ناوبری دانست.»
نمی‌توان بدون قدرت فضایی مقابل دشمن ایستادگی کرد
او با بیان اینکه قطعا نمی‌توان در دنیای امروز مقابل دشمنان ایستاد درحالی که از قدرت فضایی برخوردار نبود، ادامه داد: «حوزه فضا به‌حدی مهم است که رئیس‌جمهور آمریکا علی‌رغم اینکه فضانوردان این کشور سال‌ها قبل به کره ماه پا گذاشته‌اند، امروز و در سال 2020 با افتخار می‌گوید نیروی فضایی ارتش این کشور را ایجاد کرده و نیروی فضایی جدا از هوافضا و نیروی هوایی به شمار می‌رود، از سوی دیگر این نیرو توسط نظامی‌های این کشور ایجاد شده و ناسا و شرکت‌های خصوصی در آن دخیل نبوده‌اند و این نشان می‌دهد حضور در فضا برای بشر در دنیای فعلی امری حیاتی محسوب می‌شود.» عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر با تاکید بر اینکه دیگر تردیدی نیست که جمهوری اسلامی ایران قدرت منطقه‌ای محسوب می‌شود، اظهار داشت: «قطعا کشوری مانند ایران با این سابقه و پهنای جغرافیایی و همچنین وجود دشمنانی که حتی جلوی واردات دارو را نیز می‌گیرند، باید در فضا حضور داشته و برای این حضور باید بتواند چندین فعالیت فضایی را به‌صورت همزمان دنبال کند که خوشبختانه ماهواره نور یکی از این پروژه ها بوده که به لطف الهی به نتیجه مطلوب رسید.»
پرتاب نور باور جوانان برای دستیابی به قله‌های علم را احیا کرد
مهدی نژادنوری تصریح کرد: «اولین پرتاب ماهواره کشور به سال 1387 و ماهواره امید بازمی‌گردد و امروز شاهد پرتاب ماهواره نور هستیم و قطعا این اقدام دستاوردهای زیادی را برای کشور به همراه خواهد آورد، اول اینکه چون چندین پرتاب قبلی ما با موفقیت همراه نبود، به‌نوعی شاهد ایجاد دلسردی درمیان متخصصان و توده‌های مردم بودیم و این‌گونه تصور می‌شد که ما دیگر نمی‌توانیم در فضا حضور داشته باشیم، درحالی که پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور باعث شد جو شک و تردید نسبت به این حوزه شکسته شود و توانمندی های بالای کشور در عرصه فضا مجددا اثبات شود.» کارشناس فناوری نظامی بیان داشت: «با پرتاب این ماهواره توانستیم فناوری کارآمدی را در کنار دیگر فناوری‌هایمان به دست بیاوریم و تنوع فناوری‌ها می‌تواند در آینده به ما کمک شایانی کند. سومین نکته این است که ماهواره نور بار دیگر این باور را در میان جوانان احیا کرد که ما می‌توانیم به قله‌های علم و فناوری دست پیدا کنیم، هرچند این مسیر با سختی‌هایی همراه خواهد بود.» معاون پژوهشی وزیر علوم دولت دهم بیان داشت: «قطعا پرتاب این ماهواره باعث می‌شود تا دشمنان کشور برای رویارویی با ایران بیشتر از قبل فکر کنند و اقتدار منطقه‌ای کشور را افزایش داده و اعتمادبه‌نفس را در میان دانشمندان ما بالاتر برده است. همچنین وضعیت کسب‌وکاری که بر مبنای خدمات فضایی هستند را رونق می‌دهد؛ چراکه بخشی از دانش‌آموختگان ما می‌توانند از داده‌های فضایی و فعالیت در این عرصه کسب‌وکارهای سطح بالایی را ایجاد کنند، از سوی دیگر به کشورهایی که فاقد توانایی در حوزه فضایی هستند این امکان داده می‌شود که بتوانند با همکاری ایران به این علم دست پیدا کنند.» مهدی نژادنوری اظهار داشت: «در پرتاب ماهواره نور بحث غافلگیری را شاهد بودیم تا جایی که حتی برخی افراد در داخل کشور نیز اصلا چنین تصوری نداشتند که بتوان چنین پرتاب موفقی را داشته باشیم و از طرف مقابل شاهد عصبانیت دشمنان نیز بودیم تا جایی که حتی اعلام کردنداین ماهواره برخلاف مصوبه شورای امنیت سازمان ملل است؛ درحالی که در قطعنامه مذکور ساخت موشک‌هایی که بتوانند کلاهک هسته‌ای حمل کند، ممنوع است و حال باید پرسید ماهواره نور چه ارتباطی به کلاهک هسته‌ای دارد؟ این اقدام نشان‌دهنده استیصال دشمنان ماست که حالا به سراغ سازمان ملل رفته‌اند.»
پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور گام دیگری در راستای قوی‌شدن
عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر تصریح کرد: «ماهواره نور توسط یک پرتابگر سه‌مرحله‌ای به مدار رفت و این اتفاق برای اولین‌بار رخ داده؛ چراکه تا پیش از آن ما موشک سه‌مرحله‌ای نداشته‌ایم و حتی سوخت این موشک نیز هر دو حالت مایع و جامد را شامل می‌شد و این نشان‌دهنده اهمیت این پرتابگر است و همان‌طور که رهبری فرمودند ما بایستی قوی شویم، قطعا پرتاب موفقیت‌آمیز این ماهواره یک گام بزرگ در راستای قوی‌تر شدن بوده است.»
کارشناس مسائل نظامی با بیان اینکه اطلاعاتی از تجهیزات و فناوری به کار گرفته شده در این ماهواره ندارم، افزود: «سردار حاجی‌زاده طی مصاحبه‌ای نکاتی را درباره بعد خدماتی و مخابراتی ماهواره اعلام کرد اما تصور نمی‌کنم این ویژگی‌ها باعث شود تا نور هم‌راستای ماهواره‌های نظامی آمریکا و روسیه و... قرار داشته باشد، چراکه قطعا ماهواره نور اولین پرتاب ماهواره از سوی سپاه بوده و طبیعتا برای مرحله اول یک ماهواره گرانقیمت را استفاده نمی‌کنند تا اگر پرتاب ناموفق بود، خسارت‌های زیادی وارد نشود. به همین دلیل معتقدم قابلیت‌های حداقلی برای این ماهواره در نظر گرفته شده اما قطعا با این موفقیت طبق گفته مسئولان شاهد پرتاب ماهواره نور 2 نیز خواهیم بود و طبیعی است که در نسل دوم این ماهواره قابلیت‌های برتری را شاهد خواهیم بود.»
مهدی‌نژاد با تاکید بر اینکه امروز فاصله بین فناوری‌های نظامی و غیرنظامی بسیار اندک شده است، تصریح کرد: «در اصل هر فناوری‌ای که در حوزه نظامی وجود دارد در بخش غیرنظامی هم می‌توان دید و تنها تفاوت موجود ترکیب میان فناوری‌ها در این دو حوزه است؛ از این‌رو نمی‌توان درباره پیچیدگی فناوری در حوزه نظامی با غیرنظامی تفاوت زیادی قائل بود، اما نکته کلیدی این است که امروز در دو حوزه کنار یکدیگر قرار گرفته و مکمل یکدیگر عمل می‌کنند و به همین دلیل شاهد سطح بالایی از کارآمدی و درمقابل کاهش میزان خطاها هستیم و تاکید می‌کنم که امروز با پرتاب ماهواره نور نشان دادیم که دیگر حضور ما در فضا یک امر تصادفی نیست.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر افزود: «امروز شرکت اسپیس‌ایکس یک موشک پرتابگر سنگین‌وزنی را طراحی کرده که این موشک چندین آزمایش ناموفق داشته است، هرچند امروز این موشک می‌تواند بعد از رساندن محموله‌اش به فضا مجددا به زمین برگردد، اما قطعا میلیاردها دلار برای ساخت آن هزینه شده و بارها نیز پرتاب آن با شکست همراه بوده است؛ در حقیقت دستیابی به قابلیت های جدید فضایی حتی برای کشورهای با سابقه دیرینه ورود به فضا امری ساده و پیش پا افتاده نیست که هروقت اراده کنند، بتوانند به هرنوع تجهیزات و فناوری آن دست پیدا کنند بلکه برای رسیدن به آن باید آزمایشات متعددی اتجام دهند که تعداد قابل توجهی از آنها با موفقیت همراه نیست. ما هم از این قاعده مستثنی نیستیم ولی با لطف الهی و تلاش های جهادی نیروهای مومن داخلی این کارها سریعتر و با هزینه بسیارکمتر و نرخ موفقیت بالاتر انجام می شود.» این کارشناس گفت: «ایران با تجربیاتی که از قبل داشت و بعد از پرتاب موفق ماهواره نور توانست کلاس خود در حوزه فضا را چند پله ارتقا دهد و این مساله نیز ارتباطی به آن ندارد که این پرتاب توسط نظامی‌ها صورت گرفته؛ بلکه مساله اصلی پرتاب این ماهواره است. با این حال قطعا نظامی‌ها از نظم و انسجام بیشتری برخوردار هستند و وقتی تصمیمی می‌گیرند محکم پشت آن می‌ایستند و امنیت و اهمیت دستیابی به اهداف را بسیار خوب می‌فهمند و این مسائل باعث می‌شود پروژه‌های نظامی با هزینه کمتر و سطح دقت بیشتری به نتیجه برسند.»
مهدی نژادنوری با بیان اینکه قطعا ساخت و پرتاب ماهواره نور یک روزه به دست نیامده است، اظهار داشت: «این ماهواره شاید حاصل 10 سال کار تحقیقاتی و انجام آزمایش‌های مختلف است و این‌طور نیست که بتوان ظرف یک روز به آن دست پیدا کرد؛ از سوی دیگر قطعا به دلیل مشکلات تحریمی یا شیوع کرونا نمی‌توان بحث موشکی را متوقف کرد؛ چراکه دشمنی با کشور هیچ‌گاه تمام نمی‌شود و ما باید امنیت‌مان را تامین کنیم.» عضو هیات‌علمی دانشگاه مالک‌اشتر در ارتباط با هزینه‌های ساخت و پرتاب ماهواره اظهار داشت: «همان‌طور که اقتصاد کشور درحال گردش است، امنیت آن نیز باید بچرخد و نباید فراموش کرد که هزینه ساخت این ماهواره نیز برای امسال نیست، بلکه سپاه امروز کارهای صورت گرفته در گذشته را به نتیجه رساند و یک دستاورد عظیمی را برای نشان دادن اقتدار ایران به تصویر کشیدند.»
عضو هیات علمی پژوهشگاه هوافضا:
پیشرفت حوزه هوافضا یک ضرورت به‌شمار می‌رود
محمدی‌امین، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه هوافضا درباره پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور گفت: «بحث پرتاب‌های فضایی با درصدهای صدم و دهم اعشار در مبحث قابلیت اطمینان سروکار دارد و با اشتباه بسیار کوچک یک پرتاب با شکست روبه‌رو می‌شود و اگر همه برنامه‌ریزی‌ها درست پیش رود می‌توان یک پرتاب موفق را شاهد بود؛ از این رو شکست در پرتاب‌های فضایی پدیده‌ای نیست که بتوان با آن کل یک پروژه را زیر سوال برد و حتی در کشورهای پیشرفته مانند آمریکا و روسیه هم به دفعات شکست‌های فضایی اتفاق افتاده است. اگر ما چند ماه پیش یک پرتاب ناموفق را داشتیم اما امروز توانستیم یک محموله فضایی را با موفقیت در مدار قرار دهیم، البته مساله دور از انتظاری نیست. ماهواره‌ای که اخیرا در مدار قرار گرفته و عنوان نظامی دارد، قطعا مشخصه‌هایی دارد که در دسترس همگان نیست.»
عضو هیات‌علمی پژوهشگاه هوافضا بیان داشت: «آنچه مسلم است اینکه ماهواره نور درحال حاضر در مدار قرار دارد و دیگر کشورها نیز این مهم را تایید کردند و هر لحظه می‌توان رصد کرد که ماهواره در کدام نقطه از مدار قرار گرفته است و قطعا این ماهواره با هر ماموریت و مشخصه‌ای که دارد، یک دستاورد بزرگ برای کشور به‌شمار می‌رود؛ چرا که توانستیم ماهواره را در مدار ۴۳۰ کیلومتری قرار دهیم.»
محمدی درباره لزوم انجام تحقیقات و پیشبرد فعالیت‌های علمی حوزه هوافضا در شرایط فعلی کشور تصریح کرد: «ما از حدود 15 سال پیش هزینه‌های زیادی را در بحث فضایی انجام داده و زیرساخت‌های فراوانی را چه در حوزه نیروی انسانی و چه فناوری ماهواره‌ای و حتی در حوزه زیرساخت‌های پرتاب فراهم کرده‌ایم و طبیعتا استفاده نکردن از ظرفیت‌های فعلی خود به‌نوعی ضرر به کشور و بیت‌المال محسوب خواهد شد؛ چراکه اگر صرفا بخواهیم به‌دلیل هزینه‌های بالای یک پرتاب فضایی اولویت‌های کشور را در این زمینه کاهش داده و یا مسکوت بگذاریم، باید این سوال پرسیده شود که تکلیف هزینه‌هایی که برای ایجاد زیرساخت‌های فعلی صرف شده، چه خواهد شد؟»
حرکت در مسیر پیشرفت حوزه هوافضا یک ضرورت به‌شمار می‌رود
او با تاکید بر اینکه راهبردها در حوزه فضایی باید حداقل 20 ساله و بلندمدت باشد، ادامه داد: «شاید نوسانات اقتصادی باعث کند و یا سرعت بخشیدن به اجرای پروژه‌ها شود، اما به‌هیچ عنوان نباید منجر به متوقف شدن پروژه‌ها شود. به عبارت دیگر ما باید تصمیم بگیریم به عنوان کشوری که در شرایط تحریم به ویژه در حوزه فضایی به‌سر می‌برد، می‌خواهیم چه اقدامی انجام دهیم؟ آیا قرار است روی پای خود بایستیم و بالطبع هزینه‌هایی را نیز صرف کنیم و یا اینکه مسیر دیگری را مدنظر داریم؟ البته تصور می‌کنم ما از سال‌ها پیش مسیر اول را شروع کرده‌ایم.»
عضو هیات‌علمی پژوهشگاه هوافضا گفت: «مسیر طی‌شده در حوزه فضایی کشور تا امروز به‌رغم وجود همه نواقص روبه جلو بوده و آنچه مسلم است اینکه کشورهای دیگر هیچ کمکی در حوزه فضایی نه در بخش پرتاب ماهواره و نه خدمات فضایی به ما نخواهند کرد و با وجود هزینه‌های بالا قطعا حرکت در این مسیر برای ما یک ضرورت به‌شمار می‌رود و ناچار هستیم در این حوزه قدم برداریم. با این حال قطعا محدودیت‌ها در حوزه نظامی بسیار بیشتر است؛ چرا که در این حوزه هیچ کشوری به ما خدمات نمی‌دهد و تمام کشورها برای خودشان برنامه دارند و طبیعتا نیروهای نظامی‌مان نیز صلاح بر این دیده‌اند که در این حوزه ورود کرده و کمبودهای موجود را به صورت خودکفا پوشش دهند.»
نمی‌توان به‌خاطر مسائل مالی اقدامات حیاتی در حوزه امنیت را مسکوت گذاشت
محمدی با بیان اینکه عمده هزینه‌های بخش فضایی مربوط به حوزه پرتاب می‌شود، ادامه داد: «اگر این هزینه‌ها مدیریت شود و پرتابگرها خط تولیدی داشته باشند که به‌طور دائم تولید و پرتاب شوند قطعا می‌توان در طول زمان هزینه‌های ساخت پرتابگرها را نیز کاهش داد و علاوه‌بر این عمده هزینه‌های فضایی به شکست‌های آن مرتبط است. به عبارت دیگر هزینه‌های زیادی صرف تحقیق و توسعه می‌شود تا درنهایت به یک سامانه قابل اطمینان رسید و طبیعتا بعد از آن هزینه ها بسیار کاهش پیدا می کند.
او در همین زمینه افزود: قطعا تصمیم گیری با مدیران رده اول کشور است که تشخیص دهند در شرایط فعلی آیا پرتاب ماهواره اولویت دارد یا خیر، با این وجود تصور می‌کنم با توجه به شرایط سیاسی، نظامی و اقتصادی کشورمان نمی‌توان صرفا به‌خاطر نبود بودجه و منابع مالی یک‌سری اقدامات حیاتی کشور در حوزه امنیت کشور را مسکوت گذاشت.»
عضو هیات‌علمی پژوهشگاه هوافضا درباره تعجب دنیا از پرتاب اولین ماهواره نظامی کشور گفت: «معمولا ماهواره‌های نظامی از حیث حسگرها و سامانه‌های مخابراتی، دوربینی و ... نسبت به دیگر ماهواره‌ها بسیار پیشرفته‌تر هستند و ما هیچ اطلاعاتی از مشخصههای ماهواره نور نداریم؛ با این حال اینکه یک نیروی نظامی در کشور دست به پرتاب ماهواره زده و اسم ماهواره را ماهواره نظامی بگذاریم یک رویکرد محسوب می‌شود، اما به‌طور معمول ماهواره‌ها با ماموریت نظامی و رمزگذاری برای ماموریت‌های نظامی که دارای پیچیدگی‌های خاص به خودش است، قطعا از تکنولوژی به مراتب بالاتری برخوردار هستند و در مدارهای خاصی هم قرار می‌گیرند. اگر مشخصههای ماهواره نظامی برای ماهواره نور هم صدق کند، می‌توان گفت که نور ماهواره نظامی است و یک دستاورد واقعا قابل تحسین است.»
تعجب غربی‌ها از موفقیت پرتاب ماهواره در مدار جدید با وجود تحریم بود
محمدی‌امین اظهار داشت: «تصور می‌کنم غربی‌ها از بعد نظامی بودن ماهواره اظهار تعجب نکرده‌اند، بلکه از این حیث شگفت‌زده هستند که ما توانستیم ماهواره را در مداری قرار دهیم که تا پیش از آن مدار پرتاب نکرده بودیم. نور با یک موشک سه مرحله‌ای پرتاب شده و از آنجایی که تا امروز موفقیتی در پرتاب ماهواره به این نقطه از مدار نداشتیم، برای غربی‌ها تعجب‌آور بوده است؛ البته نباید فراموش کرد که مسیر طی‌شده، یک مسیر طبیعی فناوری است و کشوری مثل ایران که سال‌هاست در حوزه هوافضا سرمایه‌گذاری کرده بالاخره باید در یک نقطه‌ای به این تکنولوژی دست پیدا می‌کرد و علاوه‌بر آن بعید می‌دانم که غربی‌ها از توان دانشمندان ایرانی تعجب کنند، بلکه تعجب‌شان به این خاطر بوده که ما در شرایط تحریم و مشکلات اقتصادی و شیوع بیماری کرونا توانستیم پروژه‌های خودمان را جلو ببریم.»
فعالیت سپاه از دوران شهید طهرانی‌مقدم در حوزه ساخت پرتابگرها
عضو هیات‌علمی پژوهشگاه هوافضا افزود: «همه کشورها هزینه‌های زیادی برای توسعه تکنولوژی، دستگاه و تجهیزاتی می‌کنند که برای امنیت یک کشور نیاز است و طبیعتا سرریز این هزینه‌ها در حوزه‌های غیرنظامی خودش را نشان می‌دهد و قطعا بسیاری از دستاوردهای امروز در حوزه رایانه، مهندسی الکترونیک و ... از ماموریت‌هایی نشات گرفته که در ارتش‌های آمریکا، شوروی و ... انجام شده است و حالا در حوزه‌های غیرنظامی کاربرد پیدا کرده است، اما باید به این مساله نیز توجه شود که حوزه هوافضا در ایران عمدتا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نظامی بوده و دلیلش هم نیازهای کشور در دوران دفاع مقدس است و بعد از پایان جنگ کمی در آن حوزه غیرنظامی پررنگ‌تر و گروه‌های دانشگاهی و علمی هوافضا شکل گرفت.»
محمدی‌امین در همین زمینه افزود: «بعد از پایان دوران دفاع مقدس شاهد تشکیل ساختارهای فضایی و تعریف پروژه‌های غیرنظامی در حوزه فضایی به‌ویژه در بحث ماهواره بودیم، اما طبیعی است که وقتی در حوزه غیرنظامی ما به نقطه‌ای برسیم که احساس شود به هر دلیل نمی‌توان پروژه‌ها را جلو برد، باز هم شاهد ادامه‌دار بودن ماموریت‌ها و اجرای پروژه‌ها توسط بخش نظامی خواهیم بود.»
عضو هیات‌علمی پژوهشگاه هوافضا تصریح کرد: «هر دو پرتابگری که در پایان سال گذشته و در پرتاب اخیر مورد استفاده قرار گرفتند توسط بخش نظامی ساخته شده بودند و باید این مساله را مدنظر قرار داد که مجموعه‌ای مانند سپاه از دوران شهید طهرانی‌مقدم در حوزه ساخت پرتابگرها فعال هستند و طبیعتا تیمی که در این مجموعه و یا در وزارت دفاع در این بخش فعالیت می‌کنند، سابقه به‌مراتب بیشتر از تیم‌هایی دارند که در حوزه غیرنظامی و در بخش ماهواره فعال هستند؛ در بخش مدیریت پروژه نیز انتظار این است که نیروهای نظامی قوی‌تر عمل کنند؛ چرا که منسجم‌تر و با قوانین و مقررات منضبط‌تری کار خواهند کرد و طبیعی است که انتظار موفقیت در این بخش بیشتر از غیرنظامی‌ها خواهد بود.
نویسنده: زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار