به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، بازار سرمایه در اولین ماه بهار امسال همانند سال گذشته به رشد خود ادامه داد؛ به‌نحوی‌که شاخص کل بورس در این ماه نسبت به اسفند 98 با 133هزار واحد رشد، معادل 25درصد افزایش، در ارتفاع 654 هزار و 762واحد قرار گرفت. همچنین طی 15روز معاملاتی فروردین99، روزانه به‌طور میانگین 637میلیون برگه سهم به ارزش 50هزار میلیارد ریال در بیش از یک‌میلیون تعداد مبادلات، موردمبادله قرار گرفت. همچنین بررسی مقدار شاخص کل نشان می‌دهد تنها در دو روز معاملاتی این شاخص روند نزولی داشته و طی روزهای معاملاتی دیگر با افزایش همراه بوده است. در ادامه به بررسی تحولات رخ داده در بورس طی فروردین می‌پردازیم.
هسته معاملات؛ اصلی‌ترین ریسک ساختاری
مرکز انجام تبادلات سهام یا به‌عبارت بهتر، هسته معاملات یکی از بخش‌های اساسی در معاملات برخط است که بخش زیادی از خرید و فروش‌های روزانه را انجام می‌دهد. در سال‌های اخیر، همزمان با رکود بازار‌های موازی، اقبال عمومی به‌سمت بازار سرمایه افزایش پیدا کرده است؛ به‌نحوی‌که تا پیش از بحران ارزی و جهش نرخ ارز، متوسط تعداد معاملات در بورس اوراق بهادار تهران تقریبا برابر با ۶۴هزار معامله در روز و حجم آن نیز تقریبا برابر با یک میلیون سهم در روز بوده است؛ این درحالی است که حجم و تعداد معاملات در فروردین‌ماه، افزایش چندبرابری طی سال‌های اخیر را نشان می‌دهد. همزمان با افزایش اقبال عمومی، نیاز به هسته معاملاتی که توان ایجاد معاملاتی روان‌تر را داشته باشد، بیش از پیش احساس می‌شود. از طرفی هرگونه اختلال در هسته معاملات و سامانه برخط کارگزاری‌ها، در سود و زیان معامله‌گران نقش دارد. درحال حاضر، فارغ از چون و چرای این مساله، نمی‌توان از کندی و ناکارآمدی هسته چشم‌پوشی کرد؛ مساله‌ای که علاوه‌بر آزار و اذیت فعالان بازار برای معامله‌گران و مسئولان نیز به امری عادی تبدیل شده است. در هفته اخیر برای حل این مشکل علاوه‌بر تعیین حجم‌مبنا برای تمامی شرکت‌های بورسی، شاهد افزایش حداقل مبلغ خرید و انجام معاملات برخی از سهام‌ها در محدوده زمانی، خارج از زمان عادی بازار بوده‌ایم، هرچند به‌نظر می‌رسد این راه‌حل‌ها در بلندمدت جوابگو نخواهد بود.
آیا شاخص بورس حباب دارد؟
اصلی‌ترین مساله‌ای که همچنان ترس در دل سهامداران را زنده نگه داشته، گمان وجود حباب قیمتی و افت پرشتاب شاخص بورس است. بازار سرمایه از سال پیش وارد روند صعودی شده و طی ماه‌های اخیر تقریبا هر روز در معاملات خود به رکوردشکنی‌های جدیدی دست زده است. بحث در مورد واقعی بودن قیمت‌ها برای فعالان بازار به یک امر عادی تبدیل شده و اظهارات ضدونقیض فراوانی برای این مساله وجود دارد. عده‌ای از فعالان، قوانین سختگیرانه و رکود در بازار‌های موازی، در کنار رشد قیمت دلار و حمایت دولت از بازار سرمایه طی سال‌های اخیر را از عوامل رشد شاخص بورس تلقی می‌کنند و اعتقادی به وجود حباب قیمتی ندارند؛ این درحالی است که موافقان وجود حباب قیمتی، با اشاره به اینکه هیچ متغیر بنیادی، توجیه‌کننده رشد شاخص نیست، تنها ورود نقدینگی و تلاش سرمایه‌گذاران برای ورود به این بازار را عامل رشد می‌دانند و ریسکی شدن شرایط بازار در اثر افزایش قیمت‌ها را نیز هشدار می‌دهند. از طرفی از نظر آنها قیمت برخی از سهم‌ها به‌شدت بالاست و ممکن است حالتی شبیه جنون گل لاله (ماجرای اولین حباب اقتصادی تاریخ) در آنها اتفاق بیفتد. تئوری جنون تصادفی یا حرص و طمع بیش از حد می‌تواند باعث پیدایش این وضعیت شده و زمانی که خریداران دیگر پولی برای بالا بردن این سهم‌ها نداشته باشند، شاهد ویرانی و تغییر روند در قیمت این سهام‌ها خواهیم بود.
داستان تکراری چهارشنبه‌ها
چهارشنبه مورخ 20فروردین شاهد ابلاغ بخشنامه‌های جدیدی در زمینه تغییرات قوانین اجرایی معاملات بورس بوده‌ایم؛ قوانینی که زمینه واکنش و اعتراضات کارشنان و فعالان بازار را برانگیخت و در نهایت این بخشنامه جدید با تذکر شورای‌عالی بورس لغو و به حالت تعلیق درآمد. هرچند طی روزهای معاملاتی با توجه به نقدینگی موجود در بازار، شاخص بازار به قوانین وضع‌شده واکنشی نشان نداد، اما به‌گفته کارشناسان، زمانی که یک پدیده چند بار در بازار سرمایه تکرار شود، تبدیل به قانونی بی‌قاعده می‌شود و چنین ذهنیتی را بین سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند که چهارشنبه‌ها در بازار سرمایه روز خطرناکی است و این خود عاملی برای شکل‌گیری ریسکی جدیدی در بازار سرمایه به‌شمار می‌رود، بنابراین وضع این قوانین می‌تواند علاوه‌بر تغییر روند شاخص بورس و افت شاخص، خطراتی نظیر خروج نقدینگی و هجوم آن به بازار ارز و مسکن را با خود به‌همراه داشته باشد.
عرضه اولیه شستا
شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی یا شستا بعد از شرکت سرمایه‌گذاری تامین صبا به‌عنوان دومین عرضه اولیه در سال جدید در روز 27فروردین در بورس تهران عرضه و با هجوم خریداران مواجه شد. به این ترتیب، با شرکت دو میلیون و 200هزار نفر، رکوردهایی هم در تعداد مشارکت‌کنندگان و هم در سایز عرضه اولیه شکسته شد؛ روزی که شاخص کل بورس با جهش ۱۹هزار واحدی قله تاریخی جدیدی را نیز فتح کرد. در این روز در عرضه‌ای بزرگ، هشت میلیارد سهم شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی در سقف قیمتی هر سهم ۸۶۰تومان به سهامداران واگذار شد، اما این عرضه نیز در بین فعالان بازار سرمایه با موافقان و مخالفانی همراه بود. از آنجا که شستا دارای زیرمجموعه‌های بسیاری است و هرکدام در صنایع مختلفی فعالیت می‌کنند، موافقان با ایجاد تنوع در پرتفوی، خبر از یک پتانسیل بالقوه برای اقتصاد ایران می‌دهند، درحالی‌که منتقدانی وجود دارند که موضوع حاکمیت شرکتی را درباره این نوع از عرضه سهام پیش می‌کشند؛ جایی که عدم تناسب میان مالکیت و کنترل شرکت باعث ناکارآمدی اقتصادی می‌شود.
* نویسنده: حسین جعفری، فعال و پژوهشگر بورس