به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، این روزها هر مطلبی که می‌خواهیم بنویسیم، یک سرش به این ویروس منحوس و عجیب‌و‌غریب پیوند می‌خورد، حتی اگر مطلبی که می‌نویسیم غیر از حوزه‌های سلامت و پزشکی باشد. حوزه کتاب هم ناخودآگاه به این ویروس گره خورد و زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران را تغییر داد. شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تهران، هفته گذشته اعلام کرد: «با مصوبه شورای سیاستگذاری، سی‌و‌سومین نمایشگاه کتاب تهران، بعد از ماه مبارک رمضان برگزار خواهد شد.
با عنایت به اینکه هدف از برگزاری نمایشگاه کتاب تهران ایجاد فضایی آرام و دلنشین، محیطی فرهنگی برای دوستداران و علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی و از سوی دیگر تقویت چرخه اقتصادی نشر کشور است، با لحاظ شرایط فعلی جامعه، شورای سیاستگذاری تاریخ ۲۶ فروردین ۹۹ را برای اجرای بهینه نمایشگاه کتاب مناسب ندانست و براساس مصوبه شورا، زمان برپایی سی‌و‌سومین نمایشگاه کتاب تهران به بعد از ماه مبارک رمضان موکول شد. با در‌نظر گرفتن مختصات نمایشگاه کتاب تهران، جمعیت میلیونی بازدید‌کنندگان و علاقه‌مندان، حضور ناشران و میهمانان خارجی و توجه به این اصل که هدف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برپایی این نمایشگاه در فضایی به دور از هرگونه نگرانی و کمک به توسعه و ترویج فرهنگ مطالعه و رونق کتابخوانی در جامعه است، برگزاری آن در ابتدای سال جدید برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده مناسب نیست.
شورای سیاستگذاری در جلسات آتی درباره زمان برگزاری تصمیم‌گیری خواهد کرد.» همه گمانه‌زنی‌ها برای برگزاری نمایشگاه کتاب در سال آینده بعد از ماه رمضان است که هوا گرم‌تر می‌شود، اما خب زمان‌های دیگری هم برای آن متصور شده‌اند؛ مثلا برگزاری در تابستان، در مرداده‌ماه یا شهریور‌ماه یا در آبان‌ماه همزمان با برگزاری هفته کتاب.
همه این گزینه‌ها خوبی‌و‌بدی‌هایی دارند که کارشناسان این حوزه درمورد این نقاط قوت‌و‌ضعف زمان برگزاری بارها صحبت کردهاند، اما نکته دیگری هم وجود دارد و آن هم این مساله که اصلا نمایشگاه کتاب در سال آینده برگزار نشود که این مساله می‌تواند تبعات زیادی برای ناشرانی که خودشان را آماده کردهاند در نمایشگاه فروش کتاب‌هایشان را داشته باشند و بتوانند بسیاری از کسری‌هایشان را جبران کنند، سخت و جبران‌ناپذیر خواهد بود.
در این گزارش به سراغ چند ناشر رفتیم تا برای‌مان از این موضوع و اینکه اگر نمایشگاه برگزار نشود چه خسارتی به آنها وارد می‌شود، بگویند.
محمدصادق علیزاده، روزنامه‌نگار و فعال حوزه کتاب: فسخ ویروسی روی عزائم بشری
افتاد بعد از ماه رمضان! این را همکارم گفت و رفت. زور یک ویروس چند نانومتری داشت بر همه‌چیز می‌چربید. ما در انتشارات امیرکبیر از اوایل اسفند رفته بودیم توی مود نمایشگاه. هماهنگی‌های اولیه و اقلام تبلیغی و تقسیم کار و قس علی هذا! حالا یک ویروس منحوس شرق آسیایی که تا پیش از این نوک پیکان حمله‌اش، سلامت و بهداشت عمومی را نشانه رفته بود، زره برداشته و رسما به فرهنگ هم اعلان جنگ داده، آن‌هم ضعیف‌ترین و نحیف‌ترین و شاید نجیب‌ترین حوزه فرهنگ؛ کتاب و کتابخوانی!
بگذریم که یحتمل ارشادی‌ها هم بدشان نیامده از این کار! هرچند آنها هم قصوری ندارند. تعارف که نداریم! من هم اگر مسئول بودم و بودجه یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی کشور، عدل شب عید و وقت اضافه آخرین ساعات اسفند واریز می‌شد، بدم نمی‌آمد از تعویق زمان برگزاری‌اش. هر چه باشد مهلتی خریده و نفسی چاق کرده و زمانی دارم برای رتق‌و‌فتق بهتر امور! این وسط اما دود همه این شرایط به‌چشم ناشرانی می‌رود که همین‌طورش هم با این وضعیت کتابخوانی و سرانه مطالعه و اوضاع قمر‌در‌عقرب اقتصادی، هشت‌شان گروِ 9 و 10 و 11 و دوازده‌شان است.
تعویق یعنی چه؟
آخر سال و شب عیدی موعد صاف‌و‌صوف‌کردن بدهی‌ها و پاس‌کردن چک‌ها و صفر‌کردن ترازنامه مالی یک سال کاسب جماعت است. جریان دینامیک اقتصادی خرید‌و‌فروش شب عید را هم بگذارید کنار این موضوع تا گوشی دست‌تان بیاید که حضرات کسبه چه چشم امیدی به این بازار شب عید دارند. امید به اینکه هر‌چه گیر و گور و گرفت اقتصادی است را بازار شب عید، بشوید و ببرد و دفتر اقتصادی و دخل‌و‌خرج اقتصادی دکان و کاسبی با یک حساب تمیز و پاک و پاکیزه قدم بگذارد به سال جدید و دوباره روز از نو و روزی از نو. اینها همه را گفتم که این را بگویم: «شب عید حضرات ناشر و کتابچی‌ها، اردیبهشت‌ماه است و نمایشگاه کتاب!»
حسابش را بکن! به‌یک‌باره جو کشور می‌شود کتاب و کتابخوانی. چند میلیون نفر عازم محل برگزاری نمایشگاه می‌شوند. بگذریم که بخش زیادی‌شان احتمالا به نیت سلفی‌های استوری‌های اینستاگرام و سیب‌زمینی‌های فست‌فودی نمایشگاه راهی شده‌اند، اما خب همین هم غنیمتی است برای خودش آن‌هم در این شرایط اقتصادی! حالا اینها همه به کنار! همان اندک مشتری که از کنار بوهای وسوسه‌انگیز سیب‌زمینی و پیتزا و چیزبرگر‌تنوری‌های جلوی مصلی و سیم‌کارت‌های یکی‌بخر دو‌تا ببر اپراتورهای تلفن همراه و موسسات جورواجوری که تست‌زنی در جیک ثانیه را یاد داوطلبان کنکور می‌دهند به سلامت می‌گذرد و جلوی غرفه‌های ناشران حاضر می‌شود، خریدش نقدِ نقد است؛ جیرینگی!
در‌حالت عادی، شمای ناشر باید کتاب را به شرکت پخش بدهی با 30 تا 40 درصد تخفیف و او هم به‌شما چکی می‌دهد برای چند ماه بعد! حالا اینکه این «چند ماه» بعد، سه‌ماه باشد یا 6 ماه یا 9ماه به انصاف‌و‌کرم و البته جیب طرفین بستگی دارد. شرکت توزیع هم باید کتاب را بگذارد روی کولش و بین حضرات کتابفروش سراسر کشور توزیع کند. حضرت کتابفروش هم چکی می‌دهد به شرکت توزیع برای چند ماه بعد تا آنچه خریده به فروش رود. بعد هم در ادامه بدهی شرکت توزیع را صاف کند تا شرکت توزیع هم بدهی ناشر را صاف کند تا ناشر موجودی نقدی دستش بیاید و برود برای ادامه کار و تقویت بنای لرزان کتابخوانی و در ادامه هم فرهنگ!
حالا تصور کنید که ناشر کل این فرآیند و تقویم مالی سال را تنظیم و روی فروش نقدی شب عیدش که نمایشگاه کتاب باشد، حساب ویژه‌ای باز کرده و به‌یک‌باره با همان پیامی روبه‌رو می‌شود که همکار ما در انتشارات امیرکبیر در کانال تلگرامی نمایشگاه کتاب روبه‌رو شده بود. اینجاست که باید از پشت تریبون گفت برای شادی روح مرحوم مغفور کتاب و کتابخوانی، رحم‌الله من یقرا الفاتحه مع الصلوات! تعویق نمایشگاه کتاب یعنی به‌هم خوردن سیکل مالی که بالا توصیفش را کردم، آن‌هم برای صنفی که از نظر گردش اقتصادی و سود خالص و امثالهم در زمره نحیف‌ترین صنوف کشور است!
حالا برای ناشرانی مانند امیرکبیر و امثالهم که بهره‌ای کم‌و‌زیاد به تناسب برش مدیران‌شان از بودجه‌های عمومی دارند، کورسوهایی از امید هست. آن دسته از ناشران خصوصی باید چه کنند که سرپا بودن و نبودن‌شان ارتباط مستقیم دارد با دخل فروش‌شان؟! حالا دیگر برایتان روضه آن دوست کتابفروش را باز نکنم که تعدادی از کارمندانش را هم راهی منزل کرده که تا اطلاع ثانوی مشغول مکیدن سماق باشند تا ببیند چه گِلی باید به سرش بگیرد برای آخر سال و شب عید و حقوق اسفند و عیدی! تقدیر است دیگر! چه می‌شود کرد! یک ویروس منحوس چند نانومتری (واقعا اندازه‌اش به نانومتر می‌رسد؟!) این شکلی قلم فسخ کشیده به کل عزائم و تصمیم‌های بشر. باشد که عبرت گیریم که خیلی‌هایمان نمی‌گیریم!
چه کنیم؟
نمایشگاه کتاب یا شب عید صنف نشر یا هر‌چه که اسمش را بگذاریم حالا معوق شده است. حضرات دست‌اندرکار، برگزاری آن را به بعد از ماه رمضان حواله داده‌اند یعنی اوایل خرداد 99. خدا عالم است همین این وعده نیم‌بند سرخرمن هم چقدر مفید فایده خواهد برای با توجه به در پیش بودن آخر بهار و اتمام سال تحصیلی و امتحانات پایان ترم دانش‌آموزان و دانشجویان –به‌عنوان بخش قابل توجهی از مخاطبان نمایشگاه– و ایضا تعطیلات خرداد. اجمالا برگزاری مجدد نمایشگاه در هر موعدی باشد نباید این دو قشر بالقوه نمایشگاه از معادلات حذف شوند. حتی اگر رای به جدا کردن ناشران کمک‌‌آموزشی و دانشگاهی از نمایشگاه کتاب تهران بدهیم، باز هم بخش قابل توجهی از مخاطبان ناشران عمومی کشور هم همین دو قشرند و این یعنی برگزاری نمایشگاه در ایامی غیر از فعال بودن مدارس و دانشگاه‌ها، بخشی از مخاطبان هدف را حذف کردهاند. در ادامه هم دخل فروش است که با مغز به زمین خورده! همه اینها یعنی اگر نمایشگاه در همان موعد وعده داده شده، برگزار شد که شد! اگر نشد باید قید برگزاری آن را تا آبان‌ماه زد. به امید شکستن کمر ویروس منحوس چند نانومتری که یک سیاره منظومه شمسی را علاف خودش کرده!
پ. ن: تیتر اشاره‌ای دارد به حدیثی علوی؛ «عَرَفْتُ الله سُبْحَانَه بِفَسْخِ الْعَزَائِمِ وَ حَلِّ الْعُقُودِ وَ نَقْضِ الْهمَم». خداوند را به شکسته‌شدن تصمیم‌ها و باز شدن گره‌ها و به‌هم‌زدن نیت‌ها شناختم.
قره‌داغی، مدیر انتشارات سوره مهر: زمان مناسب برای نمایشگاه مهم
این موضوع ما را هم به‌عنوان یک ناشر که برنامه‌ریزی‌های لازم را برای نمایشگاه انجام داده، ناراحت کرده است؛ هم تاخیر در برگزاری یا این مساله که نمایشگاه اصلا برگزار نشود. به‌نظرم باید تمهیداتی اندیشیده شود که این اتفاق به بهترین نحو ممکن بیفتد. نمایشگاه کتاب تهران به‌نوعی بهار نشر کشور است و جزء معدود نمایشگاه‌های سراسر دنیا است که یک اتفاق بزرگ در حوزه نشر را رقم می‌زند. خیلی از ناشران فعالیت‌شان فقط محدود یا معطوف به همین نمایشگاه است و مخاطبان خودشان را در این نمایشگاه پیدا می‌کنند. این مساله که اگر نمایشگاه کتاب برگزار نشود، حتما به ضرر ناشران خواهد بود. امیدواریم حالا که تصویب شده است و نمایشگاه با تاخیر برگزار می‌شود، در زمان مناسب برگزار شود تا مردم بتوانند از آن استقبال کنند و ناشران هم راضی باشند.
محمد حقی، مدیر انتشارات کتابستان معرفت: نمایشگاه کتاب در ماه رمضان
طبیعتا بخشی از معادلات هر ناشری از محل درآمدی است که از طریق نمایشگاه کتاب دارد. حتی شاید بعضی ناشران حساب و کتاب‌های مالی‌شان را متناسب با فروشی که در نمایشگاه دارند، برای بعد از زمان برگزاری می‌گذارند. کاغذ خریده است، حق‌التالیف دارد یا خرج‌های دیگر، همه اینها را برای بعد از نمایشگاه می‌گذارند. بنابراین از آنجاکه این مساله یک روال سابقی بوده و همیشه در حال اجرا بوده است، طبیعتا ناشران متناسب با همین روال برنامه‌ریزی کردهاند. لغو این نمایشگاه همه معادلات را به‌هم می‌زند، اما این نکته که به هر قیمتی باید نمایشگاه را برگزار کنیم، درست نیست. فعلا همه اولویت کشور، سلامتی جامعه است تا فروش چند ده میلیاردی ناشران در نمایشگاه کتاب. گمان می‌کنم اگر وضعیت سلامت جامعه به‌گونه‌ای رقم بخورد که همه چیز خوب پیش برود، من حتی پیشنهاد زمان برگزاری را در ماه رمضان دارم. یک بار هم این مدل شبانه نمایشگاه را تجربه کنیم؛ از ساعت 5 بعدازظهر تا 3 شب. برکاتی هم دارد.
احد رضایی، مدیر عامل انجمن فرهنگی ناشران بین الملل ایران: ضررهای هنگفت ناشران خارجی
اینکه نمایشگاه کتاب در سال آینده اصلا برگزار نشود، برای ناشران خارجی خطر خیلی بزرگی است، به دلیل اینکه با توجه به زمان برگزاری که قرار بود فروردین‌ماه باشد، از دو تا سه ماه جلوتر سفارش‌های خود را به ناشران خارجی داده‌ایم و به‌رغم همه مشکلاتی که به خاطر تحریم وجود دارد، به هر شکلی که شده با قرض و وام و اعتبار، اقدام به سفارش و بعد هم آوردن کتاب‌ها کردیم و سررسید پرداخت‌ها را یک یا دو ماه بعد از فروردین قرار دادیم.
با توجه به تجربه‌های قبلی که داشتیم، زمان‌بندی کردیم که ارشاد سهم خودش را بتواند برای این کتاب‌ها پرداخت کند، برای همین ما به این ناشران خارجی قول آخر ماه می یا ژوئن را داده‌ایم. اگر قرار باشد نمایشگاه برگزار نشود، پس این آورده کتاب‌های ما چه می‌شود؟ برخی از این کتاب‌ها اصلا قابل‌برگشت نیستند و برای برخی دیگر تا 20 یا 30 درصد، اجازه برگشت گرفتیم. اگر قرار باشد 30 درصد این کتاب‌ها برگردد، با بقیه آنها باید چه‌کار کنیم؟خلاصه امسال با این ویروس کرونا همه چیز دست‌به‌دست هم داده که اوضاع درست نباشد. برای بخش خارجی، اینکه نمایشگاه اصلا برگزار نشود وجود ندارد، مگر اینکه ارشاد تا 50 درصد از کتاب‌هایی را که ما سفارش داده‌ایم بخرد و به کتابخانه‌ها اهدا کند. وزارت علوم و وزارت بهداشت هم می‌توانند کمک کنند.
در کل باید بگویم برگزار نشدن نمایشگاه سابقه چندین و چندساله ما در حوزه نشر خارجی را زیر سوال می‌برد. ما روی قول دوستان در ارشاد که گفتند نمایشگاه بعد از ماه رمضان برگزار می‌شود، حساب کردیم. فعلا در شرایط حاضر بین گزینه‌های خرداد، آبان و آذرماه، خرداد را انتخاب می‌کنیم. واقعا افتادن نمایشگاه به ماه‌های بعدی با توجه به حجم کتاب‌های خارجی که خریده‌ایم، اصلا درست نیست و باید نمایشگاه در همان خردادماه برگزار شود تا بتوانیم به تعهدات‌مان به بانک‌های داخلی و ناشران خارجی پایبند باشیم. یک نکته دیگر اینکه برخی از این کتاب‌ها الان به اسم وزارت ارشاد بارنامه شده و به گمرک رسیده است و منتظریم تکلیف گمرک در نمایشگاه کتاب مشخص شود، چون متاسفانه الان مشکلاتی وجود دارد تا بتوانیم کتاب‌ها را ترخیص کنیم و بقیه کارهای این کتاب‌ها انجام شود و دانشگاه‌ها بتوانند در زمینه اینکه چه کتاب‌هایی برای بخش خارجی می‌آید، اطلاع‌رسانی کنند تا دانشجویان مطلع شوند.
افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات شمع و مه: برگزاری نمایشگاه بلافاصله بعد از ماه رمضان
واقعیت این است که اکثر ناشران، به‌خصوص ناشران بزرگ ما، حساب ویژه‌ای روی نمایشگاه کتاب دارند و تقریبا می‌توانم بگویم فروش ناشران در زمان برگزاری نمایشگاه، بخش عمده‌ای از فروش سالیانه آنها است. حذف این نمایشگاه در معادلات مالی‌شان تاثیر منفی می‌گذارد و خیلی از ناشران را که کمی ضعیف‌تر هم هستند زمین می‌زند. مطمئنا باید فکری برای برگزاری نمایشگاه بشود. هیچ جایگزینی برای نمایشگاه کتاب تهران برای ناشران وجود ندارد. نمایشگاه‌های استانی هم جایگزین این نمایشگاه نیستند، آن هم به خاطر فروش میلیاردی که نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دارد. به همین دلیل باید خیلی هوشمندانه با این موضوع برخورد شود و هر طور که می‌توانند این نمایشگاه را برگزار کنند. مشکلی که در این مساله پیش می‌آید این است که ما فروردین را از دست دادیم و تصمیم هوشمندانه‌ای بود که به‌خاطر بیماری کرونا گرفته شد. بعد از آن ماه رمضان را داریم که نمایشگاه را در آن زمان نخواهیم داشت و بعد به ماه خرداد می‌رسیم که بهترین زمان برای برگزاری نمایشگاه است. ولی باز هم بزرگ‌ترین مشکل در این ماه، ضعف سیستم تهویه مصلای تهران است که قطعا باعث بروز مشکلات بیشتر می‌شود. تنها کاری که می‌شود انجام داد این است که بلافاصله بعد از تمام شدن ماه رمضان، نمایشگاه برگزار شود و بالاخره باید با همه این شرایط بسازیم و منتظر باشیم تا گرمای خیلی زیاد جایگزین باران‌هایی باشد که در نمایشگاه‌های قبلی داشتیم.
* نویسنده: عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار