به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، کافی است پای یک تعطیلی چند روزه در میان باشد تا مردم بار و بندیل سفر را ببندند و راهی شمال شوند؛ مسیری که این روزها دیگر ظرفیت حجم بالای مسافران استان‌های شمالی کشورمان را ندارد و باید فکری اساسی برای این ظرفیت اشباع شده کرد. درحال حاضر به جز آزادراه تهران – شمال، جاده هراز، جاده چالوس، جاده فیروزکوه و بزرگراه تهران - قزوین مسیرهای عبوری تهران - شمال هستند؛ مسیرهای فعلی سفر مسافران را در ایام شلوغی و ترافیک از چهار ساعت به‌طور ماکزیمم به 12 ساعت و حتی بیشتر می‌رساند که خاطره سفر را با کلافگی و خستگی همراه می‌کند. آزادراهی که قدمت آن به زمان‌های دور می‌رسد و حالا قطعه یک آن به صورت آزمایشی پس از 23سال افتتاح شده و با کوتاه کردن مسیر تهران- شمال می‌تواند در کاهش حجم بار ترافیکی و حتی هزینه سوخت موثر باشد. مسیر آزادراه تهران-شمال از تقاطع غیرهمسطح با بزرگراه شهید همت و بزرگراه آزادگان شروع می‌شود و در امتداد دره‌کن، پس از گذشتن از حاشیه روستای سولقان به تدریج از منطقه کوهستانی توچال عبور می‌کند و سپس توسط تونل بلند تالون به طول ۴۸۵۰ متر این رشته‌کوه را قطع کرده و در دامنه‌های شمالی آن در منطقه دو‌آب شهرستانک قرار می‌گیرد. بنا به اظهارات مجریان این طرح، این مسیر به موازات جاده قدیم کرج - چالوس امتداد می‌یابد و در دره سرهنگ وارد تونل البرز به طول ۶۴۰۰ متر شده و در پل زنگوله خارج می‌شود، سپس با عبور از ارتفاعات البرز به موازات جاده قدیم کرج - چالوس تا شهر چالوس ادامه می‌یابد و درنهایت با یک تقاطع غیرهمسطح به کمربندی چالوس-تنکابن متصل می‌شود.
بالاخره قطعه اول افتتاح شد
پس از مدت‌ها وعده و وعید مسئولان درباره افتتاح آزادراه تهران-شمال، قطعه یکم این پروژه به مرحله اجرایی رسید. این پروژه به صورت آزمایشی روز گذشته و امروز به مدت دوساعت از 12 تا 14 برای عبور و مرور مردم با هدف بررسی موارد و موضوعات مختلف آزادراه تا بهره‌برداری رسمی افتتاح شد. مردم سال‌هاست برای افتتاح این پروژه عمرانی انتظار کشیده‌اند، چراکه هنوز این پروژه به افتتاح رسمی نرسیده، با حجم بالای مسافران در ابتدای بزرگراه آزادگان روبه‌رو شدیم که درصدد بودند از این فرصت چندساعته به نحو احسن استفاده کنند. با وجود این اگرچه از ابتدای سال اعلام شده بود این پرونده در دهه فجر به افتتاح می‌رسد اما خیرالله خادمی، معاون وزیر راه و شهرسازی در اظهاراتی از غافلگیری با دستور رئیس‌جمهور برای افتتاح این پروژه گفت و اعلام کرد: «با وجود آنکه رئیس‌جمهور همه ما را با دستورشان غافلگیر کرد اما همه دوستان متولی در آزادراه از آن ساعت که رئیس‌جمهور دستور داد تمام‌وقت برای آماده‌سازی آزادراه تلاش کردند، پلیس هم مسیر رفت و برگشت عبور را بررسی کرد و مسیر برای بهره‌برداری آزمایشی آماده شد.» چند روز پیش محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی هم از عدم افتتاح این پروژه در دهه فجر خبر داده و آن را به اواخر بهمن ماه موکول کرده بود.
اتمام قطعه یک آزادراه تهران - شمال به دست پیمانکاران ایرانی
در همین راستا برآن شدیم با چندی از مسئولان بنیاد مستضعفان در این‌باره به گفت‌وگو بپردازیم. منوچهر خواجه‌دلویی، معاون توسعه ساختمان بنیاد مستضعفان به تشریح طولانی‌شدن مدت‌زمان افتتاح آزادراه تهران- شمال پرداخت و به «فرهیختگان» گفت: «دلایل مختلفی در این تاخیر دخیل بوده است. بخشی از علت تاخیر اجرایی‌شدن این پروژه به آزادسازی اراضی برمی‌گردد که در حاشیه این بزرگراه قرار داشت که در ادامه نیز با مخالفت محیط‌زیست روبه‌رو می‌شوند. درمجموع این طرح با افت و خیزهای مختلفی همراه بود و از ابتدا اجرای این طرح برعهده بنیاد مستضعفان بود اما نوع قراردادها متفاوت بود. اکنون این طرح به صورت 50_50 بین بنیاد مستضعفان و دولت اجرایی شد. سال 94 هماهنگی و تفاهمی بین بنیاد و وزارت راه و شهرسازی برقرار و عزمی برای تکمیل این پروژه ایجاد شد. درباره حضور پیمانکاران چینی نیز که قرار بود با فاینانس این پروژه را به اتمام برسانند، تعیین‌تکلیف شد، چراکه نزدیک به هشت سال بود پروژه را رها کرده بودند و بخشی از کار را انجام داده بودند که مشکلات تحریم و نرخ ارز هم در آن دخیل بود. به هر حال حضور چینی‌ها در این پروژه از سال 94 به اتمام رسید و بنیاد مناقصاتی را بین شرکت‌های داخلی برگزار کرد تا پیمانکاران ایرانی در این پروژه نقش داشته باشند. تا سال 94 نزدیک 17 درصد کار پیشرفت داشت و از آن سال به بعد تاکنون پیشرفت چشمگیری در این پروژه به وجود آمد.»
پیشنهاد بنیاد شناورشدن نرخ عوارض آزادراه است
خواجه‌دلویی به شناور بودن نرخ عوارض در این آزادراه در روزهای مختلف اشاره و تاکید کرد: «تاکنون تقریبا نزدیک چهارهزار میلیارد تومان در این پروژه سرمایه‌گذاری شده و اگر امروز بخواهد ساخته شود، نزدیک به یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. پیشنهاد ما برای عوارض این آزادراه، یک دامنه قیمتی است تا نرخ عوارض به صورت شناور در ساعت و روزهای پیک‌ترافیکی تغییر کند و عوارض ساعت و روزهای عادی پایین‌تر باشد. در این صورت به همه فشار نمی‌آید و تعادلی در عبور و مرورها ایجاد می‌شود. ما پیشنهاد خود را به دولت ارائه کرده‌ایم اما نرخ نهایی عوارض از سوی دولت تعیین می‌شود و فکر می‌کنم آن را تا 10روز آینده که افتتاح رسمی این آزادراه است، نهایی و اعلام کنند.»
فرمول عجیب و طنزگونه محاسبه عوارض آزادراه تهران- شمال
شاید پربحث‌ترین موضوع در افتتاح آزادراه تهران -شمال، تصمیم‌گیری درباره نرخ عوارض آن باشد. اگرچه برخی رسانه‌ها از نرخ 40 یا50هزارتومانی عوارض آزادراه تهران - شمال سخن می‌گویند، اما معاون توسعه ساختمان بنیاد مستضعفان از اعلام نرخ عوارض پیشنهادی بنیاد به دولت خودداری کرد و در پاسخ به سوال «فرهیختگان» که آیا می‌توان گران‌ترین عوارض را مربوط به به آزادراه تهران - شمال دانست، گفت: «بازگشت 40درصد از سرمایه‌گذاری بنیاد از محل عوارض و 60درصد از محل اراضی دولتی است. یکی از گزینه‌های دولت این است که مدت‌زمان سرمایه‌گذاری بنیاد از این پروژه را به جای 10ساله، 15سال تعیین کند تا نرخ عوارض کاهش پیدا کند و بنیاد هم نظر مخالفی در این مساله ندارد. عدد را من نمی‌توانم بگویم اما در پاسخ به سوال شما که آیا نرخ عوارض این مسیر می‌تواند به زیر 20هزار تومان برسد، باید بگویم کوتاه شدن این مسیر 12 لیتر صرفه‌جویی در مصرف بنزین دارد که خود همین عدد به نرخ امروز رقمی معادل 35 تا 36هزار تومان می‌شود. منتهی این رقم را دولت باید با توجه به میزان سال بهره‌برداری تعیین کند که مبانی محاسبات‌شان را درآورده‌اند، منتظر هستیم تا نتیجه نهایی را در این زمینه اعلام کنند.»
با توجه به این اظهارات چند نکته عجیب و قابل‌تامل به ذهن می‌رسد؛ نکته اول اینکه اصل استدلال دریافت عوارض چند ده‌هزار تومانی زیر سوال است، اینکه چون صرفه‌جویی بنزین صورت می‌گیرد و مردم پول کمتری برای بنزین هزینه می‌کنند باید آن را این‌طور و در قالب عوارض از آنها دریافت کرد؟ نکته دوم اینکه براساس اطلاعات این آزادراه مسیر حدود 120 کیلومتری را به نصف آن تقلیل می‌دهد و مسافت را نصف می‌کند، یعنی حدود 60 کیلومتر. با توجه به نرم مصرف بنزین ماشین‌های ایرانی، چیزی حدود 10 لیتر مصرف بنزین برای پیمایش حدود 100 کیلومتر لازم است. بنابراین این مسافت حدود 60 کیلومتری به 6 لیتر بنزین نیاز دارد که هزینه آن هم حتی با بنزین سه‌هزار تومانی به 18هزار تومان می‌رسد نه بیش از 30هزار تومان، نکته آخر هم اینکه چرا مبنای محاسبه بنزین سه‌هزار تومانی است و بنزین 1500 تومانی مورد‌نظر قرار نگرفته است؟ حالا اما سوای همه اینها این اقدام ناشیانه در تعیین نرخ‌عوارض سنگین برای عبور و مرور از این آزادراه، اصل افتتاح آن و معرفی آن به‌عنوان یک دستاورد ملی را به چالش می‌کشد و مردم را از استفاده از این آزادراه دور نگه می‌دارد، چراکه بعد از سنگینی هزینه بنزین، این هزینه سنگین عوارض هم فشار جدی به اقتصاد و معیشت خانواده‌هایی که قصد سفر به شمال کشور از این مسیر دارند، وارد می‌کند.
صرفه‌جویی 86 میلیون بنزین به‌طور سالانه
به گفته خواجه‌دلویی، قطعه یک آزادراه تهران-شمال باعث صرفه‌جویی زمان و مصرف بنزین در کشور می‌شود. او گفت: «مسیر جدید در شرایط عادی و روزهای خلوت صرفه‌جویی یک ساعت تا یک ساعت و نیمه‌ای را ایجاد می‌کند. از تهران تا سه‌راه شهرستانک نزدیک دو ساعت و نیم زمان می‌برد و از سه‌راه شهرستانک تا کمربندی چالوس یک ساعت و نیم که این تایم دوساعت و نیمه‌ای معادل 20دقیقه زمان می‌برد و اصلا با قبل قابل‌مقایسه نیست. این صرفه‌جویی زمانی در روزهای پیک‌ترافیکی نزدیک به چهار تا پنج ساعت می‌رسد. به این معنا که اگر شما این مسیر را در پنج تا شش ساعت طی می‌کردید، عملا می‌توانید آن را در کمتر از نیم‌ساعت طی کنید و قطعه یک بسیار تاثیرگذار است. از نظر سوخت با حداقل عبور ماشین‌ها، 86 میلیون در سال صرفه‌جویی بنزین خواهیم داشت که معادل یک روز مصرف کامل بنزین کل کشور صرفه‌جویی می‌شود.»
ضرورت تامین مالی دولت برای تکمیل کامل آزادراه
معاون توسعه ساختمان بنیاد مستضعفان در پایان تاکید کرد: «با توجه به اینکه قطعه دوم آزادراه تهران-شمال از پیشرفت 30درصدی برخوردار است و پیمانکاران درحال کار هستند، توافقی میان آقایان فتاح، نوبخت و اسلامی انجام شد که اگر دولت سهم خود را در این زمینه تقبل کند، تا آخر این دولت باند آزادراه به سمت شمال محقق می‌شود و باید تامین مالی صورت گیرد. این پروژه نزدیک به چهار سال و نیم به طول انجامید و ما سالی نزدیک به 20 درصد رشد داشتیم.»
کوتاهی 67 کیلومتری در آزادراه تهران- شمال
سعید شاهسواری، مدیرعامل شرکت آزادراه تهران- شمال هم در این رابطه به «فرهیختگان» گفت: «از سال 75 تا 94 تنها نزدیک به 18 درصد کار جلو رفت و باقی کار این پروژه از سال 94 تاکنون تکمیل شد. مدت‌زمان چهارونیم ساله طولانی محسوب نمی‌شود. بحث‌های تامین مالی، قراردادهای خارجی و بحث‌های محیط‌زیستی نیز در تاخیر ایجاد‌شده در این زمینه تاثیر داشت. در قطعه یک آزادراه تهران-شمال چینی‌ها حضور داشتند که تامین مالی پروژه با ایراداتی روبه‌رو بود تا اینکه قسمت‌های محدودی از پروژه انجام شد. از انتهای سال 93 تصمیم گرفته شد این پروژه به دست پیمانکاران ایرانی به روش مناقصه انجام شود که تابستان سال 94 این مناقصات به سرانجام رسید و شرکت‌ها کار خود را آغاز کردند. پروژه اکنون 98 درصد پیشرفت دارد و در قطعه‌های دیگر هم شرکت‌ها درحال انجام تعهدات خود هستند. اگر تامین مالی مناسب صورت گیرد، نیمی از پروژه که لاین تهران به سمت شمال است، تا سال 1400 به اتمام می‌رسد و کل طرح ظرف چهار سال آینده قابل افتتاح و بهره‌برداری خواهد بود. آزادراه تهران-شمال 121متر طول دارد که قطعه یک این آزادراه مسیر تهران، کرج و چالوس را به میزان 67 کیلومتر کوتاه می‌کند و استراتژیک‌ترین منطقه این آزادراه محسوب می‌شود. با بهره‌برداری این پروژه با 86میلیون لیتر مصرف سوخت در سال و کاهش زمان سفر نسبت به مسیر فعلی روبه‌رو خواهیم شد.»
دولت، اعلام‌کننده نرخ‌نهایی عوارض آزادراه تهران -شمال
مدیرعامل شرکت آزادراه تهران-شمال درباره اذعان معاون وزیر راه به غافلگیرشدن‌شان با دستور رئیس‌جمهور گفت: «این به اختلافات داخلی خود وزارتخانه برمی‌گشت که هماهنگی روز را انجام می‌دادند اما ما به‌عنوان شرکت آزادراه تهران - شمال آمادگی کامل خود را اعلام کرده بودیم. درباره عوارض هم باید بگویم بخشی از سرمایه‌گذاری انجام‌شده توسط بنیاد قرار است از طریق بازگشت نرخ عوارض تامین شود و ما به‌عنوان سرمایه‌گذار، طبق قرارداد و براساس هزینه‌های انجام‌شده، نرخ پیشنهادی خود را به وزارت راه اعلام کردیم. ما مبنای اعلام نرخ‌نهایی عوارض نیستیم، فقط پیشنهاددهنده بودیم و در افتتاحیه آزمایشی طرح هم هیچ‌گونه عوارضی از مردم دریافت نشد. در روزهای آینده این رقم اعلام خواهد شد.»
* نویسنده: الهه قاسمی، روزنامه‌نگار