به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، کافی است سری به خیابان‌ها و میادین مختلف شهر تهران بزنید تا پروژه‌های نیمه‌تمامی را در گوشه و اطراف شهر ببینید که همین‌طور به حال خود رها شده‌اند. زیرگذر استاد معین از همین دست پروژه‌ها بود که در هفته اخیر با حضور پیروز حناچی، شهردار و محسن هاشمی رئیس شورای شهر پایتخت و دیگر مسئولان مدیریت شهری به عرصه بهره‌برداری رسید. افتتاحیه‌ای که حاشیه‌اش بر متن غلبه داشت و صدای اعتراضات مردمی برای یک‌طرفه افتتاح شدن این زیرگذر حواشی مختلفی را به وجود آورد. اهالی می‌گفتند که از ابتدا قرار بود این مسیر به‌صورت دوطرفه افتتاح شود اما درحال‌حاضر عبور و مرور فقط از شمال به جنوب انجام می‌شود. جالب‌تر از همه اما پاسخ‌های شهردار و رئیس شورای شهر تهران به اعتراض‌های مردم بود؛ جایی که شهردار تهران در این جریان همه تقصیرها را به دوش مدیریت شهری سابق انداخت و تاکید کرد ما نقشی در طراحی این زیرگذر نداشتیم و اگر دست‌مان بود به‌گونه‌ای دیگر آن را افتتاح می‌کردیم و این پروژه در دوره قبلی کلید خورده است. از طرفی رئیس شورای شهر هم با تعجب از اعتراضات مردم اعلام کرد نخستین‌بار بود که چنین سبکی از اعتراض را برای پروژه‌ها می‌بیند. در این شرایط اگرچه شاید برای مسئولان، اعتراض‌های مردمی تازگی دارد اما این دفعه اولی نیست که چنین اتفاقاتی می‌افتد و نمونه آن را در بلاتکلیفی پایانه جدید و قدیم شرق و کلافگی مردم از ترافیک شدید در محدوده سه‌راه تهرانپارس می‌بینیم.
سکوتم از رضایت نیست!
شاید مردم درباره همه موضوعات اعتراض نکنند اما مشکلات حمل‌ونقلی شهر تهران همچنان به قوت خود باقی است و مردم گله دارند. کافی است یک‌بار گذرتان به محدوده سه‌راه تهرانپارس بیفتد تا حجم بار ترافیکی این منطقه را احساس کنید؛ مسیری که عملا از آزادی تا قبل از پایانه قدیم شرق کمتر از 20 دقیقه زمان میگیرد اما عبور کردن از محدوده سه‌راه‌تهرانپارس حداقل 30 تا 40 دقیقه طول می‌کشد. برای آنها که هر روز این مسیر را طی می‌کنند، این معضل همیشگی همچون عذابی است که امکان رهایی از آن وجود ندارد. براساس استانداردهای بین‌المللی معماری شهری، پایانه‌ها باید در حاشیه و خارج از شهرها تاسیس شوند اما تصمیمات مقطعی برای مسائل مختلف در کلانشهری همچون تهران موجب شده در گوشه‌گوشه این شهر با مشکلات مختلفی درگیر باشیم. مشکلات ترافیکی‌ای که سال‌هاست نمونه‌اش در منطقه 4 وجود دارد و تمامی ساکنان محدوده سه‌راه تهرانپارس برای رفت و آمد خود دچار آن هستند. در سال‌های گذشته تمهیدات گسترده‌ای اندیشیده شد ولی با گذشت دوسال‌و‌نیم از حضور مدیریت جدید شهری در تهران همچنان کاری در این زمینه نشده و مشکلات حمل‌ونقلی بسیاری برای تهران پابرجاست. نه‌تنها خط مترویی به تهران افزوده نشده بلکه با گرانی بنزین بر حجم مسافران استفاده‌کننده از وسایل حمل‌ونقل عمومی افزوده شده است. تنها اقدام موثر مدیریت شهری در این دوره تمرکز و تکیه بر توسعه دوچرخه‌سواری بود که آن هم در شرایط فعلی دردی از مردم دوا نمی‌کند. در برنامه‌ریزی‌های اولیه برای احداث ترمینال شرق پیوستی برای سهولت دسترسی مردم به مترو و بی‌آرتی نیز در نظر گرفته شده بود اما در سایه بی‌توجهی و تعلل مدیران شهری جابه‌جایی این پایانه‌ها چندان مورد توجه قرار نگرفت و حالا مردم مانده‌اند و هزینه‌های گزافی که به شهر تحمیل شده است. در این شرایط، خبرها حکایت از تغییرکاربری پایانه جدید شرق به یک مجتمع فرهنگی دارد که در صورت اجرایی‌شدن آن نه‌تنها دردی از ترافیک سه‌راه‌تهرانپارس دوا نمی‌شود بلکه باید هزینه‌های مجزایی برای تغییر کاربری آن اختصاص داده شود.
بلاتکلیفی پایانه جدید شرق و مشکلات ادامه‌دار
پایانه جدید شرق، بیشتر به کبوترخانه‌ای شباهت دارد که به حال خود رها شده و کسی به فکر راه‌اندازی مجدد آن نیست. شاید تا همین چند سال پیش پایانه قدیم شرق چندان مساله‌ای برای مردم به همراه نداشت اما با افزایش جمعیت، مشکلات زیادی به این منطقه تحمیل شده که انتقال این پایانه به محل دیگر همواره ازجمله درخواست‌های مردمی بوده و هست. با تعدد درخواست‌های مردمی زمینی نزدیک به 30 هکتار در محدوده سرخه‌حصار برای احداث پایانه جدید پیش‌بینی شد تا شاید بتواند علاوه‌بر کاهش بار ترافیکی منطقه، مشکلات حمل‌ونقلی را هم کم کند. پایانه‌ای که قرار بود نخستین پایانه هوشمند تهران نام گیرد و در همین راستا با اتمام مطالعات پژوهشی، اعتبارات بسیاری به این منطقه اختصاص یافت. با وجود این پایانه جدید شرق چندان خوش‌شانس نبود و اگرچه دوبار زمان مختلف برای افتتاح آن پیشنهاد شد اما هربار به دلیلی صورت نگرفت و با آغاز دوره مدیریت جدید شهری به حال خود رها شد؛ بلاتکلیفی‌ای که مورد انتقاد خود اعضای شورای شهر فعلی هم بود. آرش میلانی، عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران سال گذشته نسبت به بلاتکلیف ماندن این پروژه اعتراض کرده و گفته بود: «در تهران هم باغ پرندگان و هم ترمینال پرندگان داریم. ترمینال پرندگان، همان ترمینال جدید در شرق تهران است که پناهگاه کبوتران شده است. به دلیل توقف پروژه اکنون استهلاک تاسیسات را شاهد هستیم و این درحالی است که ۳۰میلیارد تومان بودجه برای این پروژه در سال ۹۷ اختصاص داده شده است. ما با وضع نامناسب آلودگی هوا در شرق تهران روبه‌رو هستیم. این پروژه‌ها دوستدار محیط‌زیست هستند و توقف آنها، علاوه‌بر خسارتی که به اقتصاد شهری وارد می‌کند، ما را از فواید محیط‌زیستی آن محروم می‌کند.» اعتراضی که درنهایت با مخالفت پورسیدآقایی، معاون سابق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران روبه‌رو شد و او عملا اعلام کرد اعتقادی به خروج پایانه‌ها به خارج از شهر تهران ندارد و درنتیجه کاری در این خصوص انجام نشد.
اختلاف‌نظر درباره تغییرکاربری پایانه شرق
این مساله به حال خود رها شده بود تا اینکه یک‌ماه‌و‌نیم پیش افشین حبیب‌زاده، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران از پیشنهاد شفاهی شهرداری برای تغییر کاربری پایانه شرق به یک مرکز فرهنگی و تفریحی خبر داد و ضمن تایید آن در گفت‌وگو با «فرهیختگان» اعلام کرد این مساله در حد پیشنهاد شفاهی است. از اینجا بود که بحث و بررسی‌ها در این رابطه آغاز شد و حتی بازدید شهردار و رئیس شورای شهر تهران را هم از این محدوده درپی داشت. موضوعی که در ابتدا هیچ‌کس از جزئیات آن اطلاع چندانی در اختیار نداشت و در ادامه زهرا نژادبهرام و علی اعطا، دو عضو شورای شهر تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» حل این مساله را منوط به برگزاری جلسات کارشناسی دانستند. درنهایت اما با گذشت یک‌ماه و نیم از برگزاری جلسات مختلف در این رابطه به نظر می‌رسد همچنان اختلاف بر سر تغییرکاربری این پایانه وجود دارد. موضوعی که به گفته صبوری، معاون فنی عمرانی شهرداری تهران هزینه‌های بالایی برای سهولت دسترسی مردم به این پایانه می‌طلبد و بهتر است به یک مرکز تفریحی توریستی تبدیل شود. ادله صبوری‌دیلیمی این است که این ترمینال هشت‌کیلومتر با سیستم بی‌آرتی فاصله دارد و برای اتصال این پایانه به مترو نیز باید 4/4 کیلومتر مترو احداث شود، در حالی که اعتبار موردنیاز برای تکمیل این پروژه هفت‌هزار و 500 میلیارد تومان است که اگر این رقم را به 170 اتوبوس فعال در ترمینال تقسیم کنیم، در آن صورت شهرداری تهران باید برای هر اتوبوس حدود 44میلیارد تومان هزینه کند و چنین هزینه‌ای بسیار بالاست. البته نظر محسن هاشمی، رئیس شورای شهر کمی متفاوت است و با کمتر از 400میلیارد تومان می‌توان خط مترو این محدوده را تکمیل کرد و تلفیقی از کارهای فرهنگی و حمل‌ونقلی می‌تواند در این پایانه محقق شود. در عین حال رحمان‌زاده، شهردار منطقه 13 اعتقاد دارد سرمایه‌گذاران در صورتی در این منطقه سرمایه‌گذاری می‌کنند که پایانه جدید شرق، کاربری حمل‌ونقلی نداشته باشد. مساله‌ای که حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر هم با آن موافق است و با یک پله جلوتر معتقد است این ترمینال‌ها ربطی به شهرداری ندارند و به لحاظ حقوقی برعهده وزارت راه هستند و بهتر است فضای ترمینال جدید را به ایده‌های شهر خلاق تبدیل کنیم. با این وجود مصطفی کاظمی، مدیرکل دفتر شهردار تهران بازطراحی این منطقه را نیازمند هزارمیلیارد تومان می‌داند که این هم هزینه گزافی در اوضاع تحریم است و نباید چنین بار مالی‌ای به دوش پایتخت‌نشینان تحمیل شود.
هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌ایم
با وجود این همچنان اختلاف‌‌نظرها در این باره وجود دارد و هنوز جمع‌بندی در این خصوص صورت نگرفته است. یوسف حجت، معاون حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران درباره آخرین تصمیم‌گیری درباره پایانه شرق به وجود اختلاف‌نظر درباره کاربری پایانه شرق اشاره کرد و گفت: «من هنوز به جمع‌بندی مشخصی در این زمینه نرسیده‌ام. در این زمینه اختلاف‌نظر وجود دارد، عده‌ای تنها موافق فعال شدن کاربری فرهنگی یا کاربری حمل‌ونقل در پایانه جدید هستند و برخی معتقدند تلفیقی از این دو کاربری می‌تواند در این مجموعه مفید باشد اما هنوز تصمیم قطعی در این حوزه نگرفته‌ایم. فضای این پایانه برای تعداد اتوبوس‌های محدودی که به سمت شمال می‌روند، زیاد است و واقعا نیازی به این ترمینال نیست. هرچند این ترمینال به خوبی ساخته شده و طراحی مناسبی دارد اما متاسفانه به نظر می‌رسد این محوطه برای ماشین‌ها بسیار بزرگ است و از ابتدا نباید این اتفاق می‌افتاد؛ بنابراین به نظر می‌رسد به صورت صرف ترمینال قابل استفاده نباشد، مگر اینکه ترکیبی از ترمینال و کاربری‌های دیگر در این محوطه اجرایی شود. هرچند از طرفی مشخص نیست این پایانه تا چه میزان بتواند از بار ترافیکی پایانه فعلی شرق بکاهد و حتی شرایط وضعیت را بدتر کند، چراکه پایانه قدیم از نظر دسترسی در موقعیت بهتری نسبت به این پایانه جدید قرار دارد. جمع شدن پایانه قدیم باعث می‌شود تاکسی‌های فعال در این محدوده همچنان در همان فضا فعالیت کنند. اکنون بخشی از این تاکسی‌ها در داخل ترمینال فعال هستند اما این تاکسی‌ها در آینده بعید است به سمت ترمینال جدید بروند، چراکه دسترسی مردم به ترمینال جدید خیلی راحت نیست و ممکن است همچنان ترجیح دهند در اطراف محدوده پایانه قدیم فعال باشند. البته تمامی این موارد پیش‌بینی‌هایی است که در این حوزه وجود دارد و به صراحت نمی‌توان گفت جابه‌جا شدن به نفع مردم است یا خیر، در عین اینکه امکان کاهش تعداد مسافران هم با این جابه‌جایی وجود دارد. البته این مساله کاملا فرابخشی است و در کنار معاونت حمل‌ونقل ترافیک شهرداری تهران، معاونت عمرانی شهرداری تهران و دیگر بخش‌ها نیز درگیر هستند و هنوز هیچ برآوردی از این مساله نداریم که چه زمانی این مساله به سرانجام برسد.»
احداث پایانه جدید در دوران کرباسچی کلید خورد
با وجود این نظر مسئولان قبلی شهرداری حرف دیگری است و آنها هم معتقدند طرح احداث این پایانه از دوره‌های قبلی شهرداری و از زمان غلامحسین کرباسچی کلید خورده است. سیدجعفر تشکری‌هاشمی، معاون اسبق حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری به برنامه‌ریزی انجام‌شده در دوره‌های گذشته درباره پایانه شرق اشاره کرد و به «فرهیختگان» گفت: «قدمت مطالعات پژوهشی، آمایش سرزمینی و برنامه‌ریزی‌ها درباره ایجاد پایانه جدید شرق به 30 سال پیش برمی‌گردد که تاکنون باید این پایانه راه‌اندازی می‌شد اما این موضوع موردغفلت واقع شد و اقدام عملی در این حوزه انجام نشد. اولین مصوبه‌ها درباره پایانه جدید شرق به دوره کرباسچی برمی‌گردد که شرکت مشاور آبان را به کارگیری کرده بودند و حتی من به خاطر دارم همان چند سال پیش که در این منطقه حضور داشتم، از سابقه حضور 20ساله این شرکت در این منطقه سخن می‌گفتند. ازجمله اینکه هزینه‌های بسیاری در دوره‌های قبل برای تملک این زمین پرداخت شد. با توجه به اعتباراتی که مصوبات مدیریت شهری برای این مجموع در نظر گرفته بود، این منطقه هیچ مشکلی برای بهره‌برداری نداشت. در دوره‌ای که ما در شهرداری بودیم، فاز اول این پایانه را با توجه به نیازی که این منطقه داشت، ساختیم و تقریبا در آستانه بهره‌برداری قرار داشت. آمادگی این پروژه در حدی بود که نازک‌کاری‌ها و تاسیسات داخل آن به‌طور کامل آماده بود و تنها ریزه‌کاری‌های جزئی‌اش باقی مانده بود. برای سهولت دسترسی مردم به حمل‌ونقل عمومی امکان تاسیس مترو در این منطقه پیش‌بینی شده بود که در فاصله چهار کیلومتری این پایانه قرار دارد. در کنار این پایانه اصلی اتوبوسرانی خط یک در نزدیکی محل پارکینگ قرار داشت و همین خطوط بی‌آرتی می‌توانستند ترمینال شرق را به ترمینال آزادی وصل کنند تا دسترسی به مرکز شهر فراهم شود. هزینه‌های بسیاری در این منطقه شد و با توجه به اینکه ترمینال قدیم هم در معرض تعریض بزرگراهی قرار گرفته، بخش‌های بسیاری از آن از بین رفته و بخش‌های کمی باقی مانده است. روزانه چندصد دستگاه اتوبوس در منطقه پایانه قدیمی عبور و مرور دارند که این مساله مشکلات ترافیکی و همچنین مشکلات آلاینده‌ها را به این منطقه تحمیل می‌کند. محل پایانه قدیم برای عبور مسافران شمال کشور در شأن مسافران نیست و امیدواریم پایانه جدید شرق به‌زودی مورد استفاده قرار گیرد. قطعا جابه‌جایی این پایانه به محل جدید می‌تواند از میزان ترافیک منطقه فعلی بکاهد. ضمن اینکه احداث فرهنگسراها و مراکز فرهنگی معمولا در مناطق پرتراکم مسکونی صورت میگیرد و عملا طراحی جدید پایانه شرق مناسب مرکز فرهنگی نیست و جذابیتی را برای منطقه نخواهد داشت.»
تغییرکاربری پایانه جدید شرق تغییر یک تابلو نیست
قناعتی، از اعضای سابق شورای شهر تهران به «فرهیختگان» گفت: «جانمایی ترمینال‌های طرح براساس آمایش سرزمینی، معمولا در حاشیه یا خارج از شهر قرار میگیرد. مراجعات به این ترمینال‌ها زیاد است و عملا نباید خود این ترمینال منبعی برای تولید آلودگی هوا باشند. در کنار اینکه فضاهای فرهنگی باید در دسترس مردم قرار گیرند. اساسا طرح سرای محله به این دلیل بود که به مراکز فرهنگی دسترسی داشته باشند؛ بعد چطور امکان دارد ترمینالی که برای کاهش آلودگی هوا و ترافیک در حاشیه تهران احداث شده را تبدیل به یک مجموعه فرهنگی کنیم و بعد در فضای پایانه با مشکلات حمل‌ونقلی بسیاری روبه‌رو شویم. با توجه به دسترسی‌هایی که به شرق تهران ایجاد شد، سه اتوبان بابایی، همت و یاسینی در مسیر ترمینال را احداث کردیم تا خودروها بتوانند از آن استفاده کنند. البته این مساله اکنون در حد طرح یکی از شهرداران منطقه است ولی به هرصورت احداث پایانه جدید شرق یک کار کارشناسی‌شده در بحث حمل‌ونقل و ترافیک بود و از لحاظ مختلف این امکانات جانمایی شده است و امیدوارم دوستان توجه داشته باشند تا هزینه مجددی به شهر تحمیل نشود. از طرفی شکل هندسی این پایانه برای ترمینال تعبیه شده و مجموعه فرهنگی پلان خاص خودش را دارد. تغییر کاربری این پایانه تنها با تغییر یک تابلو صورت نمی‌گیرد و اگر بخواهند کاربری این مرکز را فرهنگی کنند، خود این مساله نیازمند هزینه‌های گزافی است. مساله‌ای که در اینجا وجود دارد این است که اگر دسترسی آسان مردم به پایانه جدید شرق برای راه‌اندازی ترمینال محل‌اختلاف واقع شده، عملا همین مشکل در زمینه تاسیس مرکز فرهنگی هم وجود دارد و این موضوعی نیست که با تغییرکاربری حل شود. تا جایی که اطلاع دارم تا زمانی که ما در شهرداری بودیم نزدیک به 30 تا 40 میلیارد برای این پایانه هزینه شد. اگر دوستان قبل بودند تمامی این پایانه‌ها راه‌اندازی شده بود اما دوستان جدید در بحث عمرانی کند هستند و وقت کمی برای این مسائل گذاشته‌اند که این مشکل بزرگی است. جابه‌جایی این پایانه می‌تواند 80درصد از حجم بارترافیکی این منطقه و آلودگی آلاینده‌ها در منطقه پایانه قدیم شرق بکاهد.» در این شرایط باید منتظر ماند و دید تا درنهایت سرنوشت پایانه جدید و قدیم شرق چگونه رقم خواهد خورد؟
* نویسنده: الهه قاسمی، روزنامه‌نگار