به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، جوسپ بورل، مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیروز به تهران آمد تا در سری دوروزه آخرین تحولات ناظر به برجام را با مقامات ایرانی به گفت‌وگو بگذارد. درخصوص ابعاد اهداف این سفر با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد دانشگاه و سفیر اسبق ایران در نروژ به گفت‌وگو نشستیم. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
ارزیابی شما از سفر بورل به تهران چیست؟
بعد از آنکه ایران پنج گام را در مسیر کاهش تعهدات برجامی خود برداشت، به‌طور ویژه بعد از فاز پنجم اروپایی‌ها وارد مرحله تهدید شدند به‌نحوی اعلام کردند مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. اما آنها وقتی دیدند جمهوری اسلامی جوابی قاطع داد و بحث خروج از NPT را مطرح کرد و همین‌طور در شرایطی که دریافتند چینی‌ها و روس‌ها تمایل چندانی به همراهی با اروپا در این مسیر ندارند، به‌طور طبیعی احساس کردند اگر این مسیر را ادامه دهند به دست خود تنش و تشنج را بالا خواهند برد. هرچه باشد از یک‌سو با ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت تنش منطقه‌ای بالا می‌رود که اروپایی‌ها هرگز به‌دنبال این اتفاق نیستند و از سوی دیگر دست آنها در پوست گردوی ترامپ باقی خواهد ماند.به بیان دقیق‌تر، آنها نمی‌خواستند به ترامپ امتیازی بدهند چون می‌دانند آمریکا درصدد همراه‌سازی اروپا با خود جهت تشدید فشارها و تحریم‌ها بر ایران است. اگرچه این همراهی در عمل وجود دارد اما از نظر زیرساخت قانونی و سازمان‌ملل خیر. بنابراین اروپایی‌ها به این نتیجه رسیدند و احتمالا بورل هم در این جمع‌بندی نقش داشت که اعلام کنند هدف از طرح موضوع مکانیسم ماشه، ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت نیست و بیش از هرچیز گفت‌وگو با ایران درخصوص شرایط موجود در برجام موردنظر است.هم‌اینک آقای بورل در اولین سفر خود به تهران بعد از ملاقاتی که با محمدجواد ظریف در عمان داشت، درصدد بررسی‌های بیشتر برای یافتن راهی جهت متوقف‌سازی گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران است. مضاف بر آن اروپا در تلاش است با این قبیل مذاکرات زمان بخرد تا انتخابات آمریکا برگزار شود. به هر ترتیب اروپایی‌ها این امید را دارند که اگر ترامپ در انتخابات آتی شکست بخورد و دموکرات‌ها برنده شوند، آمریکا به برجام بازگردد و اوضاع مانند قبل شود. کمااینکه جمهوری اسلامی هم اعلام کرده اگر تحریم‌ها برداشته شود به نقطه صفر قبل از برداشتن پنج گام، برمی‌گردد. با این قرائن به‌نظر می‌رسد بورل در تلاش است مقدمات این مذاکرات را فراهم آورد.بنده احتمال می‌دهم اروپا پیشنهادهایی را برای ایجاد گشایش‌هایی ولو به‌صورت محدود در اینستکس داشته باشد تا ایران را از گام پنجم که معطوف به غنی‌سازی بالای 20 درصد است، منصرف سازد. حضور بورل در تهران نیز از همین زاویه قابل فهم است.
به اعتقاد شما اروپا به‌طور واقعی چه اقداماتی را می‌تواند ترتیب دهد و اساسا چه ظرفیت‌هایی برای این موضوع دارد؟ با توجه به این واقعیت که بازیگر اصلی آمریکاست.
همان‌طور که بیان کردم اروپا اقدام ویژه‌ای نمی‌تواند انجام دهد. ولی به هر حال ناظر به تهدید ایران برای خروج از NPT نگرانی‌هایی برای آنها ایجاد شده است. ضمن اینکه آنها می‌دانند شرایط دیگر مثل قبل از برجام که پرونده را به شورای امنیت بردند و همراه با آمریکا تحریم‌هایی را علیه تهران وضع کردند، نیست. منطقه در آشوب است و با توجه به تحولات در لیبی، یمن، عراق، لبنان و حوادثی که در چندماه اخیر در منطقه رخ داده، ممکن است زمام کار از کنترل آنها خارج شود. کشتی‌های آنها در خلیج‌فارس تردد می‌کنند لذا نمی‌خواهند بیش از این ایران را به انتقام‌جویی و عمل متقابل بکشانند.بنابراین به‌نظر می‌رسد اروپا تلاش دارد راهی برای گشایش باب مذاکرات درباره برخی اقداماتی جزئی باز کند تا بلکه بتواند در ازای خرید مقادیری نفت، زمینه مبادلاتی محدود را با ایران فراهم آورد. با این حال در اینکه ایده‌های موردنظر عملیاتی شود یا خیر، من خیلی امیدوار نیستم.
با توجه به اقتضائات و واقعیات موجود، چه اقدامی از سوی اروپا می‌تواند رضایت ایران را جلب کند؟
من تصور می‌کنم اروپایی‌ها می‌توانند نفت بخرند به‌گونه‌ای که پول آن را به‌نحوی پرداخت کنند و نفت را بعدا تحویل بگیرند. با وجود تحریم‌های بانکی این امکان برای آنها فراهم است که از طریق یک‌سری شرکت‌ها بخشی از پول را به ایران برسانند، همان‌طور که برخی کشورها انجام دادند یا در ازای نفت خریداری‌شده، مقادیری کالا به ایران برسانند.اگرچه به‌طور طبیعی دشواری‌هایی در این مسیر وجود دارد اما اروپایی‌ها در این زمینه تا حد زیادی سستی به خرج می‌دهند. ضمن اینکه برخی از آنها شیطنت می‌کنند و می‌خواهند فشارهای سیاسی به ایران بیاورند تا هم آمریکا را راضی کنند و هم مساله موشکی را در این تفاهم بگنجانند.
حضور بورل ربطی به ادامه مذاکرات با مکرون دارد؟
فکر نمی‌کنم. مکرون و فرانسوی‌ها اجازه نمی‌دهند طرح‌شان را کس دیگری خرج کند؛ اما می‌توان گفت بدون پیشنهاد هم نیستند. اینکه این پیشنهاد مانند طرح مکرون چقدر پیش برود و چقدر آمریکایی‌ها موافقت کنند و چقدر متناسب با نظر ایران باشد و... را باید در آینده به قضاوت گذاشت. من بیشتر حضور بورل در تهران را در جهت تلاش‌ها برای اینستکس می‌بینم. مساله مکرون اینستکس نبود بلکه وامی 15 میلیاردی بود که مابه‌ازایی متفاوت را دنبال می‌کرد. بحث بورل اما ناظر به ابتکار اتحادیه اروپا در چارچوب اینستکس است.
آخرین وضعیت بسته پیشنهادی مکرون به چه نحوی است؟ آیا این مجموعه پیشنهادها همچنان در جریان است؟
اینها مکمل همدیگر هستند. درواقع آمریکایی‌ها با طرح مکرون مخالفت کردند و طبیعتا ممکن است تغییراتی در آن پدید آید و در قالب اتحادیه مطرح شود. ترامپ هم نمی‌خواهد مکرون نان این موضوع را بخورد.در این میان اگرچه مساله اصلی آمریکایی‌ها آن بود که نمی‌خواستند قبل از مذاکره به ایران امتیازی بدهند و بیش از هرچیز به علنی شدن مذاکرات فکر می‌کردند اما یک مساله فرعی هم وجود داشت که عبارت بود از اینکه ترامپ نسبت به مکرون نظر چندان مثبتی ندارد. به همین دلیل وقتی ژاپنی‌ها بعد از مکرون وارد این قضیه شدند ترامپ از این موضوع استقبال کرد. او نمی‌خواهد این امتیاز را به کسی بدهد که به‌طور جد به‌دنبال حفظ اتحادیه اروپاست. به هر ترتیب باید در نظر داشت نوعی رقابت میان مکرون با ترامپ وجود دارد و بعضا در دو، سه سال اخیر نیز مشاهده شده در جمع‌های مختلف با یکدیگر به‌صورت متعادل برخورد نکرده‌اند.
فکر می‌کنید با توجه به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، در نوع مواجهه این اتحادیه با جمهوری اسلامی ایران تفاوت خاصی ایجاد خواهد شد؟
انگلیسی‌ها به سمت آمریکا می‌روند. همان‌طور که جانسون بیان کرد آنها می‌خواهند طرح ترامپ جایگزین برجام شود ولی نمی‌خواهند تا زمانی که چیزی جایگزین نشده، برجام از بین برود لذا مجبور هستند برای حفظ برجام با اتحادیه همکاری کنند. رفتن فضا به سمتی که ایران را وادار به خروج از NPT کند، مشکلات بیشتری را برای آنها پدید خواهد آورد و خودشان هم می‌دانند که هر نوع آشوب در منطقه به ضرر آنها خوهد بود.