به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، حضور در مسائلی که در جامعه وجود دارد و اتخاذ موضع در این‌گونه موضوعات و مباحث برجسته جامعه و پیگیری بحث‌ها از سنخ اندیشه بسیار لازم است.درباره ویژگیهای رهبر در یک جامعه، در مجموعه مباحث حکمت اسلامی مباحث بسیاری مطرح و شاخص‌‌های مختلفی هم ذکر شده است. مهم‌ترین این ویژگی‌‌ها در بحثی با عنوان «دوازده ویژگی رئیس اول» مطرح است که بیشتر فلاسفه مسلمان در آثارشان به آنها اشاره کرده‌‌اند. اما افزون بر این، ملاصدرا ویژگیهای دیگری را برای رهبران جامعه ذکر کرده که در نزد دیگر متفکران پیش از وی -تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد- مطرح نشده است. این ویژگی منحصر‌به‌فرد، آمادگی رهبر و رهبران یک جامعه برای شهادت است. افزون بر اینکه جهاد به‌منظور «تمهید شرایط زیست مومنانه انسان» در ابعاد مادی و معنوی صورت می‌‌گیرد و رهبران جامعه نقشی اساسی در پیدایش این وضعیت دارند. از این‌رو، براساس دیدگاه ملاصدرا، رهبران جامعه باید در مسیر خدمت به جامعه، همواره برای مقاومت، جهاد و شهادت آمادگی داشته باشند. بنابراین در بیان ویژگیهای رهبران جامعه، ملاصدرا از آمادگی دائم برای شهادت سخن به میان می‌آورد و از سویی مرگ‌دوستی را یادآور میشود.
شهید حاج‌قاسم سلیمانی به‌عنوان یک فرمانده نظامی و شخصیتی که از ابتدای انقلاب دارای مسئولیت و فرماندهی بوده است، براساس نظر ملاصدرا همواره آماده شهادت بود؛ در هشت سال دفاع مقدس، در فرماندهی لشکر 41 ثارالله و با حضور در عملیات‌‌های مختلف. البته این بخش از سردادگی سردار شهید ما شاید به‌مثابه بخشی از وظیفه وی به‌عنوان یک سرباز وطن مورد توجه قرار گیرد، اما این فرماندهی با حضور مستقیم وی در خطوط مقدم نبرد همراه بود و هیچ‌گاه از صحنه‌‌های مقدم جبهه فراری نبود. افزون‌بر آنکه پس از جنگ تحمیلی نیز به‌ویژه در منصب فرمانده نیروی قدس سپاه و با حضور در منطقه، همواره در معرض و در آرزوی شهادت بود و این موضوع را کتمان هم نکرد، بلکه همواره آن را طرح و برجسته می‌کرد.ملاصدرا در ویژگی نهم -که در رساله الشواهد الربوبیه ذکر کرده است و در رساله المبدا و المعاد هم به‌صورت خیلی مختصر به آن اشاره می‌کند- میگوید: «رهبر باید قلبی شجاع داشته باشد و از مرگ نهراسد.» اینها را بعدا البته ملاصدرا توضیح می‌دهد. یعنی هم مرگ‌دوستی به پای رهبر جامعه نوشته میشود و هم شجاعت. ملاصدرا در بحث شهادت‌طلبی، جزئیات را تفصیل می‌دهد.این مرگ‌دوستی و شجاعت و به تعبیری شهادت‌طلبی نمی‌تواند فقط مختص رهبر اول باشد، بلکه می‌توانیم این را از رهبر اول جامعه به رهبران میانی اجتماع هم سرایت بدهیم. از این‌رو همه مدیران جامعه باید به‌گونه‌ای مجاهده کنند و به‌صورت جهادی و فوق طاقت باید کار کنند و در این فضا همیشه آماده مرگ و شهادت هم باشند و باکی از شهادت و مرگ نداشته باشند.ملاصدرا در ادامه این صفت میگوید: «پس قلبی شجاع داشته باشد و از مرگ نهراسد؛ زیرا عالم آخرت درنظر او بهتر از عالم دنیاست. بنابراین در انجام امور دارای عزمی راسخ و قوی و غیرمتزلزل و بدون ترس و بیمی از مرگ است؛ بلکه او در انجام آنها جسور و پُردل و قوی‌النفس است، نه ضعیف‌النفس و متزلزل.»
این ویژگی -که در اینجا ذکر میشود- را کاملا می‌توانیم بر سرداران شهیدمان تطبیق دهیم. می‌توانیم بگوییم همه متفکران [قوت نفس را مهم دانسته و] گفته‌اند اما آنچه در بحث ملاصدرا تفصیل پیدا می‌کند این است که شما در فضای اجتماعی از مرگ و شهادت‌طلبی نهراسید. رهبران اجتماع و -در اینجا در بحث ما- فرمانده تراز مقاومت و فرمانده تراز انقلاب اسلامی این ویژگی را باید به‌نحو مطلوبی داشته باشد.مبحث شهادت‌طلبی را ملاصدرا در رساله سه اصل هم توضیح می‌دهد. آنجا بحث عاشورا و شهادت حضرت امام‌حسین(ع) و دیگر انبیا را از همین منظر تعریف می‌کند؛ شهادت‌طلبی و کوتاه نیامدن در مقابل ظلم و ستم.یک ویژگی دیگری هست که به‌نظر این مطلب را کامل می‌کند. ملاصدرا در ویژگی هشتم از 12 ویژگی رئیس اول، در رساله الشواهد الربوبیه، اشاره کرده که رهبر باید «با همه خلق رئوف و مهربان باشد و از مشاهده منکرات خشمگین نشود و بدون داشتن قصد تجسس و تفحص، از اوضاع و احوال و وقایع، اقامه حدود مقرر را تعطیل نکند.» این را می‌توانیم در صفات شهید قاسم سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس هم مشاهده کنیم. نکته کلیدی و با اهمیتی که اینجا میشود ذکر کرد، بحث محبت و مهرورزی است که رهبر جامعه نسبت به خلایق باید داشته باشد. در یک بحث دیگری در «کسر اصنام الجاهلیه»، ملاصدرا همین بحث را تفصیل داده است که به‌همین‌جهتِ تفصیل و تکرار آن، میتوان به اهمیتش پی برد. اگر در میان ملت و دولت‌مردان و کسانی که می‌خواهند جامعه را اداره کنند، مهروزی و محبت وجود نداشته باشد طبیعتا شاید شهادت‌طلبی هم نتواند خیلی موفق باشد. درواقع شهادت‌طلبی هم به‌دلیل عشق و علاقه و محبت به مردم اتفاق می‌افتد و در غیر این صورت نمی‌توان نشانی از آن «ایثار جان» یافت.ملاصدرا در آثارش اشاره می‌کند محبت چه نقشی دارد؛ زیرا محبت، در میان اعضای جامعه، همبستگی ایجاد می‌کند. ایشان در «کسر اصنام الجاهلیه» اشاره می‌کند در محبت «همه غم‌ها به فراموشی سپرده شود و بلکه انس و دوستی قلب را آنچنان فرا گیرد که متوجه امور دنیا نگردد.»
فکر می‌کنم اگر بخواهیم راجع‌به فرمانده تراز انقلاب‌اسلامی و رهبر تراز انقلاب و تراز مقاومت صحبت کنیم، طبیعتا این دو ویژگی شهادت‌طلبی و محبت و مهرورزی باید کاملا وجود داشته باشد و در این دو شهید بزرگوار هم وجود دارد.اخیرا ویدئوهایی از شهادت‌طلبی شهید قاسم سلیمانی منتشر شده است که اشتیاق ایشان به شهادت به‌وضوح از زبان خودشان نقل میشود و مهرورزی و محبت ایشان نسبت به مردم و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند و نسبت به همه کسانی که در منطقه زندگی می‌کنند را در آن فیلم‌ها میتوان دید.از این‌رو میتوان گفت شهید حاج‌قاسم سلیمانی، هم یک فرمانده شهادت‌طلب بود و هم اینکه نسبت به مردم با محبت و مهرورزی رفتار می‌کرد. نمونه اعلای این مهرورزی را میتوان در برخورد وی با فرزندان شهدا و خانواده ایثارگران دوره دفاع مقدس یافت. افزون بر این، درباره برخورد با فرزندان این مرز و بوم که نسبت به مبحثی مانند پوشش کم‌اعتنا هستند، گزاره‌‌های روشنی در دفاع از آنان در این زمینه از ایشان باقی مانده است که به‌نظر آموزنده است. درواقع ویژگی مهم رهبران اجتماعی آن است که نسبت به همه آحاد جامعه مهرورزی را به‌تمام و کمال اجرا کنند و به‌نظر می‌‌رسد شهید سلیمانی واجد این ویژگی بودند.
* نویسنده: شریف لک‌زایی، عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی