به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سومین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی در ایران هفته گذشته در مرکز همایش‌های بین‌المللی صداو‌سیما برگزار شد. پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف این کنفرانس را برگزار کرد و یکی از موضوعات مطرح‌شده در این کنفرانس مساله جذب و ارتقای دانشجوی خارجی و بین‌المللی به دانشگاه‌های ایران بود؛ موضوعی که برای اولین‌بار در لیست مباحث حکمرانی کشور مورد بررسی قرار می‌گرفت و در نشستی با عنوان «دانشجویان بین‌الملل: چالش‌ها و موانع جذب» با حضور کارشناسان به بحث گذاشته شد. براساس سند برنامه ششم توسعه، ایران باید تا پایان سال ۱۴۰۰ میزبان ۷۵هزار دانشجوی خارجی باشد. میزان تحقق این هدف و راهی که باید برای رسیدن به آن طی شود از موضوعات این نشست بود. شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت علوم، وزارت بهداشت، موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی کشور، متولیان و سازمان‌هایی بودند که در این نشست شرکت کردند و به ارائه نظرات مرتبط خود پرداختند. وضعیت نهایی آمار ورود و خروج دانشجویان بین‌الملل، مشکلات و چالش‌های اقامت آنها و موانع جدی برای جذب و راه‌حل‌های رفع این موانع محورهای گفت‌وگو بود.
گردش 300میلیارد دلاری دانشجوی خارجی در دنیا
در این نشست حمیدرضا امیری‌نیا، دبیر کمیسیون روابط علمی بین‌المللی ستاد علم و فناوری شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، موضوع دانشجویان بین‌الملل را یکی از وجوه تعاملات در حوزه علم و فناوری خواند و گفت: «در جهان امروز علم و فناوری بدون مرز شده و کشور ما هم باید در این فضای جهانی قرار گیرد. به دلیل تحولات فضای سایبری و افزایش نفوذ فناوری اطلاعات امروزه دانشگاه‌ها تحولاتی بنیادین را تجربه می‌کنند و ما نیز باید به موضوع بین‌المللی‌سازی دانشگاه‌ها توجه کنیم.»
امیری‌نیا گردش مالی حاصل از دانشجویان خارجی در جهان را ۳۰۰ میلیارد دلار اعلام و خاطرنشان کرد: «کشور ما یک درصد از جمعیت دنیا را دارد. بنابراین این ظرفیت را داریم که سه‌میلیارد دلار از طریق دانشجویان خارجی جذب کنیم.»
ضعف بازاریابی در جذب دانشجویان بین‌المللی
حمیدرضا امیری‌نیا ضعف بازاریابی در جذب دانشجویان بین‌المللی را مورد اشاره قرار داد و گفت: «بازاریابی در حوزه جذب دانشجویان بین‌المللی ضعیف بوده است. دانشگاه‌های مطرح دنیا زنجیره جذب دانشجویان بین‌الملل را برای خود ایجاد می‌کنند، درحالی که در ایران از این موضوع غفلت کرده‌ایم. به نظر می‌رسد اگر نهاد آموزش عالی در ایران در ارائه دستاوردهای خود به سایر کشورها بازنگری کند، ممکن است فضای مناسبی از این طریق برای جذب دانشجویان بین‌المللی ایجاد شود. البته باید توجه کنیم در جذب دانشجویان بین‌الملل علاوه‌بر مزیت‌های اقتصادی و درآمد‌زایی که هم‌اکنون مورد‌نیاز بسیاری از دانشگاه‌هاست، این مسیر و این مراودات زمینه را برای معرفی صحیح ایران به نخبگان سایر کشورها فراهم می‌آورد.»
مشاور بین‌الملل شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: «با توجه به اهمیت موضوع جذب دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌های ایران، در ستاد تدوین نقشه جامع علمی کشور کمیسیون بین‌الملل برای راهبری این امر تشکیل شده است. اسناد بالادستی نیز توجه ویژه‌ای به این موضوع دارند.»
صنعت آموزش عالی سومین منبع درآمد مالزی
عبدالحمید علیزاده، مدیرکل دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم یکی‌دیگر از سخنرانان این نشست، در ادامه بحث گفت: «کشورهای مختلف درآمدهای بسیار خوبی از این طریق کسب می‌کنند. به‌طور مثال استرالیا در سال 2018 حدود 38میلیارد دلار از این طریق کسب درآمد داشته است. در مالزی صنعت آموزش عالی پس از صنعت پالم و گردشگری سومین منبع درآمد این کشور است.»
او در ادامه تعداد دانشجویان خارجی حاضر در ایران را 40هزار نفر عنوان کرد و افزود: «در قالب وزارت علوم، بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی حدود 40هزار دانشجوی بین‌المللی مشغول تحصیل در ایران هستند. این آمار مربوط به مهر 97 است و توسط دبیرخانه مشترک بین وزارت علوم، وزارت بهداشت، دانشگاه آزاد اسلامی، وزارت امور خارجه و سایر مراجع ذی‌صلاح جمع‌آوری شده است.»
جزئیات آماری حضور دانشجویان خارجی در ایران
منیعی، معاون پژوهشی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در بخشی از این نشست به بیان آمار دقیقی از تعداد دانشجویان مشغول تحصیل خارجی در کشور در سال‌های اخیر پرداخت.براساس اعلام معاون پژوهشی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در سال تحصیلی ۹۷-۹۸ بالغ بر ۲۱هزار دانشجوی بین‌المللی در دانشگاه‌های مختلف ایران اعم از دولتی و غیردولتی و پزشکی مشغول تحصیل بودند. ۸۷۰۰ نفر در دانشگاه‌های زیرنظر وزارت علوم، ۲۷۰۰ نفر در دانشگاه‌های پزشکی، ۵۳۰۰ نفر در دانشگاه‌های آزاد و مابقی در دانشگاه‌های غیرانتفاعی و پیام‌نور. از این تعداد ۵۵ درصد مرد و ۴۵ درصد زن بودند و زنان خارجی تمایل کمتری برای تحصیل در دانشگاه‌های ایران دارند. سهم دانشجویان خارجی در ایران افزایش یافته است. اما این موضوع به دلیل کاهش تعداد دانشجویان ایرانی بوده است. به‌گونه‌ای که تعداد دانشجویان کل کشور از چهارمیلیون و ۸۰۰هزار نفر در سال ۱۳۹۲ به سه‌میلیون و ۳۰۰هزار نفر در سال ۱۳۹۷ رسیده است.
برخلاف سایر کشورهای دنیا اکثر دانشجویان خارجی در ایران در دوره‌های کاردانی و کارشناسی (۶۷درصد) تحصیل می‌کنند. علت این امر هم این است که اکثر دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در ایران از مهاجران حاضر در ایران هستند. ۹۵درصد دانشجویان بین‌المللی حاضر در ایران از ۶ کشور افغانستان، عراق، لبنان، سوریه، چین و پاکستان می‌آیند و دوسوم دانشجویان افغانستانی هستند. دانشگاه‌های بین‌المللی امام‌خمینی(ره)، دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه تهران برترین دانشگاه‌ها در زمینه جذب دانشجوی خارجی هستند. در رتبه‌بندی رشته‌ای نیز زبان فارسی، پزشکی، حقوق، مهندسی عمران و حسابداری محبوب‌ترین رشته‌های دانشجویان خارجی در ایران هستند. ۴۷درصد دانشجویان خارجی در رشته‌های علوم انسانی، ۲۳درصد در علوم مهندسی، ۱۶درصد در علوم پزشکی و ۶ درصد در علوم پایه تحصیل می‌کنند.
منیعی در پایان افزود: «شرایط ما به هیچ‌وجه با کشور همسایه‌مان ترکیه قابل‌قیاس نیست. به‌گونه‌ای که کشور ما در سال 2016 در قبال 18هزار دانشجوی خارجی مشغول تحصیل در ایران، 52هزار دانشجوی ایرانی در خارج از ایران داشته است. اما ترکیه درحالی که تنها 46هزار دانشجو در خارج از کشور خود داشته توانسته 106هزار دانشجو را در دانشگاه‌های خود جذب کند.»
2 درصد از دانشجویان رشته‌های پزشکی غیرایرانی هستند
حمید اکبری، قائم‌مقام معاونت وزارت بهداشت نیز به آمار دانشجویان خارجی شاغل در رشته‌های پزشکی در ایران اشاره کرد و گفت: «در برنامه ششم توسعه تکلیف وزارت بهداشت در بین‌المللی‌سازی این است که سهم دانشجویان بین‌المللی از 0.8 درصد در پایان سال 96 به 1.8 درصد در سال ۱۴۰۰برسد. وزارت بهداشت اکنون و در ابتدای سال ۱۳۹۹ این هدف را پشت‌سر گذاشته و دو درصد دانشجویان شاغل در رشته‌های پزشکی ایران از دانشجویان غیرایرانی هستند. البته درصد این دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است، به‌عنوان مثال دانشگاه علوم پزشکی تهران حدود 800 دانشجوی بین‌المللی دارد که ۶درصد دانشجویان این دانشگاه را شامل می‌شوند.»
حمید اکبری ادامه داد: «هم‌اکنون بیش از چهارهزار دانشجوی بین‌المللی در دانشگاه‌های علوم پزشکی بین 220 هزار دانشجوی کلی این دانشگاه‌ها مشغول تحصیل هستند. پراکندگی این دانشجویان در دانشگاه‌های کشور نیز به‌گونه‌ای است که این دانشجویان تنها در تهران متمرکز نیستند و به‌طور مثال دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه 500 دانشجو یا دانشگاه سمنان 200 دانشجو دارد که تمامی آنها شهریه‌پرداز هستند.»
راهبرد کشور در جذب دانشجوی خارجی مشخص نیست
قلعه‌نویی، رئیس مرکز تعاملات علم و فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری در سخنانی به ابعاد مختلف جذب دانشجوی خارجی پرداخت و تصریح کرد: «جذب دانشجوی خارجی علاوه‌بر ابعاد مالی، ابعاد فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای نیز دارد. راهبرد ما باید درخصوص جذب دانشجوی خارجی در ایران مشخص و شفاف باشد. رویکرد ما در این قضیه سیاسی، فرهنگی یا اقتصادی است؟ کدام رویکرد واقعا مدنظر قرار دارد. اگر اهداف ما در این حوزه معلوم باشد می‌توانیم براساس آن طرح و برنامه‌ریزی داشته باشیم. به‌طور مثال جامعه‌المصطفی چون رویکرد مشخصی به این موضوع داشته توانسته عملکرد موفقی داشته باشد. گاهی اوقات ما می‌گوییم هدف ما از جذب دانشجو اقتصادی است اما در عمل بیشتر دانشجویان بین‌المللی ما در مرکز کشور مشغول تحصیل هستند. درحالی که اگر رویکرد اقتصادی باشد، بهتر است جذب دانشجویان بیشتر در دانشگاه‌های مناطق مرزی رخ دهد.»
امیرحسین چیت‌ساز، دبیر پنل نیز به موردکاوی عدم موفقیت یک پروژه جذب دانشجو از پاکستان به ایران پرداخت.چیت‌ساز ادامه داد: «قوانینی که تاکید می‌کنند تدریس به دانشجوی خارجی تنها با زبان فارسی امکان‌پذیر است، عدم اجازه ورود شرکت‌های خصوصی برای بازاریابی و جذب دانشجویان خارج از کشور، نبود استراتژی برای ارتقای ادغام اقامتی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مهاجران دانشجوی خارجی، عدم اجرای آیین‌نامه تشکیل کانون‌های فارغ‌التحصیلان هر کشور به‌منظور بهره‌گیری از ظرفیت‌های فارغ‌التحصیلان جهت برقراری ارتباطات تجاری، علمی و تکنولوژیک با آن کشور، عدم صدور ویزای اشتغال پس از تحصیل و اجبار این دانشجویان به خارج شدن از ایران پس از اتمام تحصیل ازجمله عواملی است که باعث ناموفق بودن جذب دانشجوی بین‌المللی و عدم دستیابی به افق تعیین‌شده در برنامه ششم توسعه خواهد شد.»