به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، طی روزهای اخیر با شهادت سردار قاسم سلیمانی قیمت نفت در همان روز اول اعلام این خبر، رشد 4 درصدی را تجربه کرد که این میزان رشد طی چندماه اخیر بی‌سابقه بود. اما حالا با افزایش تنش‌ها و تهدید رئیس‌جمهور آمریکا برای وضع تحریم‌ها علیه عراق و همچنین نگرانی‌های امنیتی از واکنش احتمالی ایران موجب شده هزینه بخش کشتیرانی در منطقه خلیج‌فارس نیز به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد که مجموع این عوامل قیمت نفت را همچنان در مرز 69 تا 70 دلار نگه داشته است.

در این خصوص تحلیگران حوزه انرژی می‌گویند با توجه به اینکه روزانه 20 میلیون بشکه نفت‌خام و مقادیر قابل‌توجهی فرآورده‌های نفتی و تجارت حدود یک‌چهارم گاز طبیعی جهان از منطقه خلیج‌فارس (تنگه‌هرمز) انجام می‌شود، افزایش تنش‌ها می‌تواند منجر به تشدید افزایش قیمت انرژی در جهان شود.اما در کنار تحولات سیاسی- امنیتی منطقه خلیج‌فارس، از آنجایی که افزایش عرضه نفت اوپک آهسته‌تر از تخمین‌های اولیه بوده و کاهش تولید ائتلاف اوپک بیشتر از حد انتظار است و همچنین انتظار می‌رود شتاب رشد تولید نفت آمریکا در سال جاری میلادی کاسته شود، کسری عرضه باعث بی‌ثباتی بازار مخصوصا در نیمه اول سال 2020 خواهد شد. بر این اساس، گفته می‌شود بازار نفت در سال2020 شرایط پرنوسان و حساس‌تر از سال‌های قبل خواهد داشت. در بخش تقاضا نیز موسسه اقتصاد و توسعه سینوپک پیش‌بینی کرده است چین در سال آینده با افزایش تقاضای450  هزار بشکه‌ای نفت، همچنان در صدر میزان تقاضای جهانی باقی خواهد ماند. همچنین میزان صادرات فرآورده‌های این کشور نیز افزایشی در حدود چهارمیلیون تن متریک خواهد داشت. این عوامل نیز خود منجر به رشد تقاضای انرژی از سوی چین خواهد شد که از اصلی‌ترین مشتریان نفت منطقه خلیج‌فارس است.

همچنین براساس این پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود در ماه‌های آتی وضعیت تجاری جهان بهبود یابد و روند کنونی منفی تجاری در صنایع تولیدی در سال 2019 رفته‌رفته در سال 2020 معکوس شود. در کنار این تحول مثبت در حوزه تجارت، میزان رشد اقتصادی جهان نیز در سال 2020 حدود 3 درصد خواهد بود که همین عامل می‌تواند در افزایش تقاضا موثر باشد. عامل دیگر که طی سال 2020 در افزایش و تشدید قیمت‌ها در بخش انرژی موثر خواهد بود، حملات ماه سپتامبر علیه تاسیسات نفتی عربستان است که موجب شده برای مدتی 5.7 میلیون بشکه در روز از ظرفیت تولید نفت این کشور کاسته شود. این میزان اگرچه برای مدتی از ذخایر قبلی جبران شد، اما در نیمه اول سال جاری همین موضوع در کاهش عرضه نفت موثر خواهد بود.

 افزایش چشمگیر تقاضای نفت در سال 2020

رشد اقتصاد جهان به‌طور قابل ملاحظه‏‌ای در سال 2019 تضعیف شد و از 3.2 درصد در سال 2018 به 2.6 درصد در این سال رسید. در بسیاری از نقاط جهان، صنایع تولیدی در رکود یا نزدیک به آن بودند. مقصران اصلی این اتفاق، جنگ‏‌های تجاری و تضعیف رشد اقتصادی چین بودند. در پاسخ به این مساله، بسیاری از بانک‌‏های مرکزی جهان شروع به تسهیل پولی کردند. برخی کشورها ازجمله آمریکا و چین تحریک مالی بیشتری را فراهم کردند. در سال 2019 رشد اقتصادی جهان تحت‌تاثیر مسائل و چالش‌های متعددی قرار گرفت، نه‌تنها وضعیت تجاری و مسائل پیرامون آن باعث کاهش مصرف نهایی در جهان شد بلکه رشد سرمایه‌گذاری را نیز با کندی مواجه کرد. جنبه مثبت رکود و کندی تجاری این بود که این روند در حال تغییر بوده و انتظار می‌رود در ماه‌های آتی وضعیت تجاری بهبود یابد و روند کنونی منفی تجاری در صنایع تولیدی در سال 2019 رفته‌رفته در سال 2020 معکوس خواهد شد. در همین زمینه تحولات اخیر در حوزه توافق‌های تجاری نظیر مشارکت جامع اقتصادی منطقه‌ای (RCEP) و آسیای پاسیفیک می‌تواند جنبشی در تجارت جهانی ایجاد کند، هرچند چالش‌ها همچنان باقی است.

بر این اساس، پیش‌بینی می‌شود میزان رشد اقتصادی جهان در سال 2019 به حدود 3 درصد برسد.اما با افزایش رشد اقتصادی، طبیعی است تقاضا برای نفت نیز بیشتر خواهد شد که این امر اگر به‌همراه افزایش تولید و عرضه نفت نباشد، می‌تواند در افزایش قیمت نفت عامل موثری باشد. در همین زمینه اوپک میزان رشد تقاضای جهانی نفت در پیش‌برآورد اولیه سال 2019  را حدود 980 هزار بشکه در روز پیش‌بینی کرده بود در حالی که این میزان در سال 2020  روزانه 1.08 میلیون بشکه در نظر گرفته شده است.

کشورهای عضو OECD در مقایسه با سال 2019 حدود 70 هزار بشکه در روز بیشتر مصرف نفت خواهند داشت در حالی که کشورهای غیر اوپک رشد تقاضای نفت ثابتی در سال 2020 تجربه خواهند کرد. این میزان روزانه 1.01 میلیون بشکه در روز پیش‌بینی شده است. در مقابل عرضه نفت غیراوپک در سال 2020 حدود 2.17 میلیون بشکه در روز پیش‌بینی شده که نسبت به ماه نوامبر بدون تغییر خواهد ماند. آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده چون افزایش عرضه نفت اوپک آهسته‌تر از تخمین‌های اولیه بوده و کاهش تولید ائتلاف اوپک بیشتر از حد انتظار است، کسری عرضه باعث بی‌ثباتی بازار مخصوصا در نیمه اول سال 2020 خواهد شد. طبق گزارش ماه دسامبر آژانس بین‌المللی انرژی، پیش‌بینی می‌شود عرضه نفت غیراوپک با اثر مستقیم نفت شیل آمریکا در سال پیش‌رو روزانه 2.1 میلیون بشکه رشد داشته باشد؛ یعنی 200 هزار بشکه در روز کمتر از پیش‌بینی این آژانس در ماه نوامبر که نشان‌دهنده کند شدن فعالیت‌های حفاری و سرمایه‌گذاری در بخش شیل آمریکاست. گفته می‌شود رشد تقاضای نفت در سال آینده عمدتا از سوی کشورهای آسیایی، آمریکای لاتین و خاورمیانه خواهد بود. همچنین بخش‌های حمل‌ونقل و پتروشیمی از بخش‌هایی هستند که باعث رشد تقاضای نفت در سال 2020 خواهند شد.

 صادرات روزانه 21 میلیون بشکه نفت  از تنگه هرمز

براساس داده‌هایی که اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) منتشر کرده، تا پایان سال 2019 روزانه به‌طور میانگین 21 میلیون بشکه نفت‌خام از منطقه خلیج‌فارس و تنگه‌هرمز به کشورهای مختلف جهان صادر شده است. طبق این داده‌ها، این میزان نفت‌خام صادرشده معادل حدود 21 درصد کل مصرف جهانی نفت‌خام بوده و از این منظر، تنگه‌هرمز یکی از نقاط استراتژیک انرژی در جهان به‌شمار می‌رود. همچنین در سال 2019 علاوه‌بر صادرات نفت‌خام، بیش از یک‌چهارم تجارت جهانی گاز طبیعی مایع  (LNG) نیز از این محور استراتژیک انجام شده است. بر این اساس، کارشناسان انرژی می‌گویند هر اتفاقی که در این نقطه بیفتد در کوتاه‌مدت و بلندمدت تاثیر چشمگیری بر قیمت‌ها در بازار انرژی خواهد گذاشت. اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز در گزارشی می‌نویسد اگرچه طی سال‌های اخیر نیاز آمریکا به انرژی منطقه خلیج‌فارس کمتر شده، با این حال در کوتاه‌مدت و میان‌مدت هیچ گزینه‌ای برای جایگزینی نقطه استراتژیک تنگه‌هرمز وجود ندارد و هر اتفاقی که امنیت این منطقه را به چالش بکشد، می‌تواند از طریق افزایش قیمت انرژی بر عملکرد اقتصاد آمریکا اثرگذار باشد.

 کشورهای آسیایی  بیشترین نگرانی را دارند

براساس داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، مقصد بیش از 80 درصد کل نفت‌خام و میعانات صادراتی از طریق تنگه‌هرمز، کشورهای آسیایی هستند که بین این کشورها، چهار کشور چین با سهم 19 درصدی، هند با سهم 16 درصدی، کره‌جنوبی با سهم 13 درصدی و ژاپن با سهم 15 درصدی به‌ترتیب بیشترین سهم را بین کشورهای آسیایی از نفت منطقه خلیج‌فارس دارند و درمجموع این چهار قدرت اقتصادی آسیا مشتری 63 درصد نفت منطقه خلیج‌فارس هستند که محموله‌های آن از تنگه‌هرمز عبور می‌کند. بین کشورهای مذکور، امنیت منطقه خلیج‌فارس برای چین که حدود 19 درصد نفت مورد خود را از این منطقه می‌خرد، بسیار حیاتی است.

در همین زمینه بررسی‌های موسسه تحقیقاتی اس-پی (S&P Global Platte Analytics) از داده‌های اولیه اداره‌کل گمرکات چین نشان می‌دهد واردات نفت‌خام چین در سال گذشته میلادی 17 درصد رشد داشته و به سطح تاریخی 10.76 میلیون بشکه در روز یا 51/45 میلیون تن در ماه اکتبر رسیده است. مدیران پالایشگاه دولتی Sinopec و تحلیلگران بازار انتظار دارند که واردات نفت‌خام این کشور تا پایان سال 2020 در همین سطح نسبتا بالا بماند. به گفته آنان، پالایشگاه‌های چین در سال جاری میلادی به‌دنبال به حداکثر رساندن بازدهی تولید پتروشیمی‌های این کشور هستند.

بر این اساس، با توجه به سهم بالای نفت منطقه خلیج‌فارس (عبوری از تنگه‌هرمز) در بازار مصرف کشورهای آسیایی، طبیعی است که درصورت وقوع هرگونه تنش در بازار نفت این منطقه، کشورهای آسیایی و ازجمله چهار قدرت اقتصادی مذکور بیشترین آسیب را از این تحولات خواهند دید، چراکه تامین روزانه 20 میلیون بشکه نفت‌خام برخلاف کشورهای آسیایی که بیش از 80 درصد نفت منطقه خلیج‌فارس را خریداری می‌کنند، سهم نفت منطقه خلیج‌فارس در سبد مصرفی بازار آمریکا طی دو سال اخیر به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و از روزانه بیش از سه‌میلیون بشکه در سال 2003 به روزانه حدود دومیلیون بشکه در ژانویه 2017 رسیده و در حال حاضر نیز براساس آخرین آمارهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) این میزان به روزانه 709 هزار بشکه در سپتامبر سال 2019 رسیده است.

بر این اساس اگرچه سهم نفت منطقه خلیج‌فارس در سبد مصرفی آمریکا کم شده است، اما آمریکایی‌ها مانند گذشته همچنان کنترل و مدیریت تحولات این منطقه را برای پایین نگه داشتن قیمت انرژی در کشور خود بسیار مهم می‌دانند.

* نویسنده: مهدی عبداللهی، روزنامه نگار