به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، شرکت‌های دانش‌بنیان را بی‌تردید باید قلپ تپنده و محرک اصلی رشد و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان یک کشور دانست؛ موضوعی که به اذعان اکثر قریب به اتفاق کارشناسان و صاحب‌نظران، مهم‌ترین فرمول و رمز موفقیت کشورهای توسعه‌یافته اقتصادی محسوب می‌شود. وجود و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان اگرچه اهمیت فراوانی دارد، اما شناسایی و برطرف کردن چالش‌ها، مشکلات و موانع پیش‌روی آنها از اهمیت بیشتری برخوردار است، چراکه حیات و استمرار فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان بدون حمایت از آنها به خطر می‌افتد. در این راستا یکی از چالش‌های جدی شرکت‌های دانش‌بنیان، تامین سرمایه مالی موردنیاز آنها است که البته متناسب با مرحله تحقیق و توسعه این شرکت‌ها، متفاوت است. به عبارت دیگر، با توجه به ماهیت متفاوت شرکت‌های دانش‌بنیان، حمایت از آنها نیز به سازوکارهای متفاوتی نسبت به سایر بنگاه‌های اقتصادی نیاز دارد. همین امر موجب شد ضرورت وجود و فعالیت صندوقهای تامین مالی حوزه فناوری و صندوق‌هایی که نقش پشتوانه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را داشته باشند، اهمیت پیدا کند. تاسیس و راه‌اندازی چنین صندوق‌هایی در تمامی کشورهای توسعه‌یافته، سیاستی مهم در جهت دستیابی به اقتصاد پایدار و توسعه اقتصادی کشور محسوب می‌شود. این صندوقها با عناوین مختلف، اما با هدفی مشترک و یکسان تشکیل می‌شوند و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نو را اساس فعالیت خود قرار می‌دهند و عموما تحت عنوان صندوقهای پژوهش و فناوری شناخته می‌شوند.
استقرار30 درصد از صندوقها در استان تهران
فعالیت صندوقهای پژوهش و فناوری در ایران از زمان تدوین قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور آغاز شد. در ماده 100 این قانون آمده است: «به‌منظور ایجاد زمینه‌های مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی و حمایت کمی و کیفی از فعالیت‌های پژوهشی و فناوری، به‌ویژه فناوری‌های کاربردی- توسعه‌ای، دولت مجاز است در تاسیس صندوقهای غیردولتی مشارکت کند و موظف به‌تقویت صندوقهای دولتی‌موجود است. بر این اساس باید ترتیبی اتخاذ کند که امکان استفاده این صندوقها از یارانه سود تسهیلات مالی در سال‌های اجرای برنامه فراهم شود.» طبق آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۰۰ برنامه سوم توسعه کشور، حمایت از ایجاد صندوقهای پژوهش و فناوری در دستورکار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت و این صندوقها با هدف سرمایه‌گذاری در طرح‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان به وجود آمدند. در این راستا کارگروهی نیز در وزارت علوم تشکیل شد که این کارگروه از سال 82 تا 90 به 18 صندوق پژوهش و فناوری در استان‌های مختلف کشور، مجوز فعالیت ارائه داد.در سال 94 و طبق مصوبات کارگروه صندوقهای پژوهش و فناوری کشور، موضوع ماده ۴۴ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، هفت صندوق پژوهش و فناوری دیگر نیز موفق به اخذ مجوز فعالیت از این کارگروه شدند. در نتیجه و با احتساب 18 صندوق پژوهش و فناوری که پیش از تصویب این قانون، مجوز کارگروه ماده ۱۰۰ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را دریافت کرده بودند، تعداد این صندوقها در کشور به 25 عدد رسید که حدود 30 درصد از این صندوقها در استان تهران مستقر بودند.
بودجه 22 میلیارد تومانی صندوق پژوهش و فناوری
اهمیت وجود صندوقهای پژوهش و فناوری در بستر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها، دولت را بر آن داشت تا در تنظیم سالانه لایحه بودجه، ردیف بودجه‌ای برای حمایت از این صندوقها اختصاص دهد. در حال حاضر صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور را که زیر نظر معاونت علمی و پژوهشی ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کند، می‌توان مهم‌ترین صندوق حمایتی دولتی در حوزه پژوهشی و فناوری کشور دانست که برای تحقق اهداف خود از بودجه مصوب در قانون بودجه استفاده می‌کند. نگاهی به لوایح و قوانین بودجه سال‌های 95 تا 98 کشور نشان می‌دهد در لایحه بودجه سال 95، دولت 17میلیارد تومان بودجه برای صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور، در سال 96 معادل 19 میلیارد و 800 میلیون تومان، در سال 97 معادل 25 میلیارد و 500 میلیون تومان و در سال 98 معادل 22 میلیارد و 500 میلیون تومان تصویب کرده است. این بودجه برای سال 99 نیز 22 میلیارد و 500 میلیون تومان در لایحه بودجه سال 99 و تحت عنوان برنامه حمایت از پژوهشگران و فناوران در نظر گرفته شده است. بدیهی است که برای حمایت از فناوران و پژوهشگران و شرکت‌های دانش‌بنیان، اتکا به بودجه دولتی و حمایت یک‌جانبه دولت کافی نیست، لذا ورود بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری این بخش در حوزه پژوهش و فناوری، ضرورتی انکارناپذیر است. حمایت بخش خصوصی از حوزه فناوری و پژوهش عموما به دو صورت ارائه تسهیلات و خدمات یا سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر انجام می‌شود. براساس آمار به‌دست آمده در حال حاضر بیش از 50 صندوق حمایت از پژوهش و فناوری و بیش از 70 صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور، با ارائه خدمات خود، از حوزه پژوهش و فناوری حمایت می‌کنند. این صندوقها یا با ارائه خدمات تجاری‌سازی، ارائه تسهیلات مالی، تسهیل فرآیند راه‌اندازی شرکت دانش‌بنیان یا استارتاپ و خدماتی از این دست، از شرکت‌های تحت پوشش خود حمایت می‌کنند یا به شیوه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، خدمات حمایتی خود را ارائه می‌دهند.
عدم ریسک صندوقهای ریسک‌پذیر
سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) که یکی از انواع قراردادهای مشارکت در سرمایه‌گذاری است، در واقع سرمایه‌ای است که گروه‌های سرمایه‌گذار برای راه‌اندازی و فعالیت یک شرکت دانش‌بنیان یا یک استارتاپ هزینه می‌کنند. سرمایه‌گذاری خطرپذیر با توجه به اینکه کسب‌وکار هنگام سرمایه‌گذاری در چه مرحله‌ای قرار داشته باشد، به سه دسته بودجه اولیه، سرمایه مراحل اولیه و سرمایه مرحله پیشرفت تقسیم می‌شود. صندوقهای VC معمولا نسبت به مدل‌‌های دیگر سرمایه‌گذاری مانند بورس سهام، صندوقهای با درآمد ثابت، املاک و مستغلات و... ریسک بسیار بیشتری را متحمل می‌شوند. با وجود این، شواهد نشان می‌دهد یکی از رایج‌ترین شیوه‌‌های حمایت از کسب‌وکارهای نو و مبتنی‌بر پژوهش و فناوری، سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر است. آمار عملکردی سرمایه‌گذاری خطرپذیر کشور در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که عمده حجم خدمات ارائه‌شده توسط صندوقهای سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر به‌صورت اعطای تسهیلات و صدور ضمانتنامه بوده است. در واقع رویکرد این صندوقها بیشتر بنگاهداری بوده است. فعال‌بودن نهادهای دولتی در اداره برخی از این صندوقها را می‌توان یکی از دلایل مهم بیشتر بودن حجم تسهیلات و ضمانتنامه نسبت به سرمایه‌گذاری خطرپذیر دانست. دلیل دیگری که می‌توان برای کم‌بودن حجم و تعداد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور به آن اشاره کرد، ساختار این نهادها است. شیوه متداول سرمایه‌گذاری خطرپذیر در دنیا به این صورت است که تعدادی از سرمایه‌گذاران در قالب شرکای با مسئولیت محدود، اقدام به ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری کرده و یک تیم حرفه‌ای را به‌عنوان شریک مدیریتی، برای مدیریت صندوق انتخاب می‌کنند، اما در کشور ما شرکت‌های سرمایه‌گذاری به‌صورت سهامی خاص ایجاد می‌شوند و معمولا در هیات‌مدیره این صندوقها مدیریت یکپارچه‌ای برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و ریسک‌پذیری دیده نمی‌شود.
20 صندوق بیشترین فعالیت حمایتی را دارند
حمید محمدی، مدیر سرمایه‌گذاری صندوق پژوهش و فناوری دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» توضیحاتی را در مورد فعالیت صندوقهای حمایت از پژوهش و فناوری ارائه می‌دهد و می‌گوید: «این صندوقها صرفا از شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت نمی‌کنند، بلکه شرکت‌های فناور یا استارتاپ‌ها نیز امکان استفاده از خدمات این صندوقها را دارند. عمده فعالیت این صندوقها بر پایه ارائه تسهیلات و ضمانتنامه به شرکت‌های دانش‌بنیان است. از آنجاکه بانک‌ها برای ارائه تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان سختگیری‌های زیادی دارند، صندوقها با استفاده از اعتبار خود روند دریافت این تسهیلات را برای شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیل می‌کنند. برای مثال اگر یک شرکت دانش‌بنیان تازه‌کار که توانایی، اعتبار و گردش مالی قابل‌توجهی ندارد، برای حضور در مناقصه نیازمند ضمانتنامه باشد، صندوقهای حمایتی با استفاده از اعتبار خود این ضمانتنامه را در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهند.» به گفته وی، در حال حاضر نزدیک 60 صندوق پژوهش و فناوری در کشور تاسیس شده که که از این تعداد حدود 20 شرکت به‌شدت در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال هستند و تسهیلات و ضمانت‌نامه‌‌های لازم را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌دهند. منابع این صندوقها یا منابع اختصاصی آنهاست یا وجوه اداره‌شده سازمان‌های مختلف که در قالب تفاهمنامه‌هایی با سازمان‌ها و ارگان‌ها در اختیار صندوق پژوهش و فناوری قرار می‌گیرد و صندوقها موظفند این وجوه را به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در قالب ضمانتنامه و تسهیلات ارائه دهند.