به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، درست از همان روزهایی که وزیر جوان دولت با اعلام سورپرایز ویژه خود لرزه بر تن‌مان انداخت که باز دولت چه خوابی در عرصه فناوری اطلاعات برایمان دیده است، همایش‌ها، سمینارها و جلسات بسیاری در شهر تهران برگزار شد که همگی اصرار زیادی بر هوشمندشدن پایتخت داشتند؛ شهر هوشمندی که به زبان ساده به مجموعه پیوسته‌ای از مولفه‌های گوناگون گفته می‌شود که در آن فناوری دیجیتال عملا در تسهیل ارائه خدمات بیشتر به‌منظور ارتقای کیفیت خدمات زندگی برای شهروندان موثر بوده و این مساله می‌تواند تاثیرات بسزایی را در محیط‌زیست، حمل‌ونقل و جامعه و فرهنگ به همراه داشته باشد. موضوعی که با هشدار محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران نسبت به ویترینی‌شدن شهر هوشمند روبه‌رو شد و اگرچه این حرف به مذاق بسیاری از مسئولان خوش نیامد ولی رونمایی از پهپاد پست‌هوایی به‌عنوان سورپرایز ویژه آذری‌جهرمی نشان داد حرف رئیس شورا چندان جنبه نظری نداشته است و واقعا باید نسبت به هوشمندسازی شهری تهران و شعاری عمل‌کردن مسئولان در این زمینه نگران بود. در همین رابطه بر آن شدیم تا وضعیت تهران را براساس شاخصه‌های مختلف آن بسنجیم.
زیرساخت شهر هوشمند
شاید اولین موضوعی که باید بررسی کرد، توجه به این نکته باشد که زیرساخت فاوا تا چه میزان در کشور اجرایی شده است. سهولت دسترسی کاربران به اینترنت در بخش خانگی، اشتراک‌های باند وسیع ثابت، اشتراک‌های باند وسیع موبایل و دسترس‌پذیری وای‌فای در اماکن عمومی، کنتورهای هوشمند آب، اطلاعات حمل‌ونقل عمومی پویا، کنترل ترافیک، کنترل تقاطع‌ها و تحقق دولت الکترونیک ازجمله مهم‌ترین مولفه‌ها در این حوزه است که بدون آن عملا تحقق شهر هوشمند ممکن نیست. حمل‌ونقل، سلامت، ایمنی، پسماند، آب و انرژی ازجمله مولفه‌های تاثیرگذاری هستند که با بررسی آنها می‌توان به خوبی به کارایی شهر هوشمند پی برد. براساس آخرین آمار سازمان فاوای شهرداری هوشمندسازی شهری افزایش 10 تا 30 درصدی را بر کیفیت زندگی شهروندان به همراه خواهد داشت. یکی از اقداماتی که شهرداری در این حوزه انجام داده است، پاسخگویی به 2.4 میلیون درخواست شهروندان طی 20 ماه اخیر است که از هزینه‌های اضافی خودداری کرده است.
حمل‌ونقل
مشکلات حمل‌ونقلی در تهران سال‌هاست به یکی از معضلات اصلی تبدیل شده است. گستردگی شبکه حمل‌ونقل عمومی، سهل‌الوصول بودن دسترسی راحت به این شبکه، وسایل نقلیه اشتراکی در کنار خودروهایی با سطح آلایندگی پایین می‌تواند کمک بسیاری به شهر تهران کند. برای مثال در شهری مانند نیویورک فناوری‌های هوشمند می‌توانند به کاهش 15دقیقه‌ای مدت‌زمان رفت و آمدهای شهری کمک کنند ولی در شهرهای درحال توسعه با ترافیک‌های سنگین می‌توانند به کاهش روزانه 20 تا 30 دقیقه مدت‌زمان سفرها منجر شوند. بـه نحـوی کـه در محدوده‌هـای دارای ترافیک تعـداد مسـافران متـرو (ورودی) تـا 17 درصـد و مسـافران اتوبـوس تـا 23 درصـد افزایـش یافته اسـت. همچنیـن ترافیـک در ایـن محدوده‌هـا بیـن 30 تـا 50 درصـد کاهـش و سـرعت حرکـت خودروهـا نیـز پنج درصـد افزایـش یافتـه اسـت. اتفاقی که در این حوزه افتاده راه‌اندازی سامانه جامع پارک حاشیه‌ای شهرداری تهران است که به صورت پایلوت در منطقه 2 با هدف‌گذاری 15هزار فضای پارک حاشیه‌ای در فاز نخست اجرایی شده است. از دیگر اقداماتی که در حوزه حمل‌ونقلی صورت گرفت، راه‌اندازی سامانه «تهران‌من» بود. این سامانه به‌عنوان درگاه واحد خدمات شهروندی، رشدی سریع را تجربه کرد و تعداد کاربران آن حدودا پنج برابر شد و ظرف یک‌سال از 500 هزار به دومیلیون و ۵۰۰ هزار نفر رسید. براســاس داده‌هــای به‌دســت‌آمده از نرم‌افــزار مســیریاب‌نشــان کــه یکــی از پراســتفاده‌ترین مســیریاب‌ها بــا ســه‌میلیــون کاربــر اســت، مقایســه وضعیـت ترافیـک تیرمـاه 97 پایتخـت بـا تیر 98 بـا در نظـر گرفتـن دو شـاخص طـول معابـر پرترافیـک و سـرعت متوسـط در محدوده‌هـای ترافیکـی، نشـان‌دهنده کاهـش 35 درصـدی تـردد در محـدوده طـرح ترافیـک، 50 درصـدی ترافیـک در محدوده کنتـرل آلودگی هـوا و 30 درصدی در خـارج از هـر دو محـدوده اسـت. همچنیـن شـاهد حداقـل پنج‌درصـد افزایـش سـرعت معابـر بوده‌ایـم.
سلامت
یکی از مولفه‌های اساسی شهر هوشمند، مساله سلامت در شهر تهران است که کنترل وضعیت بیمار از راه دور، نظارت بر بیماری‌های واگیردار و سیستم مدیریت یکپارچه جریان بیماری ازجمله دستاوردهای آن محسوب می‌شوند. نسخه‌نویسی الکترونیک در این زمینه شاید محسوس‌ترین کاری باشد که در کشور کلید خورده اما براساس شواهد و قرائن مشخص نیست چه زمانی این مساله به سرانجام می‌رسد، چراکه بسیاری از مراکز درمانی از کامپیوتر هم برخوردار نیستند. بر این اساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان فاوای شهرداری تهران، هوشمندسازی در این زمینه می‌تواند 8 تا 15 درصد مقوله بیماری را در کشور کاهش دهد و همچنین زمان صرف‌شده در حوزه سلامت و خدمات دولتی را 45 تا 65 درصد کاهش دهد.
ایمنی
یکی از مشکلات و نگرانی‌های اساسی مسئولان در حوزه ایمنی است که عملا با هوشمندسازی شهری می‌توان به دستاوردهای شگفتی در این زمینه رسید. تا جایی که نقشه‌برداری بهنگام از محل وقوع حادثه، نظارت هوشمند و سیستم هشدار زودهنگام حوادث ازجمله موضوعاتی خواهد بود که در این زمینه به کار گرفته خواهند شد. درنتیجه این مساله می‌تواند سبب کاهش 8 تا 10 درصدی مرگ‌ومیر در تهران، کاهش 30 تا 40 درصدی حوادث مجرمانه و کاهش 20 تا 35 درصدی زمان پاسخگویی اورژانس در زمان حوادث شود. در راسـتای اسـتفاده حداکثری از مشـارکت عمومی-خصوصی در برنامه تهران هوشـمند، برنامه‌ریزی اولیه درخصوص اتصال سـاختمان‌های منتخـب شـهرداری و 3000 سـاختمان بـالای 10 طبقـه شـهری بـه سـامانه‌های پایـش هوشـمند، وضعیـت ایمنـی و واکنـش سـریع از طریـق اپراتـوری خدمـات ایمنـی هوشـمند در مرکـز تهـران هوشـمند صـورت پذیرفتـه اسـت. از دیگر اقدامات انجام شده در این حوزه را می‌توان 36هزار درخواست غیرحضوری برای تشکیل پرونده عوارض خودرو دانست که در حوزه ایمنی می‌تواند اقدام موثری به شمار رود.
پسماند
مشکلات حوزه پسماند ازجمله معضلات کلانشهرهایی است که هوشمندسازی می‌تواند ثمرات گسترده‌ای را در آنها به همراه داشته باشد. ردیابی دیجیتال، پرداخت هزینه جمع‌آوری پسماند و بهینه‌سازی مسیرهای جمع‌آوری پسماند ازجمله مولفه‌هایی هستند که در این حوزه موثر بوده و نقش ایفا می‌کنند. با هوشمندسازی شهری، تولید پسماند خشک شهروند سالانه بین 30 تا 130 کیلوگرم کاهش می‌یابد. درنتیجه تهران تا سال 2025 حدودا 10 تا 20 درصد زباله‌های بازیافت‌نشده‌اش کاهش می‌یابد.
محیط‌زیست
همزمان با توسعه شهرسازی و صنعتی‌شدن شهرها، شرایط زیست‌محیطی در شهرها وخیم می‌شود و کنترل مصرف و نشتی آب، کنترل مصرف انرژی خانگی، روشنایی معابر هوشمند، قیمت‌گذاری منعطف برق و سیستم اتوماسیون توزیع ازجمله مولفه‌های محیط‌زیستی در این حوزه است. درمجموع نتایج نشان از امکان کاهش 10 تا 15 درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای، کاهش 20 تا 30 درصدی مصرف آب و کاهش 10 تا 20 درصدی تولید سرانه پسماند دارد. در این حوزه شهرداری اعلام کرده است مقــررات تشــویقی نظیــر اعمــال تخفیــف 25درصــدی بــرای خودروهـایی بـا آلایندگـی کمتـر و تخفیـف 90 درصـدی بـرای خودروهـای برقـی و هیبریــدی وضــع کرده است. همچنیــن قوانیــن ســختگیرانه‌ای بــرای تــردد خودروهــای آلاینــده در شــهر اعمــال کرده است.
اقتصاد
توسعه شهرهای هوشمند می‌تواند نقش چشمگیری بر مولفه‌های اقتصادی داشته باشد تا جایی که فناوری در این حوزه نه‌تنها باعث افزایش هزینه‌ها نشده بلکه به‌طور متوسط هر فرد می‌تواند سه درصد از هزینه‌های سالانه خود را با استفاده از این اپلیکیشن‌های هوشمند کاهش دهد. از این‌رو تهران در 2025 می‌تواند با توجه به افزایش 15 درصدی ارتباطات اجتماعی و مشارکت‌های مردمی، تا سه درصد هزینه‌های زندگی خود را کاهش دهد و درکنار آن بر افزایش سه‌درصدی اشتغال بیفزاید. یکی از اقداماتی که در این حوزه می‌توان به آن اشاره کرد، توسعه خدمات داده‌محور (APIهای شهرداری تهران) و 30 میلیارد تومان حجم تراکنش چهارماهه روی APIهای شهرداری از طریق 15 اپلیکیشن خصوصی است. هرچند نباید از این مساله هم غافل شد که فاز اول هوشمندسازی خدمات شهرسازی در تهران انجام شده و در این حوزه به 16هزار استعلام الکترونیکی شهرسازی پاسخ داده شده است. در حـوزه توسـعه خدمات الکترونیک شـهری و در مرداد سـال جاری، بـرای نخسـتین‌بـار در سـطح شـهر تهـران موفـق بـه برگـزاری انتخابـات تمـام الکترونیکـی شـورایاری محـلات شـهر تهـران در 1631 شـعبه، بـا صندوق‌هـای الکترونیـک و بـدون اسـتفاده از بـرگ رای کاغـذی شـدیم.
خجالت‌آور بودن برنامه هوشمندسازی تهران
مروری بر اظهارات شهرداران قبلی تهران به خوبی نشان می‌دهد این موضوع امروز و دیروز نیست و در حوزه عملیاتی چندان اقداماتی در این حوزه صورت نگرفته است و هنوز اندرخم یک کوچه هستیم. تبدیل بلیت‌های کاغذی اتوبوس به کارت‌های الکترونیکی شاید اولین خاطره مردم تهران از هوشمندسازی خدمات شهری تهران بود که در ذهن‌ها به یادگار ماند. موضوعی که از سال 78 با راه‌اندازی خطوط BRT شکل جدیدی به خود گرفت اما با وجود این قالیباف شهردار اسبق تهران برنامه شهر هوشمند تهران را خجالت‌آور دانست.
نجفی با برنامه شهر هوشمند شهردار تهران شد
هرچند این تنها حرف قالیباف در این موضوع نبود و او هم مانند سایر شهرداران تهران از برنامه‌های گسترده خود برای هوشمندسازی شهر تهران سخن گفت اما در عمل اقدامی دیده نمی‌شود. این مساله تا جایی پیش رفت که محمدعلی نجفی، شهردار بعدی تهران با برنامه شهر هوشمند بر سر کار آمد و حتی ستاد هوشمندی را در این حوزه در شهر راه‌اندازی کرد اما اقدامات هوشمندانه نجفی زمانی مایه تعجب شد که او پایلوت شهر هوشمند را به جای یکی از مناطق تهران از شهر کیش آغاز کرد و حضوری که چندان دوام پیدا نکرد و خیلی زود با استعفایش همراه شد. بعد از نجفی حسینی‌مکارم بر سر کار آمد که او هم تاکید بر همان برنامه‌های نجفی داشت و عملا مولفه جدیدی ارائه نکرد. پس از حسینی‌مکارم، افشانی آمد که او هم مانند دیگران از برنامه‌های مدون خود برای هوشمندسازی شهری گفت اما برنامه خود را بر چهار مولفه اتمام پروژه‌های نیمه‌کاره در تهران، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، افزایش واگن‌های مترو و حفظ باغ‌های تهران منطبق ساخت و عملا اقدام خاصی در این حوزه از او شاهد نبودیم. این شهردار هم البته حضورش در شهرداری چندان دوامی نداشت و درنهایت او هم جایش را به پیروز حناچی شهردار فعلی تهران داد.
«وین‌شدن تهران» رویای حناچی با گسترش دوچرخه
تمایز حناچی با دیگران در این بود که او تلاش بسیاری را برای وین‌شدن شهر تهران انجام داد و سرمایه‌گذاری‌های زیادی را به منظور توسعه دوچرخه‌سواری در شهر تهران کرد. به گفته شهردار تهران، در موضــوع مدیریــت ترافیــک هــم علاوه‌بر تقویــت حمل‌ونقل عمومــی بــا محوریــت راه‌انــدازی خطــوط جدیــد متـرو، بـه کمـک همیـن ابزارهـای هوشـمند و تعرفه‌گذاری‌هـای هدفمنـد توانسـته‌اند الگـوی سـفرهای درون‌شهری شـهروندان را از خـودروی شـخصی و تک‌سرنشـین بـه اسـتفاده از حمل‌ونقل عمومـی، بـه طـرز قابـل‌توجهـی تغییـر دهند. بـرای اولیـن‌بـار در ایـران، اولیـن سـرویس اشـتراکی جابه‌جایی مبتنی‌بر دوچرخـه در کلانشـهر تهـران راه‌انـدازی شـده اسـت و پـس از یک‌سـال از آغـاز فعالیـت، 200هـزار شـهروند تهرانـی از ایـن خدمــات اســتفاده می‌کننــد. درحــال حاضــر، روزانــه 3500 ســفر بــه وســیله دوچرخــه‌های اشــتراکی در تهــران انجــام می‌شــود امـا امیدواریـم در آینـده نزدیـک، حداقـل یک درصـد سـفرهای درون‌شـهری تهـران از ایـن طریـق صـورت پذیـرد.
جزیره‌ای عمل‌کردن در هوشمندسازی تهران
موضوعی که به گفته علی یقطین، رئیس مرکز تهران هوشمند به دلیل عدم‌تمرکز هوشمندسازی شهری بر یک سامانه واحد عملا مانند جزیره‌هایی سرگردان اقدام شده و در نتیجه تا یک‌سال پیش کار موثری در این زمینه انجام نشده بود. حالا از اجرای سامانه تهران من حدود یک‌سال و نیم می‌گذرد و چشم‌انداز مسئولان شهری این است که تمام خدمات شهر هوشمند روی یک سامانه واحد قرار گیرد، موضوعی که به نظر می‌رسد از آن هم نمی‌توان انتظار چندانی در این زمینه داشت و به نظر می‌رسد مشکل اصلی اینجاست که مدیران شهری نقشه دقیقی از وضعیت هوشمندسازی شهر تهران ندارند؛ موضوعی که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات آبان ماه سال جاری هم بر آن اشاره کرد و گفت: «هوشمندسازی شهرها برای یک عده از مسئولان به یک دکور و شعار تبدیل شده است. عده‌ای از مسئولان گمان می‌کنند درحالی که شهرشان هیچ مشکلی هم ندارد باید هوشمند شود و این موضوع به شعار تبدیل شده است. اگرچه بدون هوشمندسازی برخی شهرها ازجمله تبریز، تهران، شیراز و مشهد امکان اداره کردن آنها وجود ندارد. شهرداری تهران باید با استفاده از کلان‌داده‌ها، شهر را مدیریت کند. اگر این اتفاق نیفتد نمی‌تواند برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهد. شهرداری با استفاده از داده‌ها می‌تواند در بحث‌های ترافیکی ازجمله اصلاح، ایجاد محدودیت‌ها یا بهبود وضعیت ورود کند. اگر شهرداری داده‌ای درباره میزان آلودگی تولیدشده نداشته باشد، این موضوع شهرداری را در مدیریت با مشکل مواجه می‌کند.»
در پایان باید گفت آنچه تهران در زمینه هوشمندسازی به چشم خود دید، تنها دوچرخه‌های نارنجی‌رنگی بود که آن هم بعد از اغتشاشات ناپدید شد و حالا خبرها حکایت از درخواست هشت‌میلیاردی آنها از شهرداری دارد؛ آن هم در شرایطی که این رقم می‌تواند هرچند اندک صرف بهبود توسعه ناوگان حمل‌ونقل ریلی و اتوبوس‌ها شود. میزان دوچرخه‌سواران تهرانی به یک درصد هم نمی‌رسد و حالا مدیریت شهری درصدد است از اپلیکیشن دیگری در حوزه دوچرخه‌سواری رونمایی کند. موضوعی که به نظر می‌رسد کارشناسان این حوزه عملا تمهیداتی درباره آن نیندیشیده‌اند و منتظرند باد و باران بیاید تا این وضعیت آشفته حمل‌ونقل را سامان بخشند. آن هم در شرایطی که سهم استفاده از دوچرخه در تهران تا این میزان ناچیز است و برخلاف آن سهم استفاده‌کنند‌گان از اتوبوس و مترو بسیار زیاد است و تنها در سال گذشته سهم استفاده مسافران از مترو تهران 10درصد، سهم استفاده از ناوگان اتوبوسرانی 15.8 و سهم استفاده از تاکسی به 23 درصد می‌رسد. طبیعی است در این شرایط بهتر است به جای کارهای شعاری و هزینه‌کردن روی کارهایی که عملا نتیجه‌ای در برنخواهد داشت، در مواردی سرمایه‌گذاری کنیم که بیشتر جامعه از تاثیرات آن بهره‌مند شوند. در حوزه پسماند نیز سال‌هاست هر منطقه‌ای در تهران سامانه‌ای جداگانه برای خود طراحی کرده و کار خود را جلو می‌برد، درحالی که عملا باز هم با مافیای زباله در این حوزه روبه‌رو هستیم و اگر اقدامات لازم در این حوزه و اعتبارات مورد‌نیاز تامین نشود، نمی‌توان انتظار داشت که تنها با حرف و سخن بخواهیم در این حوزه حرف بزنیم و عملا باید کاری کرد.