به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، معادله امنیتی در خلیج‌فارس برای کشورهای حاشیه جنوبی این منطقه به‌قدری پیچیده شده است که هریک برای تامین امنیت خود، از فرمولی مجزا بهره می‌گیرند. بخشی از شورای دوپاره همکاری خلیج‌فارس (عربستان، امارات و بحرین) به دنبال تامین امنیت‌شان با استفاده از یک ائتلاف بین‌المللی هستند و قطر عضو نسبتا طردشده این شورا، همان دغدغه مشترک را می‌خواهد با کمک ترکیه رفع کند. اتفاقات سال 2017 که با محاصره همه‌جانبه قطر آغاز شد و به تلاش برای سرنگونی حکام آل‌ثانی نیز رسید، دوحه را به این نتیجه رساند که آمریکا با وجود اینکه بزرگ‌ترین پایگاهش در قطر استقرار یافته اما شریک مطمئنی برای روزهای دشوار نیست و از همین رو به جای همراهی با برادر بزرگش برای تشکیل ائتلاف بین‌المللی در خلیج‌فارس، راهکار مطمئن‌تری را در پیش گرفت و پای ترکیه را به قطر باز کرد. امروز رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه قرار است به قطر سفر کند تا علاوه‌بر شرکت در نشست کمیته مشترک قطر – ترکیه، فاز جدید توسعه پایگاه نظامی مشترک دائمی خود با قطر را افتتاح کنند.
روابط نظامی ترکیه و قطر از سال 2015 و با ایجاد نخستین پایگاه ترکیه در قطر شکل ویژه‌ای به خود گرفت. در دسامبر ۲۰۱۷ این پایگاه به فرماندهی مشترک نیروهای قطر و ترکیه تغییر نام داد. از آن زمان تا امروز، سربازان قطری و ترک حاضر در این پایگاه، روزانه مشغول تمرین عملیات نظامی هستند. سال 2017 و پس از بروز بحران در روابط بین چهار کشور عربی (عربستان، امارات، مصر و بحرین) با قطر، روابط دو کشور شکل ویژه‌ای به خود گرفت و ترکیه به یکی از شرکای اصلی نظامی قطر تبدیل شد. قطری‌ها به دلیل همراهی نسبی آمریکا با عربستان سعودی در تلاش برای سرنگونی حکومت دوحه، دست یاری نظامی به سمت آنکارا دراز کردند و به دنبال این درخواست، ترک‌ها حضور خود در دوحه را جدی‌تر کردند. بر همین اساس مرداد امسال روزنامه حریت چاپ ترکیه نوشت ترکیه نیروهای نظامی بیشتری به پایگاه خود در قطر اعزام و در چارچوب تقویت حضور نظامی‌اش در خلیج‌فارس، در پاییز امسال فاز جدید توسعه پایگاه نظامی مشترک دائمی خود با قطر را افتتاح می‌کند.
کدام امنیت پایدار است؟
به احتمال زیاد امیر قطر و رئیس‌جمهور ترکیه امروز این پایگاه را افتتاح خواهند کرد. مخاطب اصلی افتتاح این پایگاه عربستان سعودی است. چندوقت پیش از افتتاح این پایگاه، ژنرال ترکی که قرار است فرمانده آن شود، جمله قابل‌تاملی گفته بود که برای سعودی‌ها خیلی گران تمام شد؛ او خطاب به نیروهایش گفته بود «دریا پشت سرتان و دشمن روبه‌رویتان» است. این رسما خط و نشان او برای سعودی‌ها بود که کشور روبه‌روی قطر است. جدا از این، زمان افتتاح این پایگاه نیز حائز اهمیت است. قطر این پایگاه را به فاصله یک روز پس از پایان کنفرانس منامه که عربستان، امارات و بحرین با هدف زمینه‌سازی برای تشکیل ائتلاف بین‌المللی درخلیج فارس تشکیل دادند، افتتاح خواهد کرد. کنفرانس منامه درواقع در راستای ادعای آمریکا برای مقابله با آنچه اقدامات ثبات‌زای ایران در خلیج فارس خوانده می‌شود، تشکیل شد اما قطر که تلویحا تشکیل ائتلاف بین‌المللی را ناکارآمد و به معنای هدایت منطقه به سمت تنش می‌داند، به دنبال ائتلاف مطمئن‌تری در منطقه رفت و بر همین اساس به سمت ترکیه گرایش پیدا کرد.
چرا ترکیه؟ چرا قطر؟
با وجود برخی اختلاف دیدگاه‌ها، در تحولات بیداری، قطر و ترکیه، دو حامی اصلی گروه‌های اخوانی بودند. در تونس، مصر، لیبی، سوریه و حتی یمن این دوکشور در تلاش بودند پایگاه اخوان‌المسلمین را تقویت کنند اما با کودتای السیسی در مصر، هر دو کشور یکی از پایگاه‌های اصلی اخوانی خود را از دست دادند. در سوریه، یمن و... هم توفیقی برای اخوانی‌ها حاصل نشد. آمریکا و عربستان سعودی، دخالت قطر و ترکیه در تحولات منطقه را ورود این دوکشور به منطقه ممنوعه می‌دانستند و بر همین اساس سال 2016 در ترکیه، با اطلاع آمریکا کودتای نظامی به راه افتاد تا اردوغان سرنگون شود. این رخداد تاحدودی اردوغان را نسبت به تحولات منطقه و نقش عربستان سعودی هوشیار کرد. یک‌سال بعد از آن، این قطر بود که در دام ریاض افتاد و تا مرز سقوط پیش رفت. برای اردوغان خیلی سخت نبود که درک کند همان اتهامی که سعودی‌ها به قطر زدند- یعنی حمایت از تروریسم- به‌سادگی می‌تواند علیه ترکیه نیز به کار گرفته شود. ترک‌ها که به‌خوبی درک کرده بودند سقوط خاندان آل‌ثانی، پایه‌های حکومت اخوانی اردوغان را نیز خواهد لرزاند، حضور نظامی‌شان در قطر را تقویت کردند تا مانع سقوط شریک اخوانی‌شان شوند. پس از کودتای ناکام در ترکیه و شکست محاصره قطر، آنکارا و دوحه بار دیگر حمایت از جریان‌های اخوانی در منطقه و به‌ویژه در آفریقا (لیبی، سودان، سومالی) را از سر گرفتند. این دو کشور در حال حاضر پناهگاه شمار زیادی از رهبران اخوان‌المسلمین فراری از مصر هستند.
حمایت قطر و ترکیه از اخوانی‌ها برای عربستان سعودی که اخوان‌المسلمین را یک گروهک تروریستی می‌خواند، به معنای آغاز یک جنگ نیابتی علیه ریاض و تلاش برای سرنگونی حکومت پادشاهی در این کشور است. به همین دلیل، در کنار تاکید بر قطر روابط دوحه و آنکارا، یکی از شروط 13گانه آنها برای عادی شدن روابط با دوحه، قطع روابط با اخوان‌المسلمین و تحویل افراد تحت تعقیب از این گروه به کشورهایشان بود. البته قطر حاضر به چنین کاری نشد تا سعودی‌ها، یک بازطراحی جدیدی درباره دشمنان‌شان در منطقه داشته باشند. آنها در غرب آسیا نه با یک دشمن که عملا با دو دشمن درگیرند. در این نبرد، ائتلاف عربی متشکل از نیروهای مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی ناچار است در دو جبهه مبارزه کند؛ جبهه ایران و نایبان آن در عراق، لبنان، سوریه، یمن، جبهه اخوان‌المسلمین و گروه‌های وابسته به آن تحت حمایت قطر و ترکیه. سعودی‌ها به دلیل اینکه توان مبارزه در دو جبهه با ایران و نایبانش و قطر و ترکیه را ندارند، از یک بازیگر کنشگر و فعال منطقه‌ای به بازیگر درجه چندمی تبدیل شده‌اند و تقدیرشان را به موج‌سواری بر تحولات نظیر آنچه در عراق اتفاق افتاد، گره زده‌اند.
تجارت 2 میلیارد دلاری
دیروز «مولود چاووش اوغلو»، وزیر خارجه ترکیه وارد دوحه شد تا مقدمات سفر اردوغان را فراهم کند. بر اساس اعلام طرف ترک، اردوغان در این سفر قرار است با «تمیم بن حمد آل‌ثانی»، امیر قطر دیدار کند. این بیست‌وششمین دیدار سران دو کشور در6سال گذشته است که در تاریخ روابط دو کشور بی‌سابقه است. طبق گزارش خبرگزاری آناتولی، اردوغان و امیر قطر طی دوسال اخیر (۲۰۱۹-۲۰۱۸) 9 دیدار برگزار کرده‌اند. روابط دو کشور در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از بروز بحران در روابط بین چهار کشور عربی (عربستان، امارات، مصر و بحرین) با قطر، دچار جهش شده و دو کشور در شرایط بحرانی به یاری یکدیگر شتافته‌اند. آنکارا و دوحه سال 2014 کمیته راهبردی مشترک به راه انداختند و تاکنون ۴۵ توافقنامه در زمینه‌های مختلف بین دو کشور امضا شده است و انتظار می‌رود در پنجمین نشست این کمیته تعداد توافقنامه‌های دو کشور به ۵۵ توافقنامه برسد. ارزش تجارت دو کشور در سال ۲۰۱۷ میلادی در مجموع 1.3میلیارد دلار بود که طی ۱۰ ماه نخست سال ۲۰۱۸ از مرز 1.7میلیارد دلار گذشت و اکنون به بیش از دومیلیارد دلار رسیده است.
کمک در اوج نیاز ترکیه در کنار ایران، تنها کشوری بود که در دوران محاصره
همه جانبه قطر، به یاری این کشور شتافت. قطری‌ها هم البته پاسخ این حمایت آنکارا را به‌خوبی دادند. سال گذشته و پس از بروز بحران در روابط ترکیه و آمریکا به دلیل بازداشت کشیش آمریکایی به چندین اتهام از جمله جاسوسی، ترامپ دستور تحریم چند مقام ترکیه و اعمال تعرفه بر آلومینیوم و فولاد از ترکیه را ابلاغ کرد. این تصمیم، بازارهای مالی و پولی ترکیه را دچار التهاب کرد و ارزش لیر ترکیه را در برابر دلار بیش از 30درصد کاهش داد. بلافاصله پس از این بحران، «شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی» برای حمایت از این کشور به آنکارا رفت و قول سرمایه‌گذاری 15میلیارد دلاری دوحه در ترکیه در قالب بسته‌ای از پروژه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و سپرده را به‌منظور حمایت از اقتصاد این کشور داد. این کشور همچنین، حدود سه‌میلیارد دلار برای خرید لیر ترکیه اختصاص داد. تحولات یک‌سال گذشته نشان داده که حضور نیروهای فرامنطقه‌ای در خلیج فارس، نتوانسته است برای سعودی و امارات امنیتی را که انتظار داشتند، فراهم کند. آنها حالا به دنبال یک ائتلاف دیگر هستند تا از آنها در برابر ایران، ترکیه و قطر حفاظت کند. درباره میزان اثربخشی ائتلاف دریایی به اصطلاح بین‌المللی، ابهامات زیادی وجود دارد اما درباره توان ایران و ترکیه، نه.
* نویسنده: مجتبی قرایی، روزنامه نگار