به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، پس از آنکه طرح «پایش» در دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک سیاست به تمامی واحدهای استان‌ها و شهرهای کشور ابلاغ شد و در دستورکار قرار گرفت، فعالیتهای دانشگاهی، پژوهشی و آموزشی نیز هر کدام بر اساس آمایش سرزمینی، ساختار بومی منطقه‌ای، ویژگی خاص واحد و دیگر دلایل به‌عنوان ماموریتی برای حل مساله وارد فاز اجرایی شدند. پیش از این در گزارش‌های متعددی ماموریت واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی را منتشر کرده‌ایم. این بار قصد داریم «پدافند غیرعامل» را -که ماموریت خاص دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال است- کمی بهتر از زبان حمیدرضا خالدی، رئیس این واحد دانشگاهی بررسی کنیم. گفت‌وگو تفصیلی او با «فرهیختگان» لایه‌های بیشتری از این بستر خاص را شفاف کرد که متن این گفت‌وگو در زیر منتشر می‌شود.
ابتدا بفرمایید با توجه به اینکه مدتی است روی موضوع «پدافند غیرعامل» تمرکز کرده‌اید، چه نکات تازه‌ای را توانسته‌اید به دست بیاورید؟
موضوع و سیاستی که در دانشگاه آزاد اسلامی از ابتدای مدیریت جدید ایجاد شد بحث پایش بود. این بحث که قبلا درباره آن بسیار گفته شده به تعدادی واحد دانشگاهی واگذار شد و واحد تهران شمال در موضوع پدافند غیرعامل ماموریتی را پذیرفت. یک بحثی جدی که در کشور وجود دارد مساله امنیت و ایمنی است، اما چون ظاهرا محصول مادی ملموسی ندارد دیده نمی‌شود، البته چتر آن روی سر همه موضوعات گسترده شده است؛ اگر ایمنی و امنیت نباشد سلامت جامعه، اقتصاد، روابط اجتماعی، فرهنگی و درنهایت همه‌چیز متزلزل خواهد شد، یعنی بستر پایداری نخواهد داشت و آینده روشنی نیز برای جامعه نمی‌شود تصور کرد. متاسفانه این موضوع هم از نظر ادبیات و هم از نظر برنامه و پشتیبانی در کشور مغفول مانده است و نیاز به آسیب‌شناسی دارد. اگر بخواهید بودجه کشور را رصد کنید مواردی که محصولات آن بیشتر به چشم می‌آیند بودجه بیشتری دارند و راحت‌تر قابل دفاعند، همچنین پشتیبانی خاصی می‌شوند اما بحث ایمنی و امنیت در همه حوزه‌ها چیزی نیست که به چشم بیاید، چون خودش محیط است و قرار نیست محصولی باشد که دیده شود، در اینجا آن بستر لازم برای ایجاد محصول- که می‌شود امنیت و ایمنی- از همه‌چیز مهم‌تر خواهد بود.
تا مریض نشویم قدر سلامتی را نمی‌دانیم
وقتی این بستر آسیب می‌بیند تازه متوجه می‌شوند که از کجا ضربه وارد شده است. مثل سلامت؛ موقعی که سالم هستیم قدر نمی‌دانیم آن را طبیعی می‌دانیم اما موقعی که مریض می‌شویم درک می‌کنیم که سلامتی چه نعمتی است. ممکن است شما راه خاکی را آسفالت کنید و دیده شود بعد کمی شرایط را بهتر و بهتر کنید و آنجا تبدیل به آزادراه شود، اما همین راه اگر امنیت نداشته باشد هیچ نعمتی نیست؛ چه خاکی باشد چه آزادراه. اینکه مردم با همه این تهدیدات در کشور و شهر ایمن هستند، کار بسیار بااهمیتی است. ضریب امنیتی کشور ما بسیار بالاست و بخشی از این امنیت حاصل توانمندی در حوزه پدافند غیرعامل و درواقع رفع تهدیدات در حوزه غیرنظامی است.
با شرایطی که گفتید امروز بیشتر تهدیدهایی که شناسایی کرده‌اید، در چه زمینه‌ای است؟
با توجه به اینکه در حال حاضر کاملا این موضوع شفاف است و اهل علم، دانش و تخصص نیز این مساله را می‌دانند؛ امروزه بیشتر این تهدیدات از جنس فناوری و علمی است، بنابراین هرچه علم در حال تولید است ظرفیت ایجاد تهدید نیز بیشتر و قابلیت آن هم بیشتر می‌شود. پس با تلفیقی از این موضوعات حوزه‌های بین‌رشته‌ای ایجاد می‌شوند که همین موضوع برای ما بسیار حائز اهمیت خواهد شد. باید اول آن را خوب درک کنیم و این میدان را بهتر بشناسیم. ممکن است در بحث‌هایمان گاهی بتوانیم خوب حرف بزنیم اما در موضوع امنیتی فقط این کافی نیست، بلکه باید خوب هم عمل کنیم. اگر در دستگاهی دیدید برنامه‌های ایمنی و امنیت به‌خوبی پیش نمی‌رود شک نکنید مدیر آن مجموعه باید در اقداماتش تجدیدنظر کند. رویکرد اصلی بحث ایمن‌سازی، شناسایی تهدیدات، مدیریت آنها، حفاظت از سرمایه‌ها و بازدارندگی است که همه اینها رسالت‌های اصلی پدافند غیرعامل هستند.
برای توسعه پایدار باید امنیت ایجاد کنیم
باید اول باور داشته باشیم که تهدیدات وجود دارند. در دنیای امروز فقط ادبیات جنگ نیست که تعیین‌کننده است، بلکه ادبیات غیرجنگی نیز در این میان تعیین‌کننده‌اند. مکرر موارد تهدید در زمینه‌های مختلف اقتصادی در قالب تحریم اقتصادی، فرهنگی در قالب تهاجم و شبیخون در سلامت و... اتفاق افتاده است که این باید مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه در کشور به‌اندازه آنچه نیاز است در حوزه‌های پایدار‌سازی برای دیگر فعالیتهای حیاتی و شریانی کشور اقدام نشده است. ممکن است بپرسند این چه ربطی به پدافند غیرعامل دارد؟ ما در حوزه پدافند می‌گوییم باید ایمنی و امنیت را در کل سیستم ایجاد کنیم و این امنیت باید در تولید، عرضه و بازاریابی پایدار نمود پیدا کند. ما باید سرمایه‌ها را حفظ کنیم- البته این سرمایه‌ها هم فیزیکی هستند هم مادی- همچنین سرمایه نیروی انسانی و سرمایه‌های معنوی را باید خوب حفظ کنیم. همه باید از سطح تا ذیل ادبیات پدافند غیرعامل را خوب درک کنیم، چراکه باید این مبحث را به حوزه مورد نظر تعمیم دهیم. مثلا ما در حوزه اقتصادی بحثی داریم تحت‌عنوان توسعه پایدار؛ پس الزاماتی را که می‌تواند توسعه را پایدار کند باید دریابیم که آنها درنهایت همان پدافند غیرعامل هستند. اگر می‌خواهم سرمایه‌گذاری کنم باید پایدار باشد نه اینکه برای مدت کوتاهی رشد کند، بلکه باید پویا، به‌روز و داینامیک باشد. هر روز باید بررسی و نظارت داشته باشیم، البته از مسائل نوین و به‌روز هم نباید غافل شد، چون این مسائل مبتنی‌بر علم است. با توجه به نگاهی که دانشگاه آزاد اسلامی به حل مسائل داشته، از ابتدای اردیبهشت 97 با پیشنهادی که از دکتر طهرانچی داشته‌ایم ماموریت واحد تهران شمال را پذیرفتیم که مهم‌ترین ویژگی این واحد دانشگاهی تنوع رشته‌های علمی و توانمندی دانشی بود که اینجا هست.
این توانمندی و ویژگی‌ها چه هستند؟
ما در این واحد 10 دانشکده داریم، لذا از نظر جامعیت می‌توانیم حوزه‌های مختلف را به طور مناسب پوشش دهیم که البته با حضور جدی اعضای هیات‌علمی به‌خوبی توانسته‌ایم این بحث را پیش ببریم. روزهای ابتدای این ماموریت خیلی نگرانی وجود داشت و استادان با مفاهیم اصلی آن آشنایی نداشتند، بنابراین زمانی صرف شد که بحث‌های فرهنگ‌سازی پیش برود، ولی اکنون خوشبختانه غالب شده است.
در حال حاضر این ماموریت تاثیری بر روند و نحوه مواجهه استادان و دانشجویان با بحث‌های علمی، رشد علمی و رفتن به سمت مقالاتی از این دست داشته است؟
ما در چند حوزه هم‌زمان فکر و کار می‌کنیم؛ اولین زمینه کاری بحث نظام موضوعات است که دانشگاه آزاد اسلامی تحت عنوان پایش آن را راه‌اندازی کرده بود و ما باید تولید محتوایی در این راستا انجام می‌دادیم. ما دقیقا فکر کردیم نظام موضوعات باید با مفاهیم و سند چشم‌انداز پدافندغیرعامل همسان و هم‌فاز شود و این کاری که در واحد تهران شمال کردیم به جرات می‌توانم بگویم کم‌نظیر است؛ مثلا سال‌هاست درباره وحدت حوزه و دانشگاه بحث می‌کنیم اما واقعیت این است که در این زمینه کاملا موفق نبوده‌ایم. یکی از دلایل این عدم موفقیت در ادبیات همسان است، یعنی نتوانسته‌ایم فضای دو مرکز را به هم نزدیک کنیم و نتوانسته‌ایم القا کنیم که چگونه می‌توان ادبیات دانشگاه را با حوزه تلفیق کرد.
ادبیات دانشگاه و صنعت هم‌جنس نشده‌اند
ما در حوزه ارتباط و تعامل دانشگاه با صنعت نیز بسیار حرف می‌زنیم که البته توفیقاتی داشته‌ایم، ولی هنوز جاده هموار نشده چراکه ادبیات صنعت و دانشگاه هم‌جنس و هم‌رنگ نشده‌اند؛ پژوهشگر و محقق دانشگاه آنچنان که باید و شاید صنعت را لمس نکرده و صنعتگر نیز همین‌طور. ما از این تجربیات حوزه‌های مختلف به‌گونه‌ای استفاده کرده‌ایم که بتوانیم جهشی داشته باشیم و الحمدلله چالش‌های کشور را در حوزه‌های مهم مدیریتی و زیرساختی با رویکرد پدافند غیرعامل صرفا از قاب دانشگاه بررسی نکرده‌ایم، یعنی نیامده‌ایم صرفا از متخصصان پدافند استفاده کنیم. ما با ایجاد مثلثی از استادان دانشگاه- اعم از هیات‌علمی و نخبگان دانشگاه در یک راس و کارشناسان و مسئولان سازمان پدافند در راس دیگر و همچنین افرادی که دستی در کار دارند در قسمت دستگاهی و دولتی‌ها هم در راس دیگر- توانسته‌ایم به یک فهم و ادبیات مشترک برسیم.پس از آن در گام اول چالش‌ها و ظرفیت‌های هم‌افزایی را احصا کردیم، سپس بر اساس آن چیزی که به دست آوردیم و قالبی که در نظام پایش وجود دارد به نظام موضوعات رسیدیم که 9کارگروه فعال در دانشگاه ایجاد شد. این 9کارگروه عبارتند از علوم زیستی، شیمی، نانو، مدیریت و اقتصاد، مدیریت ارزیابی ریسک، حقوق روابط بین‌الملل و علوم سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، علوم شناختی و روانشناسی که البته دهمین حوزه هنوز فعال نشده و عبارت است از حوزه آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری، چون نیاز است در آنجا رویکرد خاص داشته باشیم و بحث خیلی عمیق‌تر و ویژه خواهد بود. در حوزه آینده‌پژوهی و آینده‌نگاری بحث مرجعیت علمی را پیگیری خواهیم کرد و اصلا جنس حرف‌ها طور دیگری می‌شود و بسیار ویژه باید به آن پرداخت. در این 9کارگروه، نظام موضوعات 9کتابچه شده‌اند که الان برای نمونه کارگروه اقتصاد و مدیریت ما با رویکرد پدافند غیرعامل، هم چالش‌ها را می‌داند و هم نقشه جامعه علمی برای مدیریت این چالش‌ها را احصا کرده است؛ مثلا ممکن است 600 تا 700 نظام موضوعات تولید شده باشند که هرکدام می‌تواند ده‌ها عنوان پایان‌نامه ارشد و دکتری باشند و تولید علم کنند و مدیریت دانش اتفاق بیفتد تا سیاستمداران و تصمیم‌گیران ما با برنامه‌ریزی‌های خود را بر اساس این دانش بتوانند آن چالش‌ها را رفع کنند.
استادان در این مرحله آیا به نکات جدیدی رسیده‌اند یا همان موضوعات قبل در حوزه پدافند غیرعامل را بررسی خواهند کرد؟
این ابتدایی‌ترین، دقیق‌ترین، علمی‌ترین و ضروری‌ترین پایه پیشرفت کشور در حوزه پدافند غیرعامل است. اگر این مساله خوب جا بیفتد و خوب از آن پشتیبانی شود و به تولید دانش برسد، درنهایت به مدیریت دانش می‌انجامد که به نظر من می‌توانیم بگوییم در بسیاری از مسائل اینچنینی پیشرو هستیم. امروزه رابطه اثرگذاری بین سازمان پدافند غیرعامل و واحد تهران شمال به وجود آمده و اعتمادی شکل گرفته است. اکنون برخی مسائل با توجه به ظرفیت دانشگاه آزاد اسلامی به واحد تهران شمال واگذار می‌شود تا ما به آن بپردازیم. اشراف به محیط علمی حوزه پدافند غیرعامل توسط هیات‌علمی و استادان دانشگاه آزاد اسلامی نکته‌ای مهم است که در جریان این فعالیت‌ها به دست آمده است. ما در این بحث چیزهای جدیدی را به دست آورده‌ایم و فهم بهتری از آن کسب کرده‌ایم؛ زمانی که این پازل‌ها و تکه‌های مسائل مختلف را کنار یکدیگر می‌گذاشتیم صورت‌های جدیدی از تهدیدات را کشف می‌کردیم. استادان امروزه تهدیدات هیبریدی یا همان ترکیبی را کشف کرده‌اند که پیش‌تر مورد توجه سازمان پدافند غیرعامل بوده است. اینها درواقع ترکیبات بین‌رشته‌ای هستند که طی رشد علمی توسط عوامل خارجی برای ایران اسلامی در نظر گرفته شده است، ما هم نیاز داریم برنامه‌ریزان به آن امر توجه کنند و هم نیاز داریم پشتیبانی خاصی از آن صورت بگیرد.
با توجه به شرایطی که توضیح دادید، در حال حاضر آیا دستگاه‌ها و سازمان‌ها از دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه پدافند غیرعامل حمایت می‌کنند یا خیر؟
ما توانمندی و قابلیت‌هایی را که می‌توانیم ارائه کنیم، به دست آورده‌ایم. در بسیاری از موضوعات می‌توانیم ارزیابی ریسک پدافند غیرعامل را داشته باشیم، می‌توانیم به‌عنوان مشاور، ناظر و راهبری مسائل پدافند غیرعامل را برعهده بگیریم و در حوزه‌های دانشی قابلیت‌های خود را ارائه کنیم و قادر هستیم دانش‌مان را به تمام دستگاه‌های کشور ارائه دهیم. امیدواریم در آینده نزدیک به صورت یک روش خیلی دقیق و منطقی تعاملات را انجام دهیم که البته در اینجا دستگاه‌ها و سازمان‌ها هستند که توانایی و علاقه دارند از ظرفیت دانشگاهی برای این فعالیتهای پدافند غیرعامل استفاده کنند. اینکه می‌بینید استادان ما در حوزه‌های دانشی کاملا مباحثی را مطرح می‌کنند که در حوزه‌های پدافند غیرعامل است خیلی دستاورد بزرگ و مهمی است. ما در نظر داریم مدرسه عالی مهارتی پدافند غیرعامل را ایجاد کنیم- هم در حوزه تخصصی و هم در حوزه کاربردی فنی و هم در حوزه عمومی- با توجه به این توانمندی می‌توانیم هم تولید محتوا کنیم، هم آموزش داشته باشیم. برای آموزش عمومی و همگانی با استفاده از زیرساختی که در واحد الکترونیک ما وجود دارد این کار انجام خواهد شد که ان‌شاءالله با همکاری یکدیگر در سطح کشور آموزش مجازی در حوزه پدافند غیرعامل را ساری و جاری خواهیم کرد. نکته دیگر این است که برای اینکه دقیقا از سیاست‌ها و برنامه‌های پدافند غیرعامل در حوزه‌های مختلف دفاع و پشتیبانی کنیم باید مطالبه‌گری از مسئولان به روش علمی، هدفمند و دقیق را داشته باشیم، همچنین باید مردم و جامعه را نسبت به موضوعات آگاه کنیم و اصطلاحا مسائل را اجتماعی‌سازی کنیم.منظور از اجتماعی‌سازی این است که مردم بدانند به چه چیزی بیشتر توجه کنند و خواسته‌هایشان را از دستگاه‌ها، نظام و کشور بر اساس نیازهای اساسی‌شان اولویت‌بندی دقیق و علمی کنند. آن موقع است که مطالبات مردم علمی، دقیق و فنی خواهد بود و دولت هم ناچار است خودش را تنظیم کند. دستگاه‌های دولتی هم می‌بینند که درخواست مردم از یک پشتوانه فکری عمیق برخوردار است، آن موقع تفاوت بین بودجه‌ای که مبتنی‌بر فعالیتهای ظاهری و سطحی است با بودجه‌ای که مبتنی‌بر فعالیتهای عمیق و پایدار و دوراندیشانه است، دیده خواهد شد. ببینید دستگاه‌های دولتی باید این هزینه‌ها را مدیریت کنند، چراکه این دانش تولیدشده در واحد تهران شمال در حوزه پدافند غیرعامل صادراتی نیست و این بحث‌ها کاملا نگاه بومی دارد.
* نویسنده: یزدان محمدی، روزنامه نگار