شاید این یکی دو روز شنیده باشید که اعتراضات در برخی شهرهای کشور از مرز اعتراض گذشته و با خشونت همراه شده است، البته اگر دقیق‌تر هم پیگیر اخبار باشید حتما تا به امروز فهمیده‌اید آن‌دسته از آشوب‌ و اغتشاش‌هایی که مقامات رسمی کشور از آن نام می‌برند، بیشتر از یک اعتراض رادیکال شده است.هرچند هنوز آمار دقیقی از ماحصل این آشوب‌ها در دست نیست‌، اما برداشتی‌ که می‌توان از عکس‌ها و تصاویر منتشرشده داشت این است که ده‌ها بانک، چندین سینما، ده‌ها ایستگاه شرکت اتوبوسرانی، چندین و چند واحد تجاری و لیست احتمالا گسترده‌تری از اموال عمومی مورد حمله و تخریب قرار گرفته‌اند. پرواضح است مردم هرچقدر هم که معترض و عصبانی باشند هرگز ممکن نیست دست به چنین اقداماتی بزنند و اموالی را که درواقع برای خودشان است و روزانه از آنها استفاده می‌کنند، تخریب کنند.

  از دی 96 تا آبان 98

مشاهدات عینی برخی حاضران در صحنه هم البته توضیح‌دهنده این است که هجوم‌، اعتراض و تخریب در برخی از نقاط با روش‌هایی انجام شده که هر فردی با مشاهده آنها قانع می‌شود اینها شهروندان معمولی نیستند و این روش‌ها نیز روش‌های مرسوم اعتراض نیست و البته اینکه بدون آموزش و امکانات نمی‌توان چنین اقداماتی انجام داد. وقتی یک نفر با یک ابزار ساده، میله‌های آهنی جدا‌کننده دو باند خیابان را از زمین بیرون می‌کشد و تکه‌تکه می‌کند، یا اینکه با یک کوکتل‌مولوتف ساده آتش بسیار بزرگی به ابعاد ساختمان یک بانک ایجاد می‌شود، دیگر کسی نمی‌تواند تردید کند طراحی ویژه‌ای پشت این ماجرا قرار گرفته است، مخصوصا وقتی ساختمان‌های اداری و حاکمیتی و حتی مراکز پلیس مورد هجوم قرار می‌گیرند.اما توضیح از اینجا به بعد ماجرا نیازمند قدری اطلاعات دقیق‌تر و جامع‌تری است، چیزی که خبرنگار «فرهیختگان» تلاش کرده به جزئیاتی از آنها پی ببرد که البته به نتیجه‌های قابل‌توجهی هم دست یافته است.

ماجرا از آنجا شروع شد که در اولین ساعات بعد از اعلام افزایش نرخ بنزین، از طرفی در میدان و کف خیابان خشونت محور اصلی برخی تجمعات شد و از سوی دیگر در شبکه‌های مجازی لشکری از اکانت‌ها وارد عمل شدند و به پوشش ماجرا، هدایت آشوبگران، افزایش هماهنگی‌ها و گسترده نشان دادن دامنه اعتراضات پرداختند. وقتی ماجرا جدی‌تر شد که مشاهدات عینی و قیاس آنها با آنچه خبرنگار «فرهیختگان» در جریان وقایع دی‌ماه 96 به چشم دیده بود، به وضوح می‌گفت نقشه از پیش طراحی‌شده‌ای در حال اجراست، چنانکه در دی‌ماه 96 نیز بخشی از این تحرکات تکرار شده بود.

دی‌ماه 96 در همین خیابان‌های تهران تجمعات جداگانه و پراکنده‌ای توسط افرادی با چهره‌های پوشانده‌شده ایجاد می‌شد و دقایقی بعد از تغییر فاز تجمع از راهپیمایی به تلاش برای تخریب، دیگر خبری از نقابدارانی که آغاز‌کننده تجمع و خشونت بودند، نبود. بخش عمده‌ای از آن تجمعات توسط کسانی رخ می‌داد که دقایقی را در وسط خیابان بودند و دقایقی بعد در کوچه‌های اطراف در جمع‌های چهار، پنج‌نفره در حال مشورت و برنامه‌ریزی. کسانی که می‌دانستند چطور میدان‌داری کنند، چگونه مستتر شوند، کجا وارد جمعیت شوند و کجا از جمعیت فاصله بگیرند، افرادی که برای مواجهه با پلیس و یگان ویژه آموزش دیده بودند و برای مثال می‌دانستند در مقابل گاز اشک‌آور چگونه عمل کنند.حالا و در آشوب‌های اخیر هم به‌نظر می‌رسد همان روش‌ها در پیش گرفته شده و البته به‌نحو ارتقایافته‌ای در برخی شهرها در حال اجراست. شاید بپرسید این نحوه ارتقایافته چیست و چطور در کشور اجرا می‌شود. برای توضیح واضح‌تر و البته برای اینکه پا را از یک گزارش توصیفی ساده و رسانه‌ای فراتر نگذاریم، بد نیست نسخه مشابه و البته اجراشده دیگری را برایتان توضیح دهیم؛ نسخه‌ای که فعلا بخشی از آن و نه به‌طور کامل و تام و تمام در جریان اغتشاشات اخیر عملیاتی‌شده ولی در هنگ‌کنگ و در جریان اعتراضات اخیر و البته در شهرهایی از کشور همسایه ما، عراق، به‌طور کامل‌تری به اجرا درآمده است.

  هنگ‌کنگ و روش‌های مدرن اعتراض و اغتشاش

آنچه در این جزیره شرقی آسیا رخ داده به گواه همه کارشناسان، فرای اعتراضات عادی و معمول است، چنانکه حتی روزنامه آمریکایی لس‌آنجلس تایمز آن را دارای یک سازماندهی بی‌عیب و نقص می‌داند. با وجود این اما آنچه از ظاهر این اعتراضات مشخص است اینکه اعتراضات اولا در دسته‌های مختلف و پراکنده‌ای هستند، ثانیا به‌سرعت به خشونت کشیده می‌شود، ثالثا از روش‌های مشخص و یکسانی در اقدامات خود استفاده می‌کنند. در حالی که هیچ گروه یا نهاد مشخصی در هنگ‌کنگ مسئولیت یا رهبری این اعتراضات و اغتشاشات را برعهده نگرفته و همه تصور می‌کنند این اعتراضات خودجوش، عمومی و در نقاط مختلف بدون ارتباط با یکدیگر است، اما به وضوح هماهنگی بالایی بین تصمیمات و اقدامات آنها مشاهده می‌شود،گویی که نقشه واحدی با تکنیک‌های مختلف در دست همه آنهاست.ویژگی مهم آن اعتراضات نامفهوم، غیردقیق و متغیر بودن مطالبات معترضان است، مثلا با اعتراض به یک مساله حقوقی و سیاسی شروع می‌شود ولی در هر زمان و هر نقطه‌ای مردم مطالبه خود را تغییر می‌دهند و به این شکل دامنه اعتراض را به تمامی مسائل کشور و تمامی جوانب حکومت می‌کشانند.استفاده از روش‌های ارتباطی متنوع و متفاوت و امکانات انحصاری و پیشرفته خصوصیت مهم و بارز وقایع هنگ‌کنگ بود.

قبل از آنکه این اعتراضات شعله‌ور و گسترده شود، استفاده از تلگرام میان مردم کمتر از 10 درصد بود و بعد از به اوج رسیدن، استفاده از این نرم‌افزار چند ده درصد رشد یافته است. در این حین تلگرام هم امکانات خود را برای این کاربران گسترده کرده است و به آنها اجازه می‌دهد گروه‌های امن و پیام‌های رمزگذاری‌شده داشته باشند و بتوانند به‌سرعت نظرات خود را یکی کرده و اقدام کنند، اتفاقی که حالا به دموکراسی الکترونیکی معروف شده است. به این شکل که در بستر تلگرام مردم یک منطقه می‌توانند به‌سرعت همفکری کرده و با نظرسنجی محل بعدی تجمع یا ساختمانی را که قرار است تخریب شود، انتخاب کنند.

  تلگرام؛ رسانه اصلی اغتشاش

علاوه‌بر تلگرام، برنامه‌‌های هوشمند و نرم‌افزارهای طراحی‌شده برای تسهیل اغتشاش نیز از دیگر ویژگی‌های این اعتراضات است، به این صورت که اغتشاشگران حتی می‌توانند در زمان فقدان اینترنت با استفاده از بلوتوث‌های خود با هم ارتباط گرفته و زنجیره‌ای از افراد را تشکیل دهند. این روش ارتباطی البته سوای امکانات جدیدی است که در عراق مورد استفاده قرار گرفت و اینترنت‌های سیار به میان مردم و تجمعات فرستاده شد تا ارتباط و اطلاع‌رسانی اغتشاش تسهیل شود.نهایتا این روش‌ها همگی به تجمع‌کنندگان کمک می‌کند به‌سرعت میان ساختمان‌ها جابه‌جا شوند و با این سیال‌بودن قدرت و امکان برخورد از سوی پلیس را به حداقل برسانند.

رسانه‌ها این روزها پراکندگی جغرافیایی و سیالیت را وجه مهمی از اعتراضات هنگ‌کنگ می‌دانند و می‌گویند حتی معترضان برای کاهش تلفات به‌صورت هماهنگ به محض حضور پلیس عقب‌نشینی کرده و در ساعت یا نقطه دیگری بازمی‌گردند. نمونه پیشرفته آن هم نقشه جالبی است که در یکی، دو ماه گذشته اجرا شد و معترضان در ساعت کمی از روز در خیابان‌ها حضور داشتند و بیشتر فعالیت خود را به ساعات تاریکی هوا منتقل کردند، تا بتوانند از تاریکی شب برای گسترش اقدامات خود استفاده کنند.اغتشاشگرانی که در لباس معترضان به خیابان آمده‌اند علاوه‌بر چنین طراحی‌هایی با استفاده از امکاناتی ساده تلاش می‌کنند در مقابل اقدامات پلیس از خود محافظت کنند. برای مثال استفاده از ماسک‌های مقابله با حملات شیمیایی یا عینک‌های استخر، راهکار مقابله با شلیک‌ گاز اشک‌آور و فلفل است.یا در مثالی دیگر، یک اتفاق عجیب که در جریان اعتراضات این جزیره رخ داد، وجود تدارکات و پشتیبانی‌هایی بود که از تجمعات می‌شد، مثلا در اختیار قرار دادن غذا و دیگر مایحتاج معترضان در نقاط مختلف.

اگر در ایران هم از محلی که اغتشاش در جریان بود عبور کردید و باقی‌مانده ظروف غذای یک‌بار مصرف را نقطه‌به‌نقطه دیدید، تعجب نکنید.حمله و تخریب اماکنی که روزانه به مردم خدمت‌رسانی می‌کنند، اقدام هماهنگ دیگر معترضان این جزیره است. مثلا تخریب ایستگاه‌های مترو به تعدد به چشم می‌آید! در عراق نیز حمله به ایستگاه‌های اتوبوس، ادارات دولتی که مردم روزانه با آنها سر وکار دارند و برخی اماکن دیگر قابل مشاهده است، علاوه‌بر اینکه در هر دو نمونه، اغتشاشگران بعد از تخریب اماکن عمومی به‌سرعت به‌سراغ مقر نیروهای انتظامی و پلیس رفتند و تلاش کردند کنترل این ساختمان‌ها را در دست بگیرند. محاصره مقر پلیس در چندین منطقه و تلاش برای تصرف آنها در ماه‌های اخیر در هنگ‌کنگ خبرهای مهم اغتشاشات بود.از طرف دیگر هدایت زنده رسانه‌ای اعتراضات هم در وقایع هنگ‌کنگ، هم در عراق و هم حالا در ایران به وضوح قابل مشاهده است. مثل ایران که سه‌ضلعی من‌وتو، بی‌بی‌سی‌فارسی و ایران‌اینترنشنال برنامه‌های عادی و روزانه خود را متوقف کرده و برای پوشش اعتراضات و دامن‌زدن به اخبار آن بسیج شده‌اند. در همین عراق و در هفته‌های اخیر هم شبکه‌های الشرقیه، دجله و البغدادیه میدان‌داری کردند و قدری آن‌طرف‌تر یعنی در لبنان شبکه‌های MTV الجدید و LBC ، نقش هدایت اعتراضات را برعهده گرفتند.