به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، بعد از صنایع نفت و خودروسازی، گردشگری سومین صنعت بزرگ جهان به‌شمار می‌رود. این صنعت با توجه به درآمدهای ارزی و اشتغالی که برای کشورهای مقصد گردشگری به وجود می‌آورد، ابزاری ارزان، آسان و کارآمد برای دستیابی به رفاه و رشد اقتصادی است. از این‌رو صنعت گردشگری در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه کشورها قرار گرفته و سبب سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این حوزه شده است. طبق آمار منتشرشده در سال 2018، بخش گردشگری بعد از تولیدات کارخانه‌ای، بیشترین سهم را در رشد تولید ناخالص داخلی جهان داشته است. با گذر زمان و پیشرفت این صنعت، گردشگری از حالت عام خارج و به شاخه‌های تخصصی نظیر گردشگری فرهنگی، گردشگری ورزشی، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت و... تقسیم شده است.
در این بین بررسی‌ها نشان‌دهنده آن است که هر توریست سلامت سه‌برابر یک توریســت عادی ارزآوری داشته، از این‌رو گردشگری سلامت از اهمیت ویژه‌تری برخوردار است. در این زمینه با توجه به تبحر و تخصص بالای پزشکان ایرانی و همچنین رتبه اول ایران در شاخص رقابت‌پذیری قیمت که یکی از مهم‌ترین معیارها برای گردشگری سلامت محسوب می‌شود، ایران به یکی از کانون‌های جلب توریست سلامت در منطقه تبدیل شده است به‌طوری که طبق گفته حریرچی، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور، گردشگری سلامت در ایران طی 10 سال گذشته، 15 برابر افزایش داشته و درآمد ایران از این محل به یک‌میلیارد و 200 میلیون دلار در سال رسیده است که با توجه به تحریم‌های بانکی و نفتی عددی قابل‌توجه محسوب می‌شود. با وجود آنکه در یک‌سال گذشته و بعد از آنکه ایران در شاخص رقابت‌پذیری به‌دلیل کاهش ارزش پول ملی مزیت نسبی فوق‌العاده‌ای پیدا کرد به‌طوری که شاهد جهشی در ورود گردشگر به‌خصوص گردشگر سلامت از کشورهای منطقه بودیم، اما رتبه 41 ایران در گردشگری سلامت با توجه به رتبه پنجم هند و 32 ترکیه که از رقبای ایران به‌شمار می‌روند، نشان‌دهنده لزوم توجه بیشتر سیاستگذاران به این حوزه است. درواقع تخصص بالا و همچنین قیمت پایین در ایران که از مزیت‌های کشور در حوزه توریسم سلامت به‌شمار می‌رود بیانگر آن است که باید به سایر شاخص‌هایی که رتبه ایران را در این حوزه تنزل بخشیده است، توجه بیشتری کرد.
کمبود سرانه پرسنل پزشکی در ایران
در حالی که رشد فزاینده گردشگری سلامت در ایران با وجود رشد کیفت خدمات درمانی نشان‌دهنده وجود ظرفیت بالای کشور در این حوزه است، بررسی برخی آمار‌های مربوط به حوزه بهداشت و درمان در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو در این حوزه، عقب‌ماندگی‌های ایران را بهتر به نمایش خواهد گذاشت. برای نمونه یکی از مسائلی که همواره به‌عنوان یک هشدار به نظام آموزش پزشکی مطرح شده و قطعا می‌تواند در حوزه گردشگری سلامت نیز تاثیر‌گذار باشد، سرانه پایین پرسنل نظام بهداشت و درمان به‌خصوص پزشک در ایران است. در این زمینه در حالی که استاندارد جهانی سرانه تعداد پزشک در دنیا 3.5 پزشک به ازای هزار نفر است طبق آمار مسئولان وزارت بهداشت،، این عدد در ایران 1.5 پزشک به‌ازای هر هزار نفر است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی ایران در بخش‌های دندانپزشکی، داروسازی، پرستاری و مامایی نیز با کمبود سرانه پرسنل مواجه است. برای مثال سرانه پزشک کشورهایی چون فلسطین، عمان، کویت، عربستان و قطر از ایران بیشتر است. نکته قابل‌تاسف در این زمینه آنکه با وجود برخی فشارها برای افزایش ظرفیت آموزش پزشکی شاهد مقاومت سرسختانه نظام آموزش پزشکی و برخی مسئولان وزارت بهداشت در این زمینه هستیم. درواقع اگر قرار باشد برنامه‌ریزی بلندمدت و ویژه‌ای برای توسعه صنعت گردشگری سلامت انجام شود قطعا یکی از آنها باید افزایش سرانه پزشک باشد تا علاوه‌بر آنکه بتواند نیاز‌های داخلی کشور در این حوزه را تامین کند، بتواند در صنعت گردشگری نیز به کار آید.
نبود زیرساخت‌ها
قطعا یک توریست سلامت علاوه‌بر ویژگی‌هایی چون تبحر و تخصص پزشکان محل درمان، کیفیت تجهیزات و امکانات پزشکی و قیمت تمام‌شده ویژگی‌های دیگری چون زیرساخت‌های حمل‌ونقل و همچنین خدمات گردشگری و زیرساخت‌های ICT را نیز در نظر خواهد گرفت. برای بررسی وضعیت کشورمان در این بخش‌ها می‌توان به گزارش سال 2019 مجمع جهانی اقتصاد اشاره کرد که در آن کشورهای مختلف را با موضوع رقابت‌پذیری صنعت گردشگری و سفر مقایسه می‌کند، درواقع با توجه به رتبه 41 ایران در گردشگری سلامت که بخشی از کل صنعت گردشگری محسوب می‌شود، رتبه ایران در کل صنعت گردشگری در سال 2019 با چهارپله صعود به 89 در دنیا رسیده است. ازجمله دلایل رتبه پایین ایران در این رتبه‌بندی را می‌توان‌ضعف در زیرساخت‌های این صنعت دانست. برای نمونه طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد رتبه حمل‌ونقل هوایی در این 86، زیرساخت‌های زمینی و هوایی 79، زیرساخت‌های گردشگری 108، زیرساخت‌های ICT 79 است. لازم به ذکر است در شاخص رقابت‌پذیری قیمت ایران رتبه نخست را در این گزارش کسب کرده و به‌معنای دیگر به ارزان‌ترین کشور دنیا برای سفر تبدیل شده است. نکته دیگر گزارش آن است که ایران بین کشورهای خاورمیانه در این رتبه‌بندی از کشورهای امارات، ترکیه، قطر، اردن و عربستان پایین‌تر است.
بررسی این آمار روشن‌کننده نقاط ضعفی است که اگر در آن سرمایه‌گذاری صورت بگیرد ایران می‌تواند با توجه به آنکه جزء 10 کشور برتر در حوزه جاذبه‌های گردشگری است، سهم بالایی را از این صنعت جهانی به خود اختصاص دهد. در این زمینه می‌توان به موفقیت دو کشور اردن و امارات در سرمایه‌گذاری صنعت گردشگری سلامت اشاره کرد که توانسته‌اند به بزرگ‌ترین رقبای ایران در منطقه تبدیل شوند. اردن هم‌اکنون سالانه 500 میلیون دلار از گردشگری سلامت درآمد به دست می‌آورد و امارات نیز با 16میلیارد درهم در طرحی با عنوان طرح «طرح استراتژیک دبی 2015» سرمایه‌گذاری عظیمی در بخش توریسم درمانی انجام داده است. امارات توانسته است با جذب پزشک‌های متبحر از سایر کشورها و همچنین تربیت کارکنانی مسلط بر زبان انگلیسی و حتی چندزبانه و درنهایت قابلیت دسترسی سریع به خدمات درمانی بدون لیست‌های انتظار ،کشور خود را به‌عنوان یک مقصد جذاب گردشگری پزشکی معرفی کند. با وجود این ایران نیز با برخورداری از پزشکان متخصص بومی و همچنین مزیت قیمتی بسیار مناسب نسبت به کشورهای منطقه به یک قطب گردشگری سلامت تبدیل شده است که اگر در سایر شاخص‌های گردشگری وضعیت خود را بهبود ببخشد قطعا می‌تواند بلامنازع در صدر کشورهای توریستی سلامت منطقه قرار گیرد.
لوازم رشد گردشگری سلامت
طبق گفته مسئولان وزارت بهداشت، تعداد گردشگران سلامت در ایران از 20 هزار نفر در سال 86 به 300 هزار نفر در سال 97 رسیده است. اهداف گردشگری سلامت در ایران عموما ناباروری، دندانپزشکی، جراحی قلب، چشم و جراحی پلاستیک، بیماری‌های مرتبط با سرطان و گردشگری در آب‌های شفابخش بوده است و کشورهای جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه مبدأ بیشترین توریست‌های سلامت به مقصد ایران بوده‌اند. با وجود رشد بالای صنعت گردشگری سلامت در ایران اما چالش‌هایی نظیر عدم در نظر گرفتن روش‌های مناسب تامین مالی در حوزه گردشگری سلامت، عدم وجود سیستم نظارتی مدون و قدرتمند، کیفیت متفاوت مراکز دولتی و خصوصی و تعدد مراکز سیاستگذار و تصمیم‌گیر توریسم سلامت در کشور (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، وزارت امور خارجه، سازمان نظام پزشکی کشور، سازمان‌های بیمه و...) مشکلات فراوانی را برای این صنعت به وجود آورده است. همچنین عدم امکان انتقال‌پذیری پوشــش بیمه‌ای گردشــگری پزشــکی و عدم امکان پوشش بیمه گردشگری سلامت ازجمله مواردی است که می‌تواند توسعه صنعت گردشگری را با کندی روبه‌رو کند. قطعا با وجود رقبایی چون امارات، ترکیه، اردن و... که برنامه‌های راهبردی و گسترده‌ای از طریق سرمایه‌گذاری و ارائه تسهیلات و تصحیح قوانین و مقررات در جهت توسعه مراکز درمانی و جذب توریست انجام داده و می‌دهند، در ایران نیز باید توجه ویژه‌تری به این بخش صورت گیرد.
* نویسنده: محمدرضا گلرومفرد روزنامه نگار