به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، مثل خیلی از نهادهای فرهنگی دیگر، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هم از ابتدا با نام و کارویژه‌ای متفاوت از آنچه امروز دارد، تعریف شده بود. سال 1363 با عنوان «مرکز سینمای تجربی و نیمه‌حرفه‌ای» تاسیس شد و سپس هر دوره مدیریتی و البته شرایط حاکم بر سینما، تغییراتی را بر آن اعمال کرد. این مرکز در ابتدا متولی ساخت فیلم‌های نیمه‌حرفه‌ای با فرمت 16 میلیمتری بود تا محل رجوع جوانان فیلمساز برای ورود به عرصه حرفه‌ای کارگردانی سینما باشد. هنرمندانی چون مجید مجیدی و رضا میرکریمی ساخت اولین فیلم‌های بلند داستانی خود را در این مرکز تجربه کردند. اوایل دهه 70، این مرکز به ساختمان جدیدی در خیابان سهروردی شمالی، میدان پالیزی انتقال یافت و همین بهانه‌ای شد برای تغییر عنوانش به «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی» تا از این پس ضمن ادامه فعالیت در زمینه سینمای تجربی، متولی سینمای مستند در حوزه وزارت ارشاد باشد. در دوره معاونت سینمایی سیف‌الله داد در 1376 این مرکز با انجمن سینمای جوان ادغام شد و همین مساله فعالیت‌های جاری مرکز را متوقف کرد و به‌سوی سینمای جوان سوق داد. در این مقطع، جعفر صانعی‌مقدم، مدیرعامل دو مجموعه مرکز و انجمن بود. سال 1380 و با حضور محمدحسن پزشک در راس معاونت امور سینمایی و به‌واسطه علایق ایشان به سینمای مستند، تمرکز این مرکز به سمت تولید مستند رفت.
در این دوره محمد آفریده، مدیر مرکز گسترش مستند و سینمای تجربی شد. دو سال بعد به دستور محمدمهدی حیدریان، معاون سینمایی وقت، این مرکز با انجمن سینمای جوانان ایران ادغام شد و تا سال 1385 به همین شیوه اداره شد. از سال 1385 تولید فیلم‌های اول و دوم سینمایی کارگردانان جوان به مرکز گسترش محول شد تا جمعی از فیلمسازان امروز سینمای ایران نظیر محسن امیریوسفی، مصطفی آل‌احمد، وحید موسائیان، علیرضا امینی، علی‌محمد قاسمی و... اولین فیلم سینمایی حرفه‌ای خود را در این مرکز بسازند. در همین سال بود که شاخه هنری انیمیشن هم به مجموعه فعالیت‌های این مرکز اضافه شد. سال 1386 جشنواره «سینما حقیقت» اعلام موجودیت کرد و اتفاقا با استقبال خوبی از سوی اهالی سینما و مردم مواجه شد.سال 1392 با حضور حجت‌الله ایوبی در ریاست سازمان سینمایی رویکرد تولیدی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی دچار تغییراتی شد و مقرر شد مرکز صرفا در دو حوزه سینمای مستند و انیمیشن به فعالیت پرداخته و ساخت آثار سینمایی اول و فیلم‌های کوتاه داستانی به ترتیب در بنیاد سینمایی فارابی و انجمن سینمای جوانان ایران صورت پذیرد.
بودجه 10میلیاردی و هزینه‌های جاری
شاید بتوان گفت «سینما حقیقت» برجسته‌ترین فعالیت فرهنگی سالهای اخیر این مرکز باشد که توانسته به مهم‌ترین رویداد سینمای مستند ایران و منطقه خاورمیانه بدل شود. براساس جدول عملکرد سال 97، حدود25 درصد از بودجه مرکز برای برگزاری جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت و شهید آوینی و برگزاری همزمان در استان‌ها صرف شده است. براساس گزارش مالی که از این مرکز منتشر شده، از بودجه حدود 11میلیاردی سال گذشته، حدود 42 درصدش برای هزینه‌های جاری و پشتیبانی این مرکز هزینه شده است. از کل بودجه می‌ماند۳۳ درصد که بنا به سلیقه مدیران مرکز گسترش سینمای مستند به حوزه تولید انیمیشن، مستندهای بلند، نیمه‌بلند و کوتاه تخصیص داده می‌شود. واضح است شرایط ترسیم‌شده وضعیت خوشایندی برای اختصاص بودجه‌های کلان تولید آثار سینمایی در اختیار این مرکز قرار نمی‌دهد؛ به‌طوری که مدیرعامل جدید مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هم به آن اشاره کرده است. محمد حمیدی‌مقدم در نخستین نشست رسانه‌ای صبح سه‌شنبه ۲۳ مهرماه گفته است: «با توجه به وضعیت امروز سینما و وضعیت مالی آن، مرکز گسترش شاید آنقدرها نقش تعیین‌کننده‌ای نداشته باشد، اما به لحاظ مبنایی نقش موثری دارد.»
جیب خالی و پز عالی «لاله»
البته مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، عملکرد مالی پنج‌ماهه گذشته خود را نیز منتشر کرده که حدود چهار میلیارد بودجه داشته است و احتمالا وضعیت بهتری نسبت به سال گذشته نخواهد داشت. با وجود این، حمیدی‌مقدم از ادامه تولید یک پروژه جنجالی سینمایی خبر داده است. روز گذشته حمیدی‌مقدم درباره پروژه «لاله» گفت: «ما مالک صددرصد فیلم هستیم و در وضعیت فعلی، با شورای حکمیتی که تشکیل شد، اختلاف‌ها کنار رفت و هیات امنا دستور داد کارشناسی تعیین کنند که آیا این پروژه می‌تواند جلو برود یا نه؟ شورای حکمیت با حضور آقای رضاداد در سال ۹۷ تشکیل و سرانجام لاله از وضعیت بلاتکلیفی خارج شد. با توجه به اینکه سرمایه‌ای از دست‌رفته داشتیم و باید آن را احیا می‌کردیم و به سینما بازمی‌گرداندیم، با مطالعات کارشناسی و جلسات متعدد، تیم جدیدی با تهیه‌کنندگی تورج منصوری گرد هم آمدند و از شهریور تولید از سرگرفته شد و سه، چهار روز پیش فیلمبرداری بخش مهم باقیمانده (درگیری فیزیکی خودروها) انجام گرفت و تدوین آن در حال انجام است و امیدواریم به جشنواره فیلم فجر امسال برسد.» فیلم سینمایی «لاله» روایت زندگی لاله صدیق است که در رشته‌هایی نظیر خلبانی، رقابت‌های اتومبیلرانی رالی و سوارکاری بانوان ایران کسب افتخار کرده است. برای تولید این فیلم، اسدالله نیک‌نژاد کارگردانی که سال‌ها از سینمای ایران دور بود، از آمریکا به ایران آمد. اسفندماه 91 پروژه ساخت «لاله» کلید خورد، اما بعد از مدتی به‌دلیل حواشی بودجه میلیاردی‌اش، تولید فیلم به حالت تعلیق درآمد.
مراحل تولید «لاله» تا مدتی مسکوت مانده بود تا اینکه انتشار یک خبر در رسانه‌ها جنجال به‌پا کرد. مضمون خبر این بود که فیلم سینمایی لاله به کارگردانی اسدالله نیک‌نژاد با سرمایه‌گذاری 2.55/2 میلیارد تومانی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تولید می‌شود. با افزایش حجم انتقادات مختلف به سیاستگذاری سازمان سینمایی و مرکز گسترش مستند و تجربی وقت، کمیسیون فرهنگی مجلس وارد ماجرا شد و درنهایت فیلم «لاله» تعلیق شد. محمدمهدی طباطبایی‌نژاد، مدیر سابق مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در سال 92 گفت: «تاکنون 6 میلیارد و 500 میلیون تومان برای فیلم «لاله» توسط مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هزینه شده است و البته سکانس‌های پایانی فیلم که حدود 30 دقیقه هستند و باید در پیست اتومبیلرانی فیلمبرداری شوند، باقی مانده‌اند.» طباطبایی‌نژاد همچنین اعلام کرد حدود پنج میلیارد تومان برای ادامه این پروژه احتیاج است. حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی همان روزها بود که یک‌بار برای همیشه موضع سازمان سینمایی نسبت به این فیلم را مشخص کرد و با اعلام اینکه این هزینه‌ها برای پروژه «لاله» عادلانه نبوده است، تاکید کرد: «پروژه سینمایی «لاله» امروز به جایی رسیده است که همه با هم باید تلاش کنیم تا «لاله»هایی از این دست در سینمای ایران نروید و این مهم‌ترین وظیفه بنده و تیم همراهم است که با شفافیت و مشورت با سینماگران مسائل را حل‌وفصل کنیم. به هرحال پروژه‌هایی از این دست باعث دلسردی جمع سینمای ایران می‌شود و مهم این است که ساخت پروژه‌هایی از این دست تکرار نشود.»
آمار ها چه می‌‌گویند
همانطور که جدول نشان می دهد مرکز گسترش سینما مستند و تجربی در دولت فعلی حتی به نسبت سال های جنگ هم از تولید آثار سینمایی حمایتی نکرده است. حالا در اولین اقدام جدی مدیران فرهنگی دولت روحانی برای تولید سینمایی، ادامه تولید پروژه ی «لاله» را از سرگرفته اند. پروژه ای که باعث جنجال بزرگی شد و انتقادات زیادی را به ریخت و پاش های این مرکز و مدیران فرهنگی دولت احمدی نژاد مطرح کرد. همین انتقادات به پروژه لاله بود که رویکرد تولیدی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی را در سالهای بعد از 92 دچار تغییر کرد تا مرکز صرفاً در دو حوزه‌ی سینمای مستند و انیمیشن ورود کند.