روند داوری در جایزه جلال
در مرحله اول، انتخاب اولیه و دستهبندی آثار رسیده توسط دبیرخانه و زیر نظر هیاتعلمی صورت میگیرد؛ در مرحله دوم، آثار منتخب از مرحله اول، توسط هیات داوران، داوری میشود تا آثاری که نصف بهعلاوه یک رأی مثبت کسب کند به مرحله سوم بروند. اینجا و در مرحله دوم یک تبصره وجود دارد، که برگزیدگان و دبیر دوره پیشین جایزه ادبی جلال آلاحمد میتوانند هر کدام حداکثر سه اثر در حوزه مربوطه را بهعنوان آثار شایسته داوری در مرحله سوم بهطور رسمی به دبیرخانه معرفی کنند. در مرحله بعد هیات داوران از میان آثار منتخب مرحله دوم و آثار ارائه شده، پنج اثر را در هر بخش بهعنوان نامزد برنده جایزه انتخاب میکنند. هیات انتخاب نهایی در هر بخش متشکل از هیات داوران آن بخش، دبیر علمی جایزه یا نماینده وی و یک نفر از اعضای هیاتعلمی به انتخاب همین هیات، اثر برگزیده را تعیین و به دبیرخانه معرفی میکنند تا در مراسم اهدای جوایز اعلام شود. در هر بخش تنها به یک اثر (مگر به تشخیص هیات انتخاب نهایی، به حداکثر دو اثر) جایزه داده میشود. آثار واجد شرایط اعضای هیاتامنا، هیاتعلمی، هیاتداوران و اعضای دبیرخانه در جایزه شرکت داده نمیشود. اعضای هیاتانتخابنهایی و هیاتداوران موظف به صیانت از رأی نهایی و اعضای هیاتعلمی موظف به صیانت از روند داوری و مصوبات هیاتعلمی هستند. جزئیات نتایج و جلسات داوری و نظر هر یک از داورها درباره هر اثر محرمانه تلقی شده و اعلام نمیشود.
معیارهای عمومی داوری
با توجه به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی معیارهای اثر برگزیده در جایزه جلال به این صورت است:
انتشار اثر برای نخستینبار و در سال پیش از برگزاری صورت گرفته باشد و به آثاری که در سالهای قبل با عنوانی دیگر یا توسط ناشری دیگر به چاپ رسیده باشد، جایزه تعلق نمیگیرد. ملاک پذیرش آثار در داوری، تاریخ انتشار آن بر مبنای شناسنامه کتاب است. اگر این شناسنامه موجود نباشد، فهرستنویسی فیپای کتاب مبنای پذیرش خواهد بود. تاثیرگذاری در ارتقای سطح ادبی کشور، دارا بودن ارزشهای همخوان با اهداف یادشده در اساسنامه جایزه، برخورداری از ساختار و زبان مناسب و محتوای متناسب با چهار حوزه جایزه، باید از جمله ویژگیهای اثر برگزیده باشد. اگر اثر برگزیده بیش از یک نفر پدیدآورنده داشته باشد، جایزه بهطور مساوی بین پدیدآورندگان اثر تقسیم میشود. مگر اینکه اطلاعات و قراین روشن در کتاب، خلاف تساوی دلالت کند، که در این صورت رای هیات انتخاب نهایی نافذ است. کتابهای دورهای، تا قبل از پایان دوره در جایزه شرکت داده نمیشوند، اما در صورت استقلال محتوایی، هر مجلد حکم یک کتاب مستقل را دارد و تشخیص این موضوع با هیات انتخاب نهایی است. معیارهای اختصاصی هریک از بخشها توسط هیاتعلمی به هیات داوران اعلام خواهد شد.
بخش افغانستان
از نهمین دوره جایزه جلال بخش ویژهای به اسم بخش افغانستان به این جایزه اضافه شد؛ مهدی قزلی دبیر اجرایی جایزه جلال آلاحمد درباره افزوده شدن بخش ویژه افغانستان به این جایزه میگوید: «برای پاسداشت زبان فارسی در جایزه ادبی جلال آلاحمد، به دنبال آن بودیم که مرزهای جغرافیای سیاسی را برداریم و به سراغ مرزهای تمدنی زبان فارسی برویم. در گام اول برای اجرایی کردن این هدف، سراغ جغرافیای سیاسی که هم به زبان ما حرف میزنند و هم به زبان ما مینویسند و هم اینکه تشکیلاتی برای پیگیری این ماجرا دارند، رفتیم.» قزلی با بیان اینکه مرحله اول داوری و انتخاب نامزدهای بخش افغانستان به عهده اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان است، گفت: «در این بخش، آثار هر نویسنده افغانستانی در هر جای دنیا که به زبان فارسی نوشته و منتشر شده، با نظر اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان، مورد نظر ما هم بوده است. اگر مانند آثار ایرانی شرکتکننده در جایزه جلال، فقط منتشرشدههای سال قبل را بررسی میکردیم، تعداد کتابها کم میشد و ادبیات افغانستان مورد بیمهری قرار میگرفت. همچنین نمیتوانستیم این آثار را از اول تاریخ ادبیات داستانی افغانستان بررسی کنیم. به همین دلیل و با توجه به اینکه جایزه جلال عمر هشت ساله دارد و امسال نهمین دوره آن برگزار میشود، آثار منتشر شده در هشت سال اخیر افغانستان را در این بخش بررسی و داوری کردیم. این بخش به خاطر توجه به افغانستان در این دوسال بسیار مورد توجه بوده است.»
بخش «آتیه داستان ایرانی»
جایزه جلال آلاحمد، امسال انتخاب برگزیدگان بخش ویژه خود را به رایگیری عمومی گذاشته است. در ایران برای نخستینبار است که مخاطبان ادبیات داستانی میتوانند خودشان برگزیدگان یک جایزه ادبی را انتخاب کنند. در رایگیری اینترنتی بخش ویژه جایزه جلال که به مناسبت 40 سالگی انقلاب اسلامی و با عنوان «آتیه داستان ایرانی» انجام میشود، 20 نویسنده زیر 40 سال معرفی شدهاند که هر کدام حداقل یک اثر با هویت ملی، دینی و انقلابی نوشتهاند. ابراهیم اکبریدیزگاه، سیداحمد بطحایی، محمدعلی جعفری، محمداسماعیل حاجیعلیان، هادی حکیمیان، مصطفی رضایی، محمدعلی رکنی، محمد رودگر، محمد سرشار، سیدعلی شجاعی، محمدرضا شرفیخبوشان، آرش صادقبیگی، محمد طلوعی، سارا عرفانی، علی غبیشاوی، الهام فلاح، مهدی کردفیروزجایی، حسامالدین مطهری، سیدمیثم موسویان و مهدی نورمحمدزاده این 20 نویسنده هستند. علاقهمندان داستان ایرانی میتوانند با مراجعه به نشانی اینترنتی javan. adabiatirani. com فهرست 20 نفره را ببیند و ضمن اطلاع از سوابق آنها، رای خود را ثبت کنند. هر نفر، فقط به سه نامزد میتواند رای بدهد. این رایگیری اینترنتی تا روز ۱۳ آذرماه ادامه خواهد داشت و درنهایت با رای مردمی، نویسندگان برتر این بخش اعلام خواهند شد.
البته این انتخابها و کلا این بخش حاشیههایی هم داشته است، که چرا این 20 نویسنده معرفی شدهاند؟ و معیار انتخاب این افراد چه بوده و چرا نامهای دیگری در این لیست جای ندارند؟ یا رای دادن هم موضوع دیگری است که برخی کارشناسان نسبت به آن اعتراض داشتهاند که مگر برنامه سرگرمی در حال اجراست که مردم رای بدهند؟
حاشیههای جایزه جلال از دوره اول تاکنون
این جایزه چون به گرانترین جایزه ایران معروف شده بود تا دوره هفتم که جایزه به بنیاد ادبیات داستانی واگذار شد، تقریبا برگزیدهای به جز یک دوره نداشت و غالبا علت این مساله را بالا بودن مقدار این جایزه ادبی عنوان میکردند. جایزه از هفتمین دوره به بنیاد ادبیات داستانی واگذار شد و همین باعث شد تا سر و شکل معقولتری بگیرد. این معقول شدن به شفافیت در اعلام نام داوران، بررسیهای بدون پیشداوری و قضاوت و نکته دیگر انتخاب برگزیده برای دورههای مختلف است چون تا قبل از آن تقریبا فقط در یک دوره برگزیده داشتیم.حالا دیگر جایزه جلال برگزیده دارد اما سکه آنقدر گران شده است که دیگر نمیتوان به برگزیدهها 110 سکه داد برای همین از نهمین دوره تعداد سکهها تغییر میکند و به 30 سکه میرسد؛ حالا دیگر جلال در هر دوره برگزیده هم دارد.
رضا امیرخانی نام شناختهشدهای در ادبیات ایران است او سال گذشته جایزهای را از بخش ویژه دهمین دوره گرفت اما روی سن رفت و گفت: «کلمه مجوز با کلمه جایزه هم خانواده نیست. من تا زندهام دنبال مجوز میدوم و از وزارت ارشاد هم جایزه نمیگیرم. به همین خاطر هم بخش معنوی جایزه را پذیرفته و بخش مادی آن را نمیپذیرم.»
یکی دیگر از واکنشهای جالب به جایزه جلال، واکنش مردعلی مردی است که در هفتمین دوره جایزه جلال آلاحمد، با اولین کتابش با نام «رازهای سانتیمتری» در بخش داستان کوتاه، شایسته تقدیر شناخته شد، او بعد از گرفتن جایزهاش گفته بود: «در این سالها که داستان نوشتهام هیچگاه به جشنوارهها فکر نکردهام. به نظرم این دوره بهترین دوره جایزه جلال است، از این جهت که کتاب من بهعنوان شایسته تقدیر شناخته شده است. از این بابت خوشحالم که جشنواره سراغ من آمده و من سراغ جشنواره نرفتهام.»
دورههای مختلف جایزه جلال و جزئیات برگزاری
دوره یکم: ۱۳۸۷
دبیر اجرایی: علی شجاعیصائین، دبیر علمی: محمدعلی رمضانیفرانی، هیاتعلمی: ۱-محمدرضا سرشار، ۲-عباس سلیمینمین، ۳-مجتبی رحماندوست، ۴-رسول جعفریان، ۵-صادق آیینهوند، ۶-عباسعلی وفایی، ۷-سهراب هادی، ۸-راضیه تجّار و ۹-مرتضی سرهنگی
داوران: اعلام نشد، برگزیده: ندارد، شایستهتقدیر
داستان: ۱- اژدهاکشان (یوسف علیخانی-آموت) ۲- قاعده بازی (فیروز زنوزیجلالی-علم)
تاریخنگاری و مستندنگاری: سازمان مجاهدین خلق (موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی)
نقد ادبی: ۱- آیین آیینه (حسینعلی قبادی-دانشگاه تربیت مدرس) ۲- از اسطوره تا حماسه (سجاد آیدینلو-سخن)
دوره دوم: 1388
دبیر اجرایی: علی شجاعیصائین، دبیر علمی: علی اوجبی؛ هیاتعلمی: ۱-محمدرضا سرشار، ۲-عباس سلیمینمین، ۳-مجتبی رحماندوست، ۴-رسول جعفریان، ۵-صادق آیینهوند، ۶-عباسعلی وفایی، ۷-سهراب هادی، ۸-راضیه تجّار و ۹-جواد محقّق. داوران: ۱-فیروز زنوزیجلالی، ۲-احمد شاکری، ۳-اصغر قائدان، ۴-محمود بشیری، ۵-حسینعلی قبادی، ۶-عباسعلی وفایی، ۷-مریم حسینی برگزیده: تاریخنگاری و مستندنگاری: دا (سیده زهرا حسینی/سیدهاعظم حسینی-سوره مهر) نقد ادبی: ۱-زبان عرفان (علیرضا فولادی-سخن)، ۲-تماشاخانه اساطیر(نغمه ثمینی-نی)، شایستهتقدیر: داستان:
بدون برگزیده و شایسته تقدیر
دوره سوم: ۱۳۸۹
دبیر اجرایی: علی شجاعیصائین، دبیر علمی: مجید حمیدزاده، هیاتعلمی: ۱-محمدرضا سرشار، ۲-عباس سلیمینمین، ۳-مجتبی رحماندوست، ۴-رسول جعفریان، ۵-یحیی طالبیان، ۶-عباسعلی وفایی، ۷-امیرحسین فردی، ۸-راضیه تجّار، ۹-محمدعلی کاظمبیگی
داوران: اِعلام نشد، برگزیده: ندارد، شایستهتقدیر: داستان: ۱-نامیرا (صادق کرمیار-نیستان)، ۲-تالار پذیرایی پایتخت (محمدعلی گودینی-سوره مهر)؛ نقد ادبی: ۱-از معنا تا صورت (مهدی محبّتی-سخن)، ۲-تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی (مهدی زرقانی-سخن)؛ تاریخنگاری و مستندنگاری: بدون برگزیده و شایسته تقدیر
دورهچهارم: ۱۳۹۰
دبیر اجرایی: علی شجاعیصائین، دبیر علمی: مجید حمیدزاده، هیاتعلمی: اعلام نشد، داوران: اعلام نشد، برگزیده: داستان: جاده جنگ (منصور انوری-سوره مهر)، نقد ادبی: از اشارتهای دریا (حمیدرضا توکلی-مروارید)، تاریخنگاری: ۱-نبرد سمیرم (کاوه بیات-خجسته) ۲-فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دکن در دوره بهمنیان (محسن معصومی-علمی فرهنگی) ۳-علل و عوامل جابهجایی کانونهای تجاری در خلیج فارس (محمدباقر وثوقی-پژوهشکده تاریخ اسلام) شایستهتقدیر مستندنگاری: تا خمینیشهر (موسسه ایمان جهادی)
دوره پنجم: 1391
دبیر اجرایی: علی شجاعیصائین؛ دبیر علمی: مجید حمیدزاده، هیاتعلمی: ۱-محمدرضا سرشار، ۲-عباس سلیمینمین، ۳-مجتبی رحماندوست، ۴-رسول جعفریان، ۵-یحیی طالبیان، ۶-عباسعلی وفایی، ۷-امیرحسین فردی، ۸-راضیه تجّار، ۹-محمدعلی کاظمبیگی؛ داوران: ۱-فیروز زنوزیجلالی، ۲-احمد شاکری، ۳-حسین مفتخری، ۴-محمود بشیری، ۵-حسینعلی قبادی، ۶-سجاد آیدنلو، ۷-علیرضا بهرامیان، ۸-علیرضا نکویی، ۹-کامران پارسینژاد، ۱۰-مصطفی رحیمی، ۱۱-منوچهر اکبری، ۱۲-سیدهاعظم حسینی، ۱۳-مریم حسینی؛ برگزیده: ندارد؛ شایستهتقدیر داستان: حافظ هفت (اکبر صحرایی-سوره مهر)، مستندنگاری: ۱-نورالدین پسر ایران (معصومه سپهری-سوره مهر)، ۲-شرح اسم (هدآیتالله بهبودی-موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی) نقد ادبی: ۱-مولوی و اسرار خاموشی (علی محمدی آسیابادی-سخن) ۲-عقل سرخ (تقی پورنامداریان-سخن)، تاریخنگاری: بدون برگزیده و شایسته تقدیر
دوره ششم: ۱۳۹۲
دبیر اجرایی: علی شجاعیصائین؛ دبیر علمی: مجید حمیدزاده؛ هیاتعلمی: ۱-احمد شاکری ۲-عباس سلیمینمین ۳-منوچهر اکبری ۴-رسول جعفریان ۵-یحیی طالبیان ۶-عباسعلی وفایی ۷-پروین محمدی بدر ۸-راضیه تجّار ۹-محمدعلی کاظمبیگی داوران: اعلام نشد؛ برگزیده: ندارد؛ شایستهتقدیر: داستان: بدون برگزیده و شایسته تقدیر؛ مستندنگاری: نبرد طریقالقدس (امیر رزاقزاده-مرکز اسناد انقلاب اسلامی)؛ نقد ادبی: سبکشناسی (محمود فتوحی-سخن)؛ تاریخنگاری: ۱-اجتماعیون عامیون (سهراب یزدانی-نی) ۲-انتفاضه شعبانیه (ضیاءالدین تبرائیان-مرکز اسناد انقلاب اسلامی)
دوره هفتم: ۱۳۹۳
دبیر اجرایی: مهدی قزلی، دبیر علمی: محمدعلی مهدویراد؛ هیاتعلمی: ۱-محمدعلی مهدویراد ۲-محمدرضا زائری ۳-محمدرضا جوادی ۴-احمد دهقان ۵-صادق کرمیار ۶-محسن کاظمی ۷-حسین پاینده ۸-محمد حنیف ۹-بلقیس سلیمانی؛ داوران: رمان: ۱-بلقیس سلیمانی ۲-قاسمعلی فراست ۳-حمیدرضا شاهآبادی؛ داستان کوتاه: ۱-ابوتراب خسروی، 2-مجید قیصری، ۳-محمدجواد جزینی؛ نقد ادبی: ۱-محمدرضا سنگری، ۲-محسن سلیمانی ۳-حسین بیات؛ مستندنگاری: ۱-جواد محقق، ۲-نصرتالله محمودزاده ۳-حبیبه جعفریان برگزیده: رمان: ۱-ملکان عذاب (ابوتراب خسروی-ثالث) ۲-آه با شین (محمدکاظم مزینانی-سوره مهر) مستندنگاری: ۱-سفربرگذشتنی (محمدرضاتوکلی صابری-قطره) ۲-زندان الرشید (محمدمهدی بهداروند-سوره مهر) نقد ادبی: گشودن رمان(حسین پاینده-مروارید) شایستهتقدیر داستان کوتاه: رازهای سانتیمتری(مردعلی مرادی-روزنه)
دوره هشتم: ۱۳۹۴
دبیر اجرایی: مهدی قزلی، دبیر علمی: محمدعلی مهدویراد، هیاتعلمی: ۱-محمدعلی مهدویراد ۲-محمدرضا زائری ۳-محمدرضا جوادی ۴-احمد دهقان ۵-مصطفی مستور ۶-عبدالعلی دستغیب ۷-مهدی حجوانی ۸-راضیه تجّار ۹-بلقیس سلیمانی. داوران: رمان: ۱-محمدرضا بایرامی ۲-عباس پژمان ۳-حسین فتاحی داستان کوتاه: ۱-فیروز زنوزیجلالی ۲-داوود غفارزادگان ۳-محمدجواد جزینی نقد ادبی: ۱-محمدرضاسنگری ۲-محمد سرورمولایی ۳-مریم حسینی، مستندنگاری: ۱-مسعود کوثری ۲-گلعلی بابایی ۳-کورش علیانی. برگزیده: رمان: ۱-پاییز فصل آخر سال است(نسیم مرعشی-چشمه) ۲-دختر لوتی (شهریار عباسی-مروارید) مستندنگاری: آب هرگز نمیمیرد (حمید حسام-صریر) شایستهتقدیر داستان کوتاه: ۱-نگهبان تاریکی (مجید قیصری-افق) ۲-آیا بچههای خزانه رستگار میشوند؟ (مهدی اسدزاده-پیدایش) نقد ادبی: ۱-کلک خیالانگیز (ابوالفضل حری-نی) ۲-روایتشناسی کاربردی (علی عباسی-دانشگاه شهیدبهشتی) مستندنگاری: تو در قاهره خواهی مُرد (حمیدرضا صدر-چشمه)
دوره نهم: ۱۳۹۵
دبیر اجرایی: مهدی قزلی، دبیر علمی: منیژه آرمین، هیاتعلمی: ۱-منیژه آرمین ۲-محمدرضا زائری ۳-محمدرضا جوادی ۴-احمد دهقان ۵-ابراهیم زاهدی مطلق ۶-محمد سرورمولایی ۷-ابوتراب خسروی ۸-مجید قیصری ۹-محمدحسینجعفریان داوران: رمان: ۱-قاسمعلی فراست ۲-حسین فتاحی ۳-یزدان سلحشور داستان کوتاه: ۱-داوود غفارزادگان ۲-غلامعباس عبدی ۳-راضیه تجّار نقد ادبی: ۱-یعقوب آژند ۲-بهمن نامور مطلق ۳-مریم حسینی مستندنگاری: ۱-مجید حسینی ۲-حمید حسام ۳-حبیبه جعفریان بخش افغانستان: ۱-ابراهیم زاهدی مطلق ۲-مجید قیصری ۳-شهریار عباسی برگزیده: رمان: لمیزرع (محمدرضا بایرامی-نیستان) داستان کوتاه: ۱-روباه شنی(محمد کشاورز-چشمه) ۲-بازار خوبان (آرش صادقبیگی-نگاه) شایستهتقدیر مستندنگاری: ۱-پیغام ماهیها (گلعلی بابایی-بیست و هفت) ۲-«ر»(مریم برادران-آرما)
نقد ادبی: بدون برگزیده و شایسته تقدیر
دوره دهم: ۱۳۹۶
دبیر اجرایی: مهدی قزلی، دبیر علمی: شهریار عباسی، هیاتعلمی: ۱-شهریار عباسی ۲-داوود غفارزادگان ۳-ابراهیم حسنبیگی ۴-احمد دهقان ۵-ابراهیم زاهدیمطلق ۶-حمیدرضا شعیری ۷-مسعود کوثری ۸-محمدعلی مهدویراد ۹-مریم حسینی. داوران بخش رمان: محمدرضا بایرامی، ابراهیم زاهدیمطلق و علی چنگیزی. داستان کوتاه: محمد کشاورز، محمد حنیف و مصطفی جمشیدی. نقد ادبی: امیرعلی نجومیان، محمد سرورمولایی و علیرضا نیکویی. مستندگاری: مریم برادران، مرتضی سرهنگی و مصطفی رحیمی. برگزیده: رمان: کتاب «این خیابان سرعتگیر ندارد» نوشته مریم جهانی و «بیکتابی» نوشته شرفی خبوشان، داستان کوتاه: زهره شعبانی با کتاب «اسم شوهر من تهران،» شایستهتقدیر، مستندنگاری: شایسته تقدیر: کتاب «آنک پاریس» نوشته میرجلالالدین کزازی و کتاب «سفر دیدار» نوشته محمدرضا توکلی، نقد ادبی: شایسته تقدیر: «داوود عمارتی نیکمقدم»، برای کتاب «بلاغت (از آتن تا مدینه)» از انتشارات هرمس و «حسین صافیپیرلوجه» برای کتاب «درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی» انتشارات نی
* نویسنده : عاطفه جعفری روزنامهنگار