اوراق توسعه فناوری ابزار مالی تأمینی است که برای تأمین سرمایه لازم شرکتهای دانشبنیان و فناور با هدف توسعه یا تجاریسازی محصولات و خدمات مبتنی بر فناوری طراحی شده است. این اوراق بر خلاف وامهای بانکی معمول، به شکل سرمایهگذاری مشترک عمل میکنند به این معنا که سرمایهگذار که شامل عموم مردم، شرکتها یا هلدینگها است با خرید اوراق در پروژههای فناورانه مشارکت میکند و شرکت دانشبنیان متعهد میشود در بازه زمانی مشخص، سود یا بازگشت سرمایه براساس عملکرد پروژه را بپردازد. وثیقههای رسمی داخل این سازوکار میتوانند داراییهای فکری، نرمافزاری یا تجاری شرکت به شمار آیند یعنی شرکت نیازی به وثیقه سنتی مثل زمین یا ماشینآلات ندارد که یکی از مهمترین موانع تأمین مالی شرکتهای فناورانه است.
چرا دانشبنیانها به اوراق توسعه فناوری نیاز دارند؟
توسعه فناوری، تولید محصول مبتنی بر دانش و تجاری سازی ایدههای نو امری هزینهبر است. اوراق توسعه فناوری این امکان را فراهم میکند که با سرمایه جمعی تأمین مالی رخ دهد. برای دریافت این اوراق، شرکت باید طرح کسب وکار (بیزینسپلن) و پیشبینی مدل درآمدی ارائه بدهد که نشان دهد توان برگشت سرمایه و سوددهی دارد که باعث میشود شرکتها به جای واممحوری و استفاده صرف از اعتبار بانکی وام، روی مدل تجاری پایدار و آیندهمحور تمرکز کنند.
این ابزار مالی با فراهم کردن امکان مشارکت عمومی یا خصوصی در فناوری میتواند منابع بخش خصوصی را نیز به سمت شرکتهای فناوریمحور جذب کند. این موضوع میتواند زیستبوم دانشبنیان را تقویت کرده و ظرفیت رشد شرکتها را افزایش دهد. وام بانکی معمولاً بر اساس گذشته مالی شرکت (سود و زیان، گردش حساب) داده میشود؛ اما اوراق توسعه فناوری براساس توانمندی و طرح آینده شرکت داده میشود.
گامبهگام خرید و فروش اوراق توسعه فناوری
حامد رفیعی، رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایهگذاری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری درباره آخرین وضعیت اجرایی «اوراق توسعه فناوری» در گفتوگو با روزنامه «فرهیختگان» از پیشرفت ۸۰ درصد مسیر این طرح خبر داد.
رفیعی در تشریح مراحلی که شرکتهای دانش بنیان باید برای فروش اوراق توسعه فناوری طی کنند، گفت: «درخواست جذب سرمایه ابتدا توسط شرکت اعلام میشود. سپس طرح توسط مرکز تامین مالی و توسعه سرمایهگذاری معاونت علمی تایید شده و در مرحله سوم طرح به جهت تکمیل پرونده به بانک عامل - در حال حاضر، بانک رفاه - ارسال میشود. این مرحله، اصلیترین و حساسترین مرحله فرایند است و خوشبختانه برای شرکتهای واجد شرایط تکمیل شده است. مرحله بعد تایید «بیزینس پلن» یا طرح کسبوکار توسط بانک و ارائه مجوز بانک مرکزی است و سپس در آخر انتشار اوراق توسط بانک عامل انجام میشود.»
او با اشاره به نحوه اطلاعرسانی فروش اوراق توسعه گفت: «بانک در قبال دریافت کارمزد متعهد است تا با تبلیغ فرایند اطلاعرسانی را انجام دهد. همچنین معاونت علمی نیز زمان فروش اوراق را در سامانههای خود به اطلاع متقاضیان میرساند.»
رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایهگذاری معاونت علمی درباره سود بازگشت اصل سرمایه سرمایهگذاران طرح اوراق توسعه فناوری افزود: «اصل و فرع سرمایه توسط بانک برای سرمایه گذار تضمین میشود و پرداخت سود به سرمایهگذاران، بسته به نوع طرح، میتواند به صورت ماهانه، دوماهه، سه ماهه، شش ماهه یا هر دورهای دیگر، پرداخت شود. دوره اوراق نیز میتواند یک ساله، دوساله، سه ساله و چهارساله باشد و سود علیالحساب حداقل ۲۵ درصد است که با توجه به افزایش سود در طرحهای متقاضی جذب سرمایه، این سود در قالب سود قطعی شده، افزایش خواهد یافت.»
رفیعی ادامه داد: «با همراهی و پشتیبانی بسیار مؤثر صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری، برای تشویق سرمایهگذاری در طرحهای فناورانه، پاداش فناوری نیز به طرحهای سرمایهگذاری تعلق میگیرد تا سرمایهگذاران تشویق شوند.»
رئیس تأمین مالی معاونت علمی با اشاره به طرح «اوراق توسعه فناوری زنجیرهمحور» گفت: «در این مدل، زنجیرههای تأمین و فروش یک شرکت میتوانند در تأمین مالی همان شرکت مشارکت کنند و این موضوع علاوه بر تأمین مالی شرکت اصلی، باعث رشد مجموعه کسبوکارهای وابسته خواهد شد. همچنین حمایتهای مجموعه معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی نیز از این نوع اوراق افزایش خواهد یافت.»
وی افزود: «این مدل زنجیره محور تاکنون با چهار شرکت نهایی شده و برای ارقام بزرگ تأمین مالی مانند 5 همت و 3 همت طراحی شده است؛ ارقامی که زیستبوم فناوری تا به حال این میزان تامین مالی را تجربه نکرده است. شرکتها باید «بیزینسپلن یا طرح کسبوکار» با تاکید بر مدل درآمدی خود را ارائه کنند تا توان بازپرداخت سود اوراق برای شبکه بانکی روشن شود. پس از تأیید بانک عامل، مجوز نهایی از بانک مرکزی صادر خواهد شد.»
وی درباره فیلترهای پذیرش شرکتهای دانشبنیان در این طرح گفت: «شرکتها باید دانشبنیان یا دارای سطح فناوری قابل تأیید باشند، این سطح فناوری توسط ستادهای تخصصی مستقر ذیل معاونت علمی تایید میشود سپس وارد صورتهای مالی شرکتها میشویم که باید شفاف ارائه کنند. طرح کسبوکار آینده و نقشی که آن شرکت در نقشه اقتصاد دانشبنیان کشور ایفا میکند از دیگر فاکتورهای صلاحیت داشتن اوراق توسعه فناوری است. پیششرط استفاده از این امکان، حداقل ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی طرح عنوان شده است.»
به گفته رفیعی، این اوراق برای شرکتهای بزرگی است که به مرحله تجاریسازی رسیدهاند. حداقل رقم انتشار اوراق برای فعالیتهای ایجادی و توسعهای ۵۰۰ میلیارد تومان و همچنین حداقل رقم انتشار اوراق برای سرمایه در گردش ۱۰۰ میلیارد تومان است. برای اثبات این اعداد نیز خود اظهاری کافی نیست بلکه صورتهای مالی شفاف گواهیدهنده آن هستند.
رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایهگذاری معاونت علمی در پاسخ به نگرانی که برخی کارشناسان نسبت به زیرساختهای اقتصادی و امکان موفقیت این طرح در اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور تصریح کرد: «اوراق توسعه فناوری قطعا بالغ ترین روش تأمین مالی در شبکه پولی کشور است و بر اساس توانمندی شرکت و مدل درآمدی آتی آن طراحی شده است. مطمئن باشید توسعه این اوراق علاوه بر اینکه نیاز به منابع دولت را در تامین مالی بهشدت کاهش خواهد داد، منجر به مشارکت مردمی در توسعه سرمایه گذاری و رونق تولید فناورانه در کشور خواهد شد.»
رفیعی افزود: «نهتنها در اکوسیستم ایران که در هر کجای دنیا، بلوغ یک کسبوکار منوط به توان آن فعالیت در جذب سرمایه گذاری است. توجه کنید که این اوراق برای کسب و کارهای نوپا نبوده و خاص شرکتهای رشدیافتهای است که با توسعه کسبوکار خود میتوانند زنجیرهای از کسبوکارها را در قالب زنجیره تأمین خود، رشد دهند. یقیناً بانک مرکزی نیز مهمترین ابزار تأمین مالی سال آینده در شبکه پولی خود را روی همین ابزار در قالب اوراق گواهی سپرده خاص متمرکز خواهد کرد.»
حداقل سود سرمایهگذاران اوراق فناوری 25 درصد
رفیعی درباره فرایند عرضه اوراق توضیح داد: «شخص یا مجموعهای که قصد خرید دارد در مرحله عرضه مراحل پیچیدهای را طی نمیکند و هیچ محدودیتی هم وجود ندارد؛ هر فرد حقیقی یا حقوقی میتواند خریدار این اوراق باشد. خرید این اوراق در واقع مشابه سپردهگذاری در حسابی با سود علیالحساب ۲۵ درصد است و حتما در قالب برنامه توسعه کسب و کار و ابزارهای حمایتی معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی، سود قطعیشده برای سرمایهگذاران بیش از این میزان خواهد بود. این اوراق در قالب حساب سپرده «فناوری» مرتبط با کسبوکار دانشبنیان و فناور برنامهریزی شده تا اشخاص حقیقی و حقوقی، نقدینگی خود را در قالب سرمایهگذاری، وارد آن کنند تا این منابع به پروژهها متناسب با پیشرفت کار تخصیص یابد.»
وی درباره تفاوت اوراق توسعه فناوری با اوراقی که در بورس عرضه میشود، گفت: «این اوراق در شبکه پولی و بانکی منتشر میشود و مجری بانک و شبکه پولی است زیرا برای مردم کاملا سادهتر است؛ چرا که آحاد جامعه با حساب بانکی و فرایندهای آن آشنا هستند.»
رفیعی با اشاره به امتیازهای ویژهای که برای شرکتهای دانشبنیان خریدار اوراق در نظر گرفته شده افزود: «این اوراق قابلیت توثیق دارند؛ یعنی شرکتهای دانشبنیان میتوانند برای گرفتن تسهیلات از صندوق نوآوری بهعنوان وثیقه از آن استفاده کنند و مهمترین ویژگی آن، امتیاز اعتباری است که شرکتهای دانشبنیان با خرید این اوراق و سرمایهگذاری در شرکت دانشبنیان دیگر به دست خواهند آورد. همچنین برای اولین بار در کشور، امکان توثیق دارایی نامشهود شرکتهای دانشبنیان و فناور را برای انتشار این اوراق ایجاد کردیم که در حال حاضر امکان توثیق دارایی نامشهود به میزان ۲۰ درصد وثایق، برای انتشار این اوراق وجود دارد.»
رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایهگذاری معاونت علمی خاطرنشان کرد: «این اوراق برای شرکتها و حتی افراد عادی نیز امتیازات خاص خود را دارد؛ چرا که این اوراق، امکان توثیق در بانک برای همه اشخاص حقیقی یا حقوقی را دارند. در زیستبوم دانشبنیان نیز این اوراق قابلیت توثیق در ابزارهایی مثل فاکتورینگ، اعتبار اسنادی، اوراق گام و روشهای تامین مالی SCF در بستر بانک را نیز دارند.»
رفیعی یادآور شد: «شروع انتشار اوراق توسعه فناوری با بانک رفاه در زیستبوم دانشبنیان کشور رقم خواهد خورد. متعاقب آن، با همراهی سایر بانکها، این ابزار در حال توسعه است و تفاهمنامه با چندین بانک دیگر نیز امضا شده که ظرفیت تامین مالی از طریق این ابزار بسیار بیشتر شده است.»
او در ادامه افزود: «تاکنون به طور عملیاتی، ۱۶ همت طرح کسبوکار شرکتهای دانشبنیان و فناور در قالب اوراق توسعه فناوری، پس از طی موفقیتآمیز مراحلی که توضیح داده شد به بانک عامل، جهت تامین مالی ارسال شده و ۸۰ درصد مسیر نهایی طی شده است. ۲۰ درصد باقیمانده نیز به تدوین نهایی طرح کسبوکار این شرکتها جهت اخذ مجوز نهایی انتشار وابسته است.»
رفیعی تصریح کرد: «فرایند این ۱۶ همت در معاونت علمی بهطور کامل و ۱۰۰ درصد نهایی شده و مسیر کوتاه باقیمانده برای تامین مالی از طریق این اوراق به خود شرکتها بستگی دارد که هرچه زودتر طرح نهایی کسبوکار خود را به بانک تحویل دهند. البته ما در معاونت علمی و صندوق نوآوری قصد داریم تا این ظرفیت را بهطور چشمگیری افزایش دهیم و خوشبختانه پس از آغاز اولین مرحله انتشار این اوراق، با همراهی صندوق نوآوری و شکوفایی، تفاهم با بانکهای دیگر هم منعقد شد و امروز ظرفیت ۱۰۰ همتی برای انتشار اوراق توسعه فناوری ایجاد کردهایم تا نیاز تامین مالی شرکتهای دانشبنیان و فناور در زیستبوم، از این مسیر رفع شود.»