در هفتههای اخیر یک موج خبری علیه صنعت لوازم خانگی به راه افتاده. پرواضح است که صنعت لوازم خانگی در ایران بهلحاظ کمیو کیفی، بیعیب و نقص نیست، اما بدون در نظر گرفتن واقعیتهای تولید داخل و یک دهه تحریمهای ظالمانه علیه کشورمان، نقد یا تخریب یکطرفه میتواند ضربه مهلکی به این صنعت وارد کند.
در فضایی که کشور با تحریمهای شدید، محدودیتهای ارزی و مشکل ورود فناوریهای روز و سرمایهگذاری خارجی روبهروست، تولید لوازم خانگی در کشور نهتنها متوقف نشده، بلکه آمارهای وزارت صمت نشان میدهد طی 5 یا 6 سال اخیر تولید محصولات اصلی این صنعت تقریباً دوبرابر شده است، به طوری که تولید تلویزیون، ماشین لباسشویی و یخچال از حدود 3.5 میلیون دستگاه در سال 1396 و 2.7 میلیون دستگاه در سال 1397 (سال شروع تحریمها) به ۶ تا 6.3 میلیون دستگاه در سه سال اخیر رسیده است. این رشد در شرایطی رقم خورده که ایران از سال 97 با خروج آمریکا از برجام، با چالشهای زیادی مواجه شد. خروج شرکتهای خارجی همکار از بازار لوازم خانگی ایران، افزایش قاچاق برندهای کرهجنوبی به کشور، محدودیتهای ارزی و فناوری، همه و همه میتوانست این صنعت را از نفس بیندازد؛ اما با وجود همه کاستیها، تولیدکنندگان داخلی توانستهاند بازار را حفظ کنند، اشتغال ایجاد کرده و در برخی شاخصها با برندهای بینالمللی رقابت کنند.
نسرین اجاقی، دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی بهتازگی در گفتوگویی از کاهش ارزبری تولید لوازم خانگی از 7 میلیارد دلار به کمتر از 1.5 میلیارد دلار خبر داد؛ یعنی طی سالهای اخیر ارزبری این صنعت 80 درصد کاهش یافته است. او همچنین گفته است امروز بیش از ۷۰ درصد نیاز کشور توسط برندهای داخلی تأمین میشود. در گروههایی مثل یخچال فریزر و ماشین لباسشویی، این سهم به ۹۰ درصد رسیده است.
رشد 2 برابری تولید لوازم خانگی در دورۀ تحریم
بررسی روند تولید لوازم خانگی طی دو دهه گذشته نشان میدهد که بازار ایران از سال ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۳، تحولات چشمگیری را پشت سر گذاشته است. در این بازه، سه گروه اصلی لوازم خانگی یعنی ماشین لباسشویی، یخچال و فریزر و انواع تلویزیون افزایش قابلتوجهی را بهویژه پس از برقراری تحریمها علیه ایران در سال 96 تجربه کردهاند. در ابتدای دهه ۱۳۸۰، میزان تولید هر سه گروه کالایی یعنی ماشین لباسشویی، یخچال و فریزر و انواع تلویزیون روندی آرام و رو به رشد داشت. تولید تلویزیون از حدود ۹۴۶ هزار دستگاه در سال ۱۳۸۰ به بیش از یکمیلیون و 300 هزار دستگاه در سال ۱۳۸۲ رسید و تولید یخچال و فریزر نیز در همین سالها با افزایش تقاضا تا بیش از یکمیلیون و 200 هزار دستگاه رشد کرد. تولید ماشین لباسشویی نیز از کمتر از ۳۰۰ هزار دستگاه در سال 80 به حدود 363 هزار دستگاه در سال 82 رسید. این دوره را میتوان دوران ثبات نسبی تولید و بازار و رشد دانست؛ زمانی که واردات برندهای خارجی نیز جریان داشت و تولید داخلی در رقابت با آنها قرار میگرفت.
از میانه دهه ۱۳۸۰ تا اوایل دهه ۱۳۹۰، تولید لوازم خانگی در ایران به اوج خود رسید. سال ۱۳۹۰ نقطه اوج این روند است؛ تولید تلویزیونها به نزدیک دو میلیون دستگاه، یخچال و فریزر به بیش از یکمیلیون دستگاه و ماشین لباسشویی به حدود ۸۰۰ هزار دستگاه افزایش یافت. این رشد همزمان با دورهای بود که بازار داخلی به برندهای خارجی دسترسی داشت و تقاضای مصرفی در بالاترین سطح خود قرار داشت.
اما با آغاز تحریمهای بینالمللی و محدودیتهای تجاری از سال ۱۳۹۶ و بهویژه در سال ۱۳۹۷، مسیر تولید تغییر کرد. خروج برندهای کرهای از ایران و قطع همکاری دیگر برندها با تولیدکنندگان داخل سال 1397 باعث شد تولید تلویزیونها با افت شدید مواجه شود و از حدود 1.3 میلیون دستگاه در سال ۱۳۹۶ به ۸۰۶ هزار دستگاه در سال ۱۳۹۷ برسد. ماشین لباسشویی نیز در همین سال به کمترین میزان تولید دو دهه اخیر یعنی ۵۵۹ هزار دستگاه سقوط کرد. این افت را میتوان نقطه عطف بازار لوازم خانگی ایران دانست؛ دورهای که خروج برندهای خارجی، زنجیره تأمین و بازار مصرف را بهطور جدی تحتتأثیر قرار داد.
از سال ۱۳۹۸ به بعد اما ورق برگشت. با سیاستهای حمایت از تولید داخلی، شکلگیری برندهای بومی و رشد تقاضای داخلی، تولید لوازم خانگی بهویژه در بخشهای یخچال و لباسشویی روندی صعودی پیدا کرد. تولید ماشین لباسشویی از حدود ۵۵۹ هزار دستگاه در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۱.۸ میلیون دستگاه در سال ۱۴۰۳ رسید؛ رشدی بیش از سهبرابر در کمتر از شش سال. تولید یخچال و فریزر نیز با جهشی مشابه از حدود ۱.۳ میلیون دستگاه به بیش از ۲.۶ میلیون دستگاه افزایش یافت. تولید تلویزیونها هرچند پس از سال ۱۳۹۷ رشد نسبی داشت، اما هرگز به سطح پیش از تحریم بازنگشت. درحالیکه تولید تلویزیون در سال 97 به حدود 806 هزار دستگاه بود، به یک میلیون و 591 هزار دستگاه در سال 1403 رسیده است. همچنین مجموعا در سه سال اخیر چیزی در حدود 5 میلیون دستگاه تلویزیون تولید شده است. در مجموع، دادههای دو دهه اخیر نشان میدهد که بازار لوازم خانگی ایران پس از یک دوره رکود ناشی از تحریم، اکنون به مرحلهای از احیای تولید داخلی و رشد ظرفیت صنعتی رسیده است.
میزان رضایت از محصولات ایرانی
دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی در گفتوگوی اخیر خود میگوید واقعیت این است که تولیدکننده داخلی، در شرایط دشوار اقتصادی بار سنگین تأمین بازار را بر دوش کشیده است. برای تداوم این مسیر، سه اقدام ضروری است: مبارزه جدیتر با قاچاق، ثبات در سیاستهای ارزی و حمایت هدفمند از تأمین قطعات نیمهساخت. در صورت تحقق این موارد، صنعت لوازم خانگی میتواند نهتنها بازار داخلی را حفظ کند، بلکه سهم قابلتوجهی در صادرات منطقهای به دست آورد.
او همچنین افزود: «قاچاق لوازم خانگی بیش از ۲ میلیارد دلار در سال برآورد میشود؛ کالاهایی که بدون خدمات پس از فروش، بدون پرداخت عوارض و با قیمت پایینتر وارد بازار میشوند و رقابت ناعادلانهای را علیه تولیدکنندگان قانونی رقم میزنند. بر اساس نظرسنجی وزارت صمت، میزان رضایت مصرفکنندگان از محصولات ایرانی به حدود ۸۰ درصد رسیده است. امروز در شاخصهایی مانند دوام، مصرف انرژی و خدمات پس از فروش، برندهای داخلی با برندهای کرهای و اروپایی رقابت میکنند. در فناوریهای خاص مانند پنلهای OLED یا کمپرسورهای هوشمند هنوز فاصلهای وجود دارد، اما با ورود شرکتهای دانشبنیان و سرمایهگذاریهای جدید این فاصله در حال کاهش است.»
متن کامل گزارش پانیذ رحیمی، خبرنگار گروه اقتصاد را در روزنامه فرهیختگان بخوانید