انتشار خبر توافق حکومت جدید سوریه به ریاست تروریست سابق، «احمد الشرع» ملقب به جولانی با آمریکا برای تأسیس پایگاه نظامی در جنوب دمشق، پنجره جدیدی به روی معادلات منطقه گشوده است.
چند روز پیشازاین خبر و همزمان با اوجگیری احتمال وقوع جنگ میان لبنان و رژیم صهیونیستی، وزیر دفاع عراق خبر داد وزیر جنگ آمریکا طی تماسی تلفنی به او اطلاع داده که قرار است بهزودی کشورش عملیاتی علیه یک کشور در منطقه اجرا کند. این مقام آمریکایی هشدار داده بود که به هرگونه مداخلهای از عراق پاسخی سخت خواهد داد. بسیاری این کشور را لبنان دانستند. بااینوجود آنچه در منطقه شام برای تسلط کامل و مستقیم آمریکا در حال طراحی است، بهطورکلی برای سراسر منطقه تدارک دیده شده است. کلید مهم در فهم طراحی آمریکا، نحوه چینش پایگاههای این کشور در منطقه است.
دستهبندی جغرافیایی پایگاههای آمریکا در منطقه
آمریکا چند دسته پایگاه برای کنترل منطقه و بخشهای مختلفش دارد. یک لایه مربوط به سراسر منطقهاند، تعدادی بر ایران متمرکز بوده و بخشی دیگر برای نظارت بر منطقه شام تدارک دیده شدهاند.
1- پایگاههایی برای کنترل سراسر منطقه
آمریکا به سه پایگاه مهم و اصلی در غرب آسیا چشم دارد که موقعیت راهبردی بیبدیلی دارند. پایگاه هوایی رقه در شمال شرقی سوریه، پایگاه دیهگو گارسیا در شمال اقیانوس هند و بگرام در شرق افغانستان. این سه پایگاه موقعیت ویژهای برای استقرار طولانیمدت، قابلیت دفاع و استقرار قوای عظیم و تجهیزات گسترده نظامی دارند.
1-1. پایگاه رقه
ساخت پایگاه رقه از سال گذشته در دستور کار آمریکا قرار گرفت. واشنگتن زمانی تصمیم به تأسیس این پایگاه گرفت که اسد سقوط کرد. اعلام خبر آغاز طراحی این پایگاه تنها یک ماه پس از فروپاشی نظام سیاسی سوریه صورت گرفت. رقه جایگاه جغرافیایی مناسبی در منطقه دارد و فضای میانی این شهر و منطقه موصل در عراق، از قدیمالایام موردتوجه نظریهپردازان ژئوپلیتیکی برای نظارت بر منطقه بوده است؛ چه اینکه بهموازات نگاه این نظریهپردازان که برخی مدافع احیای خلافت بودند، داعش پایتخت خود را شهرهای رقه و موصل قرار داد. این نگاه حکایت از ظرفیت جغرافیایی این منطقه برای تجمع قوا برای نظارت بر غرب آسیاست.
2-1. پایگاه بگرام
روسها در دوران شوروی برای اشغال افغانستان و سپس در اختیار گرفتن پاکستان برای دسترسی به شبهقاره هند و آبهای گرم، پس از بررسیهای گسترده تصمیم گرفتند پایگاه بگرام را در استان پروان در شمال کابل تأسیس کنند. با شکست روسها و سپس اشغال افغانستان توسط آمریکا، نظر واشنگتن به این پایگاه جلب شد. در دوران اشغال، این پایگاه بزرگترین نقطه تجمع نفراتی و تجهیزاتی آمریکا در این کشور بهحساب میآمد. علیرغم توافق آمریکا و طالبان در دوران ترامپ برای خروج قوای نظامی آمریکایی از افغانستان؛ اما واشنگتن سعی داشت با پیشنهادهایی در مذاکره، نظر طالبان را برای ادامه حضور در پایگاه بگرام جلب کند. ازاینرو پس از آنکه طالبان در دوران جو بایدن، رئیسجمهور سابق آمریکا موفق به در اختیار گرفتن قدرت در افغانستان شد، ترامپ در شماتت فرار و یا آنچه خروج نامنظم نظامی آمریکا نامیده شد، بایدن را متهم کرد که نتوانسته با وجود توافقی که از قبل وجود داشت، پایگاه بگرام را حفظ کند. ترامپ میگوید پایگاه بگرام به دلیل نزدیکی به تأسیسات ساخت و ذخیره سلاحهای هستهای چین دارای اهمیت است.
3-1. پایگاه دیهگو گارسیا
دیهگو گارسیا جزیرهای تحت کنترل انگلیس در شمال اقیانوس هند است که با وجود هزاران کیلومتر فاصله با منطقه؛ اما بر آن مشرف است. فاصله این جزیره تا ایران 4 هزار کیلومتر است؛ اما پایگاه اصلی آمریکا برای استقرار بمبافکنها برای تهاجمهای سنگین و ایمن به منطقه در آن واقع شده است.
2- پایگاههای اصلی متمرکز بر ایران
رویکرد سه پایگاه آمریکا در منطقه، مهار ایران در محیط سرزمینیاش است؛ هرچند دارای کارکردها و وظایف دیگر نیز هستند.
1-2. پایگاه زمینی عین الاسد
پایگاه عین الاسد پایگاهی هوایی است که در دوران گذشته نیز اهمیت فراوانی داشت، بهگونهای که در دوره رژیم صدام، باتوجهبه ارزش دلار در دهه 1980 میلادی که دستکم 4 الی 5 برابر امروز بود، توسط یوگسلاوی سابق با هزینه 280 میلیون دلار مجدداً بازطراحی و ساخته شد. این پایگاه امروزه بزرگترین پایگاه قوای زمینی آمریکا در منطقه است. بااینحال دارای توانمندیهای مهم ترابری، هوایی و پدافندی است.
2-2. پایگاه هوایی العدید
پایگاه هوایی العدید در قطر ضمن میزبانی از جنگندهها، بمبافکنها و سوخترسانها، بهعنوان مرکز عملیات هوایی آمریکا در منطقه شناخته میشود. این مسئله باعث تجمع فرماندهان و کارشناسان خبره جنگهای هوایی در این پایگاه شده است. از سوی دیگر، العدید میزبان رادارهای هشدار زودهنگام برای تشخیص پرتاب موشکها، بررسی آزمایشهای موشکی ایران و ارتباطات ویژه میان پایگاهها و تجهیزات ماهوارهای است.
3-2. پایگاه دریایی بحرین
پایگاه ناوگان پنجم دریایی آمریکا در منطقه محوریت اصلی را در عملیات دریایی در خلیجفارس، دریای عمان، شمال اقیانوس هند و دریای سرخ دارد. از طریق این پایگاه فعالیتهای مشترک بینالمللی و منطقهای در آبهای مجاور هماهنگ میشوند.
3- پایگاههای کنترل بر شام
پایگاههای آمریکا برای کنترل بر شام بهتازگی تبدیل به مجموعه شدهاند. برای مدتها واشنگتن از پایگاه شهید موفق اردن و همچنین توانمندیهای مستقل نظامی-امنیتی رژیم صهیونیستی برای این کار استفاده میکرد؛ اما اخیراً رویکرد جدیدی اتخاذ شده است. در این رویکرد نهتنها برخی از امور به رژیم صهیونیستی برونسپاری نشده، بلکه برای نخستینبار قرار است ارتش آمریکا بهصورت یگانی در فلسطین اشغالی مستقر شود. حضور مستقیم آمریکا در منطقه شام که شامل سرزمینهای اشغالی نیز شده است، حکایت از ناتوانی تلآویو در تأمین کامل منافع واشنگتن در این منطقه دارد. آمریکا برای حفظ منافع مدنظر خود در شام نهتنها به طور مستقیم وارد شده، بلکه در استقرار در سرزمینهای اشغالی به دنبال دفاع و حفظ موجودیت رژیم صهیونیستی است تا از بین نرود.
1-3. پایگاه صفد
مقر فرماندهی شمالی ارتش اسرائیل که بر لبنان و سوریه تمرکز دارد، در شهر صفد واقع شده است. این شهر به جولان اشغالی و دریاچه طبریه نزدیک است. فرماندهان آمریکایی با حضور در اتاق عملیات رژیم صهیونیستی عملیات و تحرکات آنها را برنامهریزی میکنند که شامل صدور دستور برای اجرا و همچنین ممانعت از برخی اقدامات است.
2-3. پایگاه کریات گات
گفته شده 200 نظامی آمریکایی در این پایگاه که به غزه نزدیک است مستقر شدهاند تا بر آتشبس در این منطقه نظارت کنند. بااینحال این اسم برای اهل فن عددهای بزرگتری را به ذهن متبادر میکند. آمریکاییها مدتها تعداد سربازان خود در سوریه را 900 نفر اعلام میکردند که غیر قابل باور بود. آنها پس از سقوط اسد اعتراف کردند عدد سربازانشان در این کشور 2 هزار نفر است که بنابه دلایل امنیتی کمتر اعلام شده بود. در واقعیت اما نفرات کلی افراد حاضر در این پایگاهها بسیار بیشتر است. از نیروهای خدماتی گرفته تا محافظان این پایگاهها، تکنسینهای تعمیرات تجهیزات با این عنوان که نیروی رزمی نبوده و از طریق شرکتی تأمین شدهاند، جزء آمار محاسبه نشده و تنها به انتشار عدد سربازان رزمی اکتفا میشود.
3-3. پایگاه شهید موفق
پایگاه شهید موفق اصلیترین و بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا و ناتو در منطقه است که تعدادی از نیروها و یگانهای هوایی اروپایی نیز در آن حضور دارند. این پایگاه در کنار پایگاههای آمریکایی موجود در عراق، وظایف نظارتی و عملیاتی را در سوریه و حتی عراق انجام میدهند.
4-3. پایگاه درحال تأسیس جنوب دمشق
آمریکا با دولت جولانی توافق کرده پایگاهی در جنوب دمشق، پایتخت سوریه تأسیس کند. این پایگاه با استدلال حفاظت از عدم درگیری و ایجاد خط حائل میان سوریه و رژیم صهیونیستی ایجاد میشود. دولت جولانی امیدوار است ارائه امتیاز این پایگاه به آمریکا باعث توقف پیشروی خزنده رژیم صهیونیستی در جنوب شود. بااینحال این پایگاه به آمریکا اشرافی به جنوب لبنان میدهد که پایگاه اصلی مقاومت این کشور است.
نکات
1- افزایش حضور آمریکا در منطقه بر اثر احساس توانمندی نیست، چه اینکه پیشاز این آنها به شکل کاملی عراق و افغانستان را اشغال کرده بودند. بخش مهمی از این اقدام در برهه جدید، احساس خطر جدی نسبت به ورود بازیگران فرامنطقهای جدید به غرب آسیا و قدرتگیری بیشتر محور مقاومت است. آمریکا میداند که چین قدرتی زمینی است و طرحهای کلانی با نام «کمربند جاده» دارد که شامل مجموعهای از راهها و تأسیسات با قابلیت استفاده چندگانه اقتصادی، امنیتی و حتی نظامی میشود.
2- آمریکا کماکان موفق به نهاییکردن طرحهای سلطه خود نشده است. بگرام ازدسترفته مانده، پایگاه رقه کامل نشده، مواضع این کشور در عراق، سوریه، اردن و کویت مورد تهدید مقاومت عراق است و در چند نوبت آمریکاییها در این کشورها مورد حمله قرار گرفتهاند. پایگاههای آمریکا در رژیم صهیونیستی نیز در آینده به دلیل بروز اختلافات ناگزیر با صهیونیستها، به منشأ التهاب در روابط دو دولت تبدیل خواهد شد. در سویی دیگر، پایگاه دمشق تأسیس نشده و پایگاههای عینالاسد در عراق و العدید در قطر شاهد حملات موشکی ایران بودهاند. آمریکا طراحیهایی برای منطقه دارد؛ اما اجرایی کردن آنها به آسانی مکتوب کردن و برگزاری رزمایشها نیست. این مسئله را واشنگتن به طور ویژه در نبرد با یمنیها حس کرد.
3- تمرکز کنونی آمریکا بر یکسرهکردن کار مقاومت لبنان است، زیرا این اقدام را به دلیل حضور رژیم صهیونیستی در منطقه، جولانی در دمشق و دولت موافق با خود در بیروت، امکانپذیرتر از دیگر اقدامات میداند.