فرهیختگان: یکی از چالشهای کشور، افزایش تعداد پروژههای عمرانی نیمهتمام است. اغلب ما شاید طرحهای عمرانی زیادی را بشناسیم که قرار بود مثلا 4 یا 5 ساله تمام شوند؛ اما بعضاً 10 تا 15 سال نیز طول کشیده تا این پروژه به بهرهبرداری برسد. گزارش مرکز پژوهشهای مجلس نشان میدهد حجم انبوه طرحها به همراه بودجه ناکافی عمرانی باعث شده طول زمان اجرای طرحهای عمرانی از حدود 11 سال در سال 1385 به 16 تا 17 سال در سالهای اخیر برسد. این تأخیر علاوه بر افزایش هزینههای طرح به واسطه تورم، منجر به نارضایتی مردم محلی و عدم دسترسی به زیرساختهای رفاهی و اقتصادی نیز میشود. اینجا دقیقاً همان جایی است که طرح نشاندار کردن مالیات دست روی حل این معضل گذاشته و میخواهد بخشی از طرحها را که مردم (مؤدیان مالیاتی) تشخیص میدهند باید زودتر تمام شوند، به انتخاب آنها منابعی را صرف اتمام و تکمیل این طرحها کند.
با گذشت دو سال از اجرای طرح «نشاندار کردن مالیاتها» ماده (یک) آیین نامه اجرایی «نشاندار کردن مالیاتها» میگوید سازمان برنامه و بودجه کشور موظف است با همکاری وزارت اقتصاد (سازمان امور مالیاتی کشور)، سازوکار مناسب برای تخصیص یک درصد از کلیه درآمدهای مالیاتی به طرحهای تملک داراییهای سرمایهای (طرحهای عمرانی) اولویتدار را حسب انتخاب مؤدیان مالیاتی فراهم آورد. این رویکرد برای افزایش شفافیت مالیاتی، پاسخگویی و اعتماد در میان مالیاتدهندگان و تشویق مشارکت بیشتر در سیستم مالیاتی طراحی شده است. بر اساس رویکرد جدید، مالیاتدهندگان میتوانند تعیین کنند که محل هزینهکرد مالیات پرداختی خود در پروژههای مختلف عمرانی دولت کجا باشد و نتایج ملموس مشارکتهای مالیاتی خود را در توسعه پروژههای زیرساختی کشور مشاهده کنند. بررسیهای «فرهیختگان» نشان میدهد طی دو سال اجرای طرح نشاندار کردن مالیاتها، درمجموع بیش از 30 همت منابع برای تکمیل پروژههای عمرانی کشور ازطریق این طرح اختصاص یافته که شامل بیش از 12 همت در سال 1403 و 18.2 همت در سال 1404 است.
881 پروژه ملی با اعتبار 18 همتی در سال جاری
در سال جاری ۸۸۱ پروژه ملی و استانی با اعتباری بالغ بر ۱۸.2 هزار میلیارد تومان در قالب این طرح تعریف شده و ۳۰۱ هزار و ۲۷۰ مؤدی در این طرح مشارکت کردهاند. حوزه آموزشوپرورش با ۴۲۹ پروژه، تقریباً نیمی از کل پروژههای سال ۱۴۰۴ را شامل میشود و از نظر تعداد در رتبه نخست قرار دارد. حوزه عمومی قضایی، دفاعی و امنیتی با 126 پروژه در رتبه دوم قرار داشته و حوزه حملونقل و عمران شهری و روستایی با ۱۱۳ پروژه سوم است. امور فرهنگی گردشگری و ورزش با 76 پروژه در رتبه چهارم، آموزش عالی تحقیقات و فناوری با 53 پروژه در رتبه پنجم، آب، کشاورزی و محیط زیست با 41 پروژه، انرژی با 22 پروژه و سلامت و رفاه اجتماعی با 21 پروژه در رتبههای ششم تا هشتم قرار دارند.
اما در بخش تأمین اعتبار نیز، تاکنون 9.6 همت اعتبار برای این طرح تأمین شده است که بخش حملونقل و عمران شهری و روستایی با اعتبار تأمین شده 2.8 همتی در رتبه اول قرار دارد. آموزشوپرورش عمومی و مهارتی با 2.2 همت اعتبار تأمین شده در رتبه دوم و سلامت و رفاه اجتماعی با 1.4 همت در رتبه سوم است. همچنین بخش آب، کشاورزی و محیط زیست با حدود یک همت، بخش آموزش عالی، تحقیقات و فناوری و بخش امور فرهنگی گردشگری و ورزش هرکدام با 700 میلیارد تومان و عمومی، قضایی، دفاعی و امنیتی با 6 میلیارد تومان و بخش انرژی با تأمین اعتبار 200 میلیارد تومانی در رتبههای چهارم تا هشتم قرار دارند.
اصفهان و سیستان و بلوچستان در صدر توسعه مالیاتی در سال 1403
طرح «نشاندار کردن مالیاتها» مزایای چندگانهای دارد؛ ازجمله اینکه با تخصیص ظرفیت مالیاتی استانهای توسعهیافتهتر همچون تهران به ۱۶ استان جامانده از توسعه، عدالت در توزیع منابع مالیاتی تقویت شده و زمینه توسعه متوازن و کاهش مهاجرت از مناطق محروم فراهم میشود. طبق بررسی «فرهیختگان» از آخرین دادههای امور مالیاتی کشور، در سال 1403 استان اصفهان با بیش از 607 میلیارد تومان اعتبار تأمین شده در صدر استانهای پیشرو در تأمین اعتبار قرار دارد. حجم بالای این منابع، ظرفیت بزرگی برای توسعه پروژههای عمرانی، زیرساختهای صنعتی و خدمات عمومی فراهم کرده است. پس از آن در سال قبل، استان سیستان و بلوچستان با اختصاص 568 میلیارد تومان اعتبار در رتبه دوم قرار دارد.
در سال 1403 استان آذربایجان شرقی با اعتبار 534 میلیارد تومان در رتبه سوم تأمین مالی پروژههای توسعه استانی با این طرح قرار گرفته که با وجود پراکندگی جمعیتی در برخی مناطق، عملکرد قابل توجهی در جذب منابع مالی داشته است. در ردههای بعدی استانهای خراسان رضوی، فارس و خوزستان قرار دارند که در سال 1403 به ترتیب 399، 388 و 365 میلیارد تومان از مالیاتهای اخذشده را صرف تأمین اعتبارات برای بهبود زیرساخت و توسعه استان کردهاند. استان تهران، به عنوان پایتخت کشور با تخصیص حدود 359 میلیارد تومان از اعتبارات مالیاتی، هفتمین استان در کشور است. گفتنی است استان تهران تنها استانی است که 100 درصد از اعتبار پیشبینی شده را برای توسعه زیرساخت فراهم کرده است. استانهای البرز و آذربایجان غربی نیز به ترتیب 282 و 278 میلیارد تومان از اعتبارات توسعه زیرساختها را فراهم کردهاند. استانهای گیلان، مازندران و یزد توانستهاند در سال جاری به ترتیب 240، 221 و 204 میلیارد تومان از اعتبار مورد نیاز خود را جذب کنند و صرف توسعه زیرساختهای استانی کنند.
مدرسهسازی در صدر پروژههای طرح «نشاندار کردن مالیات» در سیستان و بلوچستان
آنطور که رئیس سازمان مالیاتی در سال 1403 می گوید، حدود دو هزار پروژه در کشور با طرح نشاندار کردن مالیات تأمین مالی شده است که بخش اعظمی از این پروژه به ساخت و تجهیز 364 مدرسه، 320 پروژه آبرسانی، 200 بیمارستان، اورژانس و خانه بهداشت بخشی اختصاص داشته است. همچنین طی سال جاری نیز طبق ابلاغ سازمان برنامه و بودجه، ۸۸۱ پروژه ملی و استانی با اعتباری بالغ بر ۱۸ هزار میلیارد تومان در قالب طرح نشاندار کردن مالیات تعریف شده است. این به معنی قرار گرفتن بیش از 2881 پروژه زیر چتر طرح نشاندار کردن مالیات است. در سال 1404، استان خراسان رضوی ۴۱ پروژه عمرانی و خدماتی را با اعتبار بیش از 120 میلیارد تومان تأمین مالی کرد. البته تا به امروز تنها 62.7 میلیارد تومان از این مقدار اعتبار تأمین شده است. استانهای اصفهان و آذربایجان غربی هرکدام با 51 پروژه در رتبههای بعدی قرار دارند. همچنین استان تهران با 25 پروژه و اعتباری بالغ بر 590 میلیارد تومان در بین استانهای مشمول اجرای این طرح قرار دارد.سمنان به عنوان استانی که توجه ویژه به محیطزیست دارد، ۵۰ میلیارد تومان برای حفاظت از منطقه یوز آسیایی اختصاص داد. این اعتبار صرف حصارکشی و حفاظت زیستگاههای حساس و نادر حیاتوحش استان شد و نشاندهنده نگاه فرابخشی به توسعه پایدار است. درمجموع در این استان تاکنون 120 میلیارد تومان اعتبار برای توسعه تأمین شده است.در استان قم، ۱۳ پروژه عمرانی با اعتبار موردنیاز 51 میلیارد تومان از محل طرح نشاندار کردن مالیاتها تخصیص داده شد که 23 میلیارد تومان آن تاکنون تأمین شده است. این پروژهها شامل احداث بیمارستان، طرحهای آموزش عالی، آموزشوپرورش و پروژههای حملونقل است.کردستان با ۲۴ پروژه و اعتبار 47 میلیارد تومان، بیشترین سهم اعتباری را در حملونقل و عمران شهری و روستایی (۳۶.۵ درصد) و امور فرهنگی، گردشگری و ورزش (۳۱.۳ درصد) داشته و آموزش عمومی با ۱۳.۲ درصد اعتبار نیز از اولویتهای دیگر است.کرمان ۳۸ پروژه داشته که 17 پروژه به آموزشوپرورش اختصاص یافته و برای تکمیل این پروژهها 118 میلیارد تومان پیشبینی شده است. استان فارس 40 پروژه توسعه استانی که احداث باند دوم جهرم – لار- بندرعباس، یکی از پروژههای توسعه برای این استان است.هرمزگان با اختصاص 12.35میلیارد تومان برای سالن ورزشی بستانو در بندرعباس، سرمایهگذاری در حوزه ورزش و جوانان را تقویت کرده است. قزوین برای تکمیل جاده الموت – تنکابن، 60 میلیارد تومان از محل طرح نشاندار کردن مالیاتها پیشبینی کرده است. در خوزستان با مشارکت مردم، تکمیل بیمارستان «یا زهرا» دزفول با ظرفیت ۵۰۱ تخت و اعتبار تا سقف ۱۴۰ میلیارد تومان امکانپذیر شد. این بیمارستان از سال ۱۳۹۶ در حال ساخت بوده و تاکنون 1200 میلیارد تومان برای آن هزینه شده است .زنجان نیز با احداث باند دوم سهراهی سلطانیه، ابهر، تاکستان، پروژهای به ارزش ۳۰ میلیارد تومان را از محل طرح نشاندار کردن مالیاتها اجرایی کرده است.
توسعه آموزش در اولویت اول دولت
طرح نشاندار کردن مالیاتها با توانمندسازی مردم در تعیین نحوه هزینهکرد مالیات و ایجاد شفافیت در مصرف منابع، نقش مهمی در تقویت سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی ایفا میکند و پرداخت مالیات را به یک مسئولیت اجتماعی و مشارکتی تبدیل مینماید. امکان انتخاب محل هزینهکرد مالیات توسط خود مردم، حس مالکیت و مسئولیتپذیری را تقویت کرده و به ایجاد فرهنگ مالیاتی پایدار کمک میکند. این رویکرد همچنین موجب کاهش بیاعتمادی عمومی نسبت به نحوه مصرف مالیاتها و افزایش مشارکت در پرداخت مالیات شده و با تمرکز بر مناطق محروم، زمینه توسعه متوازن و کاهش مهاجرت به شهرهای بزرگ را فراهم میآورد.یکی از اهداف این طرح، کاهش شکاف و فاصله استانهای کمترتوسعهیافته با سایر استانها در حوزههایی همچون آموزش و درمان است. براساس اعلام سازمان مالیاتی، در سال جاری، ۴۹ درصد از پروژههای مصوب این طرح به حوزه آموزشوپرورش و تکمیل مدارس اختصاص یافته است. این امر نشاندهنده اولویت دولت در ارتقای زیرساختهای آموزشی کشور و فراهم کردن محیطی مناسب برای تحصیل دانشآموزان است. طبق این طرح، در سال جاری ساخت و تجهیز ۴۲۹ مدرسه، اجرای 114 طرح حملونقل و ۴۱ طرح آبرسانی نیز در فهرست پروژههای پیشبینیشده قرار دارند.
30 همت مالیات به انتخاب مردم برای تکمیل طرحهای عمرانی
آنطور که بررسی شد، طی سال 1403 از طریق طرح نشاندار کردن مالیات، بیش از 363 هزار مؤدی با تعیین محل مصرف مالیات خود، در تکمیل 2 هزار پروژه زیرساختی مشارکت کردهاند که منابع آن بیش از ۱۲ همت درآمد مالیاتی بوده است. در تخصیص منابع، بیشترین تخصیص به ترتیب صرف پروژههای آب، حملونقل، آموزشوپرورش، آموزش عالی و بهداشت و درمان شده است. بهعنوان نمونه، این پروژهها شامل ساخت و تکمیل ۲۰۰ بیمارستان، ۳۶۴ مدرسه و ۳۲۰ پروژه توسعه آبرسانی در مناطق مختلف کشور بوده است.
همچنین در سال جاری نیز ۸۸۱ پروژه ملی و استانی با اعتبار 18.2 هزار میلیارد تومان در قالب طرح نشاندار کردن مالیات تعریف شده که این پروژهها طیف گستردهای از نیازهای توسعهای کشور را شامل میشوند. لازم به توضیح است که در سال جاری نیز ۳۰۱ هزار و ۲۷۰ مؤدی در طرح نشاندار کردن مالیات مشارکت کردهاند.
با توجه به حجم انبوه پروژههای عمرانی نیمهتمام در کشور، شاید این ارقام ناچیز به نظر برسد؛ اما پرواضح است که بسیاری از پروژههای عمرانی در ایران بعضاً لنگ چند میلیارد تومان بوده و حتی پروژههایی هستند که بیش از 80 درصد آنها تکمیل شده و با منابع اندکی میتوان این پروژهها را به پایان رسانده و مردم را از عواید آن بهرهمند ساخت. از این منظر، هر قدم حتی کوچکی میتواند در افزایش رضایت عمومی مؤثر و مفید باشد.
