»تخطی» اثری است که هم از نظر درام و هم از نظر نگاه اجتماعی، حرف برای گفتن دارد. در گفتوگویی که با کارگردان فیلم کوتاه «تخطی» داشتیم، دربارهی شکلگیری ایدهی اولیه، انتخاب بازیگران، چالشهای ساخت و نگاه انتقادی فیلم به مسئلهی عدالت صحبت کردیم.
ایدهی اولیهی ساخت این اثر از کجا شکل گرفت؟
ایدهی اولیهی ساخت این اثر مربوط به دی و بهمنماه سال گذشته است. ما مجموعهای از جلسات داشتیم که در آن بررسی میکردیم اگر بخواهیم فیلم کوتاه تازهای بنویسیم، چه مسئلهای میتواند موضوعی جدی باشد که بتوان دربارهاش حرف جدی زد. در جریان این بررسیها، از مسیر روزنامهنگاری و پژوهشهای رسانهای به این نتیجه رسیدیم که موضوع کافی بودن یا ناکافی بودن مجازات و بازدارنده یا غیر بازدارنده بودن مجازات برای خفتگیریهای خیابانی میتواند بستر مناسبی برای ساخت یک قصهی ملتهب و جذاب باشد. ایدهپردازیها جلو رفت تا در نهایت، در فروردینماه به نسخهی اولیهی فیلمنامه رسیدیم.
دلیل اینکه برای تخطی سراغ بازیگر چهره و شناخته شده رفتید، چه بود؟
از ابتدای مسیر ساخت تخطی، نگاه ما این بود که با بازیگرانی حرفهای کار کنیم که در سینمای کوتاه نیز بهصورت جدی فعالیت دارند و این حوزه برایشان محترم و دغدغهمند است. از اینرو سراغ چهار بازیگر رفتیم که هر چهار نفرشان بهطور مستمر در سینمای کوتاه فعالاند و البته در سینمای بلند نیز چهرههایی نسبتاً شناختهشده محسوب میشوند. امیر نوروزی، که نقش مهمی در شکلگیری و پیشبرد شخصیت داشت، همچنین آقایان چراغیپور، فلاحتپیشه و محمد موحدنیا از دیگر بازیگرانی بودند که در پیشرفت فیلم کمک کردند.
از آنجا که خودم تمایل داشتم تجربهی همکاری با بازیگران حرفهای امروز سینما را هم داشته باشم، ترجیح دادم با این گروه کار کنم. انتخاب من، میان بازیگران شناختهشده، کسانی بودند که علاوه بر حضور در سینمای بلند، به شکل حرفهای و دغدغهمند در سینمای کوتاه فعالیت میکنند.
در مسیر ساخت فیلم، چه چالشها و سختیهایی داشتین؟
شاید مهمترین چالش ما در روند ساخت تخطی، وقوع جنگی بود که باعث ایجاد وقفهای جدی در فرآیند پیشتولید و تولید شد. ما دقیقاً در روزهایی که قرار بود فیلمبرداری را آغاز کنیم، با این شرایط مواجه شدیم و روند کار متوقف شد. اما اگر بخواهم از چالشهای درونی فیلم بگویم، مهمترین مسئله نسبت اثر با مباحث علوم اجتماعی، جامعهشناسی و حقوق بود. اینکه بتوانیم در این نسبت، حرفی بزنیم که در فضای آکادمیک نیز قابلیت طرح و گفتوگو داشته باشد، برای ما بسیار اهمیت داشت. به همین دلیل، در چند مرحله بازنویسی فیلمنامه، تلاش کردیم به نسخهای برسیم که هم موضوع فیلم را بهخوبی بیان کند، هم دغدغه و ایدهی ناظر فیلم را نمایندگی نماید، و هم از نظر سینمایی اثری قابل عرضه باشد.
با توجه به سوژهای که انتخاب کردید، مشکلی برای ساخت نداشتید؟
تا این لحظه مشکلی پیش نیامده است. باید ببینیم بعد از این، مواجههی مخاطبان و منتقدان با فیلم چگونه خواهد بود.
به نظرتان این مدل روایت، با توجه به اینکه بعضی از دیالوگها و سکانسها تا حدی به کلیشه شدن نزدیک میشد، ریسک نداشت؟
ما در واقع در حال روایت و تحلیل یک فیلمنامه با ساختار کلاسیک هستیم. در این ساختار، کاراکترها تا حد زیادی مشخصاند؛ قهرمان، ضدقهرمان، شخصیتهای اصلی، فرعی و محرک، هر یک منطق روایی خاص خود را دارند و در روند قصه و داستان تحلیل میشوند و پیش میروند. از این جهت، لازم است همهی کاراکترها را در جهان روایی و ساختاری خودشان مورد بررسی قرار دهیم و کنش و واکنشها، فعل و انفعالات، دیالوگها و مواجهههایشان را در ارتباط با یکدیگر بسنجیم. از همین رو، من تلاش کردم(و فکر میکنم در این تلاش موفق بودهام) که از کاراکترها، از دیالوگهایشان، از فعل و انفعالات میان آنها و از شیمی درونی فیلم، بهرهی درستی ببرم تا فیلم در مسیر روایی خود درست حرکت کند.
در این فیلم حرف بزرگی مطرح میشود؛ به گونهای که ممکن است مخاطب برداشت کند افراد برای برقراری عدالت باید خودشان وارد عمل شوند. نظر شما دربارهی این نگاه چیست؟
طبیعتاً از ابتدا میدانستیم که قرار است حرف بزرگی بزنیم؛ یعنی در دل فیلم، مضمون و مسئلهای مهم نهفته است. موضوع کافی یا ناکافی بودن مجازات برای مجرمانی مانند خفتگیرهای خیابانی بحثی است که در مجامع حقوقی و جامعهشناسی نیز به شکل جدی مطرح میشود. طبیعتاً بخشی از آنچه ما در فیلم روایت میکنیم، نقدهایی ساختاری است که وجود دارد؛ اما این نقدها به معنای نفی ساختار نیست، بلکه نشان میدهد قانون در مسیر احقاق حق و برقراری عدالت، گاه ناکافی است و اگر اصلاحات قانونی صورت بگیرد، میتواند کارآمدتر شود. این همان مفهومی است که ما در فیلم سعی کردیم به آن بپردازیم. احتمالاً در حاشیهی نمایش فیلم، نشستها و گفتوگوهایی پیرامون آن شکل خواهد گرفت که در آنها این بحثها جدیتر و عمیقتر دنبال میشود.
آیا به ساخت فیلم سینمایی بلند فکر میکنید؟
حتما موضوع ساخت فیلم بلند دغدغه هر سینماگری است که مشغول سینمای کوتاه است. سینمای کوتاه شخصیت مستقلی دارد؛ فیلم کوتاه خودش یک مدیوم کامل و بیانکننده روایت اثر است اما می تواند مسیر تجربه کردن برای فیلمسازان هم باشد. من تجربه های کوتاه را انجام میدهم تا یک اثری مستقل بسازم اما در دل این تولید؛ به تجربه کردن برای فیلم بلند هم فکر می کنم و همین امروز هم درگیر ایدهپردازی برای فیلمنامه بلند هستم.