امید هراتی اصل؛ کارشناس ارشد روابط بینالملل و نهادهای سیاست پژوهی: در پرتو تحولات سریع و پرشتاب این روزهای ایران و فشارهای فزایندهای که از هر سو بر کشور وارد میشود، اهمیت سرعت در تحلیل و ارائه راهکارهای سیاستی بیش از هر زمان دیگری احساس میشود. سرعت سرایت بحرانهای چندگانه به دیگر بخشها بهگونهای است که تأخیر در واکنش، میتواند پیامدهای سنگینی برای کشور به دنبال داشته باشد. در این میان، اندیشکدهها بهعنوان نهادهای تحلیل سیاستی باید نقشی فعال و بهموقع در شکلدهی به تصمیمات کلان ایفا کنند.
بحرانهای اخیر جهانی؛ از جمله شیوع کووید-۱۹، جنگ روسیه و اوکراین، حملات رژیم صهیونیستی و بحران غزه پس از واقعه ۷ اکتبر و جنگ اخیر ایران و رژیم صهیونیستی نشان دادند که آن دسته از اندیشکدههایی که توانستند در ساعات یا روزهای نخست؛ تحلیلهای اولیه، سناریوهای محتمل و توصیههای واقعبینانهای ارائه دهند، نقش بسیار مؤثری در هدایت افکار عمومی و حتی جهتگیری سیاستگذاری ایفا میکنند. در واقع، در عصر بحرانهای چندگانه، اندیشکدههایی میتوانند تأثیرگذار باشند که نهتنها دقیق، بلکه سریع باشند.
مطالعات موردی برخی از اندیشکدههای معروف نشاندهندة آن بود که هر یک از این اندیشکدهها سازوکارهای مختلفی را در مواقع بحرانی در پیش گرفتهاند که این امر منجر به پویایی و انعطافپذیری آنها در واکنشها و مشاوره به نظامهای تصمیمگیری شده است. بهعنوانمثال، لحاظکردن زمانبندی و هدفمندی در پژوهشها، به عاریت گرفتن برخی از ویژگیهای خبرنگاری و دسترسی به شبکه گسترده کارشناسان بیرونی سه ویژگی اساسی اندیشکدهها برای واکنش سریع به بحرانها بوده است که در ادامه در مورد هر یک از آنها توضیحات بیشتری داده خواهد شد.
زمانبندی و هدفمندی، دو رکن اصلی تحلیلها
فشار بر اندیشکدهها برای تأثیرگذاری بیشتر بر سیاستها در بسیاری از نقاط جهان باعث شده است تا آنها در هنگام بحران، تحقیقات بلندمدت خود را کنار گذاشته و به تحلیلهای هدفمند و وابسته به زمان رویآورند. این تغییر، بازتابی از ترجیحات حامیان مالی برای اعطای کمکهای کوتاهمدت و هدفمند نیز هست. هرچند این رویکرد میتواند ظرفیت نوآوری و تفکر بلندمدت را کاهش دهد، اما درعینحال فرصتهایی برای افزایش نفوذ و پذیرش سیاستی نیز ایجاد میکند.
مؤسسه رند نمونهای روشن از این مورد است. رند هر سال نزدیک به ۲ هزار گزارش منتشر میکند و بر تحلیلهای عینی و مبتنی بر شواهد که به طور خاص برای مشتریان دولتی طراحی میشوند، تمرکز میکند. کارشناسان رند به طور مرتب در کنگره آمریکا درباره مسائل روز سیاستگذاری شهادت میدهند و تحلیلهای هدفمندی را در بازههای زمانی محدود برای پاسخ به نیازهای فوری مشتریان ارائه میکنند. این رویکرد، اولویت را به ارتباط و زمانبندی مناسب میدهد نه به تحلیلهای جامع و طولانی و اغلب موجب پذیرش گستردهتر سیاستها میشود.[1]
مثل خبرنگار اطلاعرسانی کن، مثل کارشناس نتیجهگیری
اندیشکدهها باید به ابتکارات سیاستی دولتها تقریباً با همان سرعت و واکنش خبرنگاران پاسخ دهند. این پاسخها باید بر پایه تحلیلهای عمیق و دقیق شکل گیرد. در حالت ایدهآل، اندیشکدهها باید یک گام جلوتر از افکار عمومی، از ابتکارات و اقدامات سیاستی پیشِرو آگاه باشند. صدای یک اندیشکده نباید با صدای دولت، یک حزب سیاسی یا یک گروه ذینفع خاص اشتباه گرفته شود.
همانطور که خبرنگاران ابتدا «خبر فوری» را منتشر و سپس با جزئیات آن را بهروزرسانی میکنند، اندیشکدهها نیز در این راستا میتوانند مواضع اولیه یا واکنش تحلیلی اولیه خود در قالبهایی مانند توییت و یادداشتهای تحلیلی کوتاه، ارائه دیدگاهها، اینفوگرافی و... ارائه دهند و سپس در روزهای آینده تحلیلهای عمیقتری منتشر کنند. در واقع، بهجای منتظر ماندن برای انتشار گزارشهای طولانی، میتوان از قالبهای سریعتری مثل رشته توییتهای تحلیلی، مصاحبههای کوتاه با رسانهها، نگارش یادداشتهای کوتاه وبلاگی و یا ضبط ویدئوهای کوتاه یکدقیقهای با تحلیل اولیه استفاده کرد.
بهعنوانمثال، اندیشکده شورای آتلانتیک بعد از جنگ روسیه و اوکراین و یا واقعه 7 اکتبر با استفاده از انتشار تحلیل و گزارش های فوری و هم چنین تولید مجموعه ای از ویدئوهای تحلیلی کوتاه نیازهای مخاطبان خود را در ارائه تحلیل های اولیه برطرف ساخت. هم چنین، این اندیشکده با ایجاد یک «مرکز بحران» ویژه، روزانه تحلیلهای میدانی، وضعیت جبههها، تحلیل پیامدهای ژئوپلیتیکی و توصیههای تحریمی منتشر کرد و نقش فعالی در شکلگیری اجماع بینالمللی علیه روسیه ایفا نمود. در این گونه مواقع، کمال گرایی اندیشکده ها در ارائه تحلیل های اولیه یا عدم اطمینان از صحت ادعاهای خود یکی از آسیب هایی است که به مرور زمان منجر به انفعال آن ها و بیاثری شان در گفتمان عمومی می شود.
استفاده از شبکه متخصصان بیرونی
در شرایط بحرانی، زمان برای جمعآوری اطلاعات و نگارش متون بلند محدود است. اندیشکدههایی که از پیش با شبکهای از متخصصان بیرونی، پژوهشگران میدانی و تحلیلگران همکار در ارتباطاند، میتوانند با اتکا به این شبکه، سریعتر به تحلیل و تولید محتوا بپردازند. ایجاد پایگاهداده از این افراد و زمینههای تخصصی آنها یک سرمایه کلیدی محسوب میشود.
بهعنوانمثال، تسهیل تبادل اندیشهها و ایجاد ارتباطات متقابل و سازنده میان پژوهشگران اندیشکدههای مختلف از مهمترین کارویژههای «مؤسسه روابط بینالملل فرانسه» در سالهای اخیر بوده است. این اندیشکده علاوه بر فعالیتهای پژوهشی خود، هر ساله چهرههای برجسته علمی و سیاسی را گرد هم میآورد تا در فضایی غیررسمی و آزاد، درباره مسائل مهم بینالمللی به تبادل نظر بپردازند. هم چنین، این مؤسسه با توسعه شبکههای همکاری بینالمللی و طراحی ابتکارات مشترک با دیگر اندیشکدهها و نهادهای جهانی تلاش کرده است تا جایگاه خود را بهعنوان یکی از مراجع معتبر در حوزه تحلیل و سیاستگذاری بینالمللی تثبیت کند و در مواقع بحرانی بهترین توصیههای سیاستی را ارائه دهد.
جمعبندی
در جهان امروز، قدرت اثرگذاری یک اندیشکده نهتنها در کیفیت تحلیلهای آن، بلکه در زمانبندی انتشار آنها نهفته است. اندیشکدهای که بتواند در لحظه بحران وارد میدان شود، روایتها را جهت دهد، تصمیمگیران را راهنمایی کند و جامعه را نسبت به واقعیتهای پیچیده آگاه سازد، نهتنها به ایفای وظیفه خود عمل کرده است، بلکه به یک بازیگر تعیینکننده در صحنه سیاستگذاری تبدیل شده است. به همین دلیل، پاسخ سریع دیگر یک مزیت رقابتی نیست، بلکه یک ضرورت راهبردی برای بقا و اثرگذاری اندیشکدهها در نظم جهانی بیثبات امروز است.
تجربههای بینالمللی متعدد نیز نشاندهندة آن بود که اندیشکدههایی که توانایی پاسخ سریع، تحلیل بهموقع و ارائه توصیههای سیاستی در لحظات بحرانی را داشتهاند، توانستهاند نقش بسیار مؤثری در هدایت روندهای سیاسی و شکلدادن به تصمیمات کلان ایفا کنند. بهعنوانمثال، با آغاز جنگ روسیه و اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، برخی از اندیشکدههای غربی مانند شورای آتلانتیک، چتم هاوس و مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی تنها طی چند ساعت یا روزهای ابتدایی جنگ، گزارشهای تحلیلی فوری، سناریوهای پیشبینیشده و توصیههای استراتژیک برای دولتها منتشر کردند. این تحلیلها، نهتنها مورداستفاده نهادهای سیاستگذار در اروپا و آمریکا قرار گرفت، بلکه بر جهتگیری رسانهها و افکار عمومی در دیگر نقاط جهان نیز تأثیر گذاشت.
بنابراین، میتوان نتیجه گرفت که سرعت واکنش و تولید محتوای بهموقع، به اندازه دقت و عمق تحلیل ها اهمیت دارد. اندیشکدهای که بتواند در لحظه بحران با صدایی معتبر و مستدل وارد عرصه شود، نهتنها جایگاه خود را نزد تصمیمگیران تثبیت میکند، بلکه اعتماد رسانهها و افکار عمومی را نیز به دست میآورد. در دنیای امروز که اطلاعات ناپایدار و روایتها بهسرعت تغییر میکنند، اندیشکدهها برای بقا و اثرگذاری ناگزیرند از رویکردی پویا، انعطافپذیر و زمانمحور بهره گیرند؛ رویکردی که آنها را صرفاً از «تولیدکنندگان دانش» به «هدایتگران فعال گفتمانهای سیاسی» ارتقا میدهد.
[1] https://onthinktanks.org/articles/make-think-tanks-great-again-navigating-funding-challenges-and-existential-threats-in-a-changing-world/#:~:text=The%20pressure%20for%20immediate%20policy,based%20forecasting%20and%20economic%20analysis.