ایران همگام با پیشرفتهایی که در حوزههای مختلف علمی داشته، در عرصههای فضایی هم به دستاوردهای فناورانهای دست پیدا کرده و شاید کمی دیرتر، اما تلاش میکند خود را به کشورهای پیشرفته در این حوزه برساند. در حال حاضر و با عنایت به پیشرفتی که در کشور شاهد آن هستیم، بسیاری از محققان فعال در این عرصه، از بدنه علمی و دانشگاهی هستند که همین امر، دانشمحور بودن بسیاری از یافتهها و فناوریهای روز را به وضوح نشان میدهد و همزمان، دانشجویانی خبره در این حوزه را تحویل جامعه جهانی میدهد به گونهای که امروز، نوجوانان ما میتوانند در قلههای جهانی نجوم و فضا بدرخشند و جایگاه خوبی را در کنار سایر کشورهای پیشگام کسب کنند. برای اطلاع از وضعیت کنونی حضور دانشگاهها در پیشبرد فعالیتهای فضایی کشور، با وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران گفتوگو کردیم.
وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران، در گفتوگو با «فرهیختگان» درباره نقش و جایگاه دانشگاهها در فعالیتها و پروژههای فضایی گفت: «شاید اگر 20 سال پیش این سؤال را میپرسیدید، میگفتم دانشگاهها نقش بسیار کمی در این حوزه داشته و تنها نقش تربیت نیروی انسانی را در این زمینه ایفا میکنند. دانشگاهها از حدود 40 یا 50 سال پیش وارد چرخه تربیت نیروی انسانی شدند و به این ترتیب، نیروی انسانی را در حوزه هوا فضا، مکانیک، کامپیوتر و برق تربیت میکردند که البته نقش خیلی مهمی را برای پیشبرد این حوزه بر عهده داشتند. به طوری که در حال حاضر، بدنه پروژههای فضایی کشور را این نیروهایی انجام میدهند که تربیت شده دانشگاهی هستند.»
توانمندی دانشگاهها در طراحی و ساخت پروژههای فضایی
او در ادامه با اشاره به آغاز رویکرد جدیدی که از 20 سال پیش کلید خورد، عنوان کرد: «ما در این رویکرد، یک سری پروژههای کلان برای ساخت ماهواره تعریف کردیم. این پروژهها از اوایل دهه 90 به دانشگاههای کشور سپرده شد که سه دانشگاه اول را دانشگاههای تهران، صنعتی شریف و دانشگاه علم و صنعت تشکیل میدادند. از آنجا بود که تقریباً دانشگاه وارد ساخت ماهواره شد. این اقدامی بود که باعث شد دانشگاهها وارد حوزه ساخت شوند. به مرور، از دل این دانشگاهها، شرکتهای دانشبنیان پدید آمدند و شروع به ساخت زیر سیستمها و نیز تجمیع این زیر سیستمها کردند. پرتابهایی انجام میشد، شکست میخوردند و مدام به تجربه آنها افزوده میشد.»
رئیس پژوهشگاه فضایی ایران با توجه به گسترش جایگاه دانشگاهها در توسعه حوزههای فضایی در کشور تأکید کرد: «به لطف خدا، در حال حاضر، دانشگاههای ما در حوزه ساخت ماهواره هم وارد شدهاند به این معنی که هم توانایی طراحی و هم توانایی ساخت دارند؛ البته با توجه به روندی که در زنجیره ارزش صنعت فضایی وجود دارد، دانشگاهها هم به دنبال ایجاد و راهاندازی شرکتهای دانشبنیان حرکت کردند تا به این واسطه، شرکتهای دانشبنیان وابسته به دانشگاهها نیز در این چرخه ایفای نقش کنند.»
یزدانیان درباره ورود بخش خصوصی به حوزههای فضایی اظهار کرد: «در گزارشهای منتشر شده به این موضوع پرداخته شده که بخش خصوصی هم وارد حوزه فضایی شده است. این بخش خصوصی، دانشگاهپایه بوده و توانسته وارد چرخه ساخت و تولید شود. ما حتی یک سری پروژه با عنوان پروژههای پژوهش یک تا پنج تعریف کردیم که در این میان، پژوهش یک، دو، و چهار به منظور ساخت زیر سیستمها و توسعه زیر سیستمهای ماهوارهای به این دانشگاهها و شرکتهای دانشبنیان واگذار شد. شرکتهای دانشبنیان فعال در حوزههای فضایی اغلب متعلق به دانشگاهها و حتی وابسته به دانشگاهها هستند.»
او درباره نقش دانشگاهها در حوزههای مختلف مرتبط با فضا به «فرهیختگان» گفت: «در موضوع تحقیقات فضایی و استفاده از تصاویر ماهوارهای برای تحلیلهای کشاورزی، تحلیلهای منابع آب و نیز براساس هوش مصنوعی، از ظرفیت دانشگاهها استفاده میشود، به این معنی که دانشگاه اصلیترین منبع توسعهدهنده این سامانه هستند بنابراین بسیار ارتباط نزدیکی میان پژوهشگاه فضایی و دانشگاهها وجود داشته و نقش مهمی در این میان ایفا میکنند.»
یزدانیان درباره درصد سهم دانشگاهها از پروژههای فضایی اشاره کرد: «نمیتوانم عدد و رقم دقیقی از این سهم بگویم اما اگر بخواهیم کلی حساب کنیم، نقش دانشگاهها در پروژههای فضایی 100 درصد است؛ چراکه تمام افرادی که در حوزههای فضایی ایفای نقش میکنند، به نوعی، دانشآموخته دانشگاههای کشورند؛ اما امیدوارم که در افق 10 ساله آینده، مرکز ثقل ساخت و توسعه صنعت فضایی کشور به شرکتهای دانشجویان و شرکتهای خصوصی وابسته به دانشگاهها و نشئت گرفته از دانشگاهها منتقل شود.»
دانشگاهها مستقیم در ساخت ماهوارهها کمک میکنند
او درباره اثرگذاری دانشگاهها در پروژههای ملموس فضایی کشور عنوان کرد: «از سال 90 پروژههای مهم دانشگاهی کلید خورد، پروژههایی که با حضور مستقیم دانشگاهها آغاز شد و به سرانجام رسید. به عنوان مثال، ماهواره دوستی، ماهوارهای بود که «شریف سَت» بود و با نقشآفرینی مستقیم دانشگاه شریف تعریف شده بود. ماهواره امیرکبیر، طراحی و ساخت دانشگاه صنعتی امیرکبیر بود. ماهواره ظفر که در حال ساخت است، محصول دانشگاه علم و صنعت و یک شرکت دانشبنیان وابسته به دانشگاه است. ماهواره ناهید که پرتاب شد، از مشورت حدود چهار یا پنج دانشگاه بزرگ کشور بهرهمند بود.»
با 25 شرکت دانشبنیان دانشگاهی همکاری داریم
رئیس پژوهشگاه فضایی ایران در ادامه به همکاری با شرکتهای دانشبنیان اشاره کرد و گفت: «ما در حال حاضر با حدود 24 یا 25 شرکت دانشبنیان وابسته به دانشگاهها همکاری میکنیم. در این میان، تعداد شرکتهای بخش خصوصی به مراتب تعداد بالاتری بوده و متجاوز از 70 تا 80 شرکت را به خود اختصاص میدهد.» او درباره حمایتهای دولتی از پروژههای فضایی در کشور اظهار کرد: «در حوزه فضایی، دولت باید حمایتهایی را در دستورکار خود قرار دهد و به عبارتی، بخش اعظمی از پروژههای فضایی که در کشور انجام میشوند، با حمایت بخش دولتی پیش میروند و به سرانجام میرسند. در حال حاضر، رقم دقیقی از سرمایهگذاریهای بخش دولتی در این حوزه وجود ندارد؛ اما طبق آمار ارائه شده، در چهار سال گذشته رقمی بین 9 تا 10 همت در زمینه صنعت فضایی کشور سرمایهگذاری شده است.»