علی باقری، دبیر سابق جبهه اصلاحات، انتخابات تناسبی را فرصتی برای افزایش مشارکت و انسجام تحزب در انتخابات دانست و همچنین به این موضوع اشاره کرد که طیف موسوم به روزنهگشا در انتخابات پیشرو، کنشگری جدیتری خواهند داشت. در ادامه مشروح این گفتوگو را از نظر میگذرانید.
انتخابات تناسبی؛ همگرایی نهاد انتخابات با حزب
باقری برگزاری انتخابات به روش تناسبی را مجالی برای ایجاد همگرایی میان انتخابات و تحزب دانست و گفت: «برگزاری انتخابات تناسبی از جمله اقدامات بسیار مهم و مثبتی است که در سالهای اخیر در فرایند برگزاری انتخابات در کشور تعبیه شده است. انتخابات تناسبی به دو جهت اهمیت دارد: یکی اینکه همانطور که مستحضرید، شاهبیت انتخابات تناسبی، گذر از انتخابات به سبک «همه یا هیچ» است؛ یعنی در یک انتخابات، یک جریان یا حزب همه پیروزی را از آنِ خود بکند و دیگران بازنده مطلق بشوند. با تعبیر ساده، انتخابات تناسبی گذر از این وضعیت «همه یا هیچ» به سمت پیروزی و شکست نسبی در انتخابات است؛ یعنی در واقع همه جریانات شرکتکننده در انتخابات، به تناسب آرایی که در انتخابات کسب میکنند، سهمی از پیروزی داشته باشند. با توجه به شرایط امروز ایران، این سازوکار، مناسب و مطلوب است. اگر فکر میکنیم که همبستگی و وفاق اجتماعی یکی از ضرورتهای امروز کشور ماست، قطعاً در حوزه انتخابات، سبک انتخاباتی متناسب با این نیاز، «انتخابات تناسبی» است؛ سبکی که در آن هیچ جریانی خود را مطلقاً بازنده یا مطلقاً برنده احساس نکند. از این زاویه، یکی از امتیازاتی که انتخابات تناسبی دارد همین است.
دومین کارکرد و ویژگی مهم انتخابات تناسبی، نقشی است که قهراً به احزاب در سازوکار برگزاری انتخابات میدهد. ما در ۴۵ـ۴۶ سال بعد از پیروزی انقلاب، که انتخابات داشتیم و نهاد انتخابات در حاکمیت جدید احیا شد، با یک نقیصه بزرگ مواجه بودیم؛ و آن جدایی نهاد انتخابات از نهاد حزب بود. ما در جامعه، هم انتخابات و هم حزب داشتیم؛ دو نهاد پایهای دموکراسی بودند، اما یک اشکال بزرگ وجود داشت: این دو نهاد مانند دو جزیره از هم جدا بودند. یعنی احزاب برای خودشان کار میکردند و انتخابات هم برای خودش برگزار میشد؛ اینها به هم وصل نبودند. یکی از پیامها و دستاوردهای انتخابات تناسبی، اتصال دادن دو نهاد مهم مقوّم مردمسالاری در کشور است؛ یعنی نهاد انتخابات و نهاد حزب. همانطور که میدانید، برگزاری انتخابات تناسبی مستلزم به رسمیت شناختن و بازیگری احزاب در عرصه انتخابات است. از این زاویه، برگزاری انتخاباتی که قهراً حزب را در جامعه جدیتر میکند، آن را وارد فرایند انتخابات میسازد و منجر به تقویت نهاد تحزب در جامعه ما خواهد شد، بسیار مثبت است. از این منظر نیز، بهشدت از ورود شکل انتخابات تناسبی در قانون انتخابات شوراها دفاع میکنم و آن را اقدامی مبارک میدانم.»
انتخابات تناسبی به نفع مشارکت
باقری به این موضوع هم اشاره کرد که برگزاری انتخابات تناسبی میتواند زمینه افزایش مشارکت را فراهم کند و گفت: «به نفع مشارکت هم میشود برآورد کرد. برگزاری انتخابات به روش تناسبی، آثار و محاسن زیادی خواهد داشت که بخشی از آن را من اشاره کردم. از جمله سایر مزایای این انتخابات میتواند شفافیت بیشتر در برگزاری آن باشد. حرفوحدیثهایی که در خصوص شیوه برگزاری انتخابات وجود داشت، با حضور مقتدر احزاب در فرایند برگزاری انتخابات میتواند کاهش یابد. تأثیر بعدی را میشود در رهگذر افزایش مشارکت، از طریق احساس تأثیرگذاری رأی مردم در نتیجه انتخابات مشاهده کرد. در انتخاباتی که جناحهای مختلف سیاسی میتوانند بهرهای از برد و پیروزی داشته باشند، قطعاً این ویژگی میتواند به افزایش مشارکت هم کمک کند.»
انتخابات تناسبی ضرورت انتشار لیست واحد را کم خواهد کرد
باقری در مورد برنامه احتمالی اصلاحطلبان درباره انتخابات شورای شهر توضیح داد: «بر مبنای آنچه جستهوگریخته شنیدم، نفسِ فعال شدن در جریان انتخابات شوراها مورد نظر مجموعه احزاب و شخصیتهای اصلاحطلب هست. اینکه این امر منجر به چه سازوکاری برای انتخابات و تهیه لیست مربوط به اصلاحطلبان در انتخابات خواهد شد، و آیا منجر به لیست واحد میشود یا نه، به نظرم الان کمی زود است و باید صبر کرد تا دید چه سازوکارهایی اندیشیده میشود. چیزی که میشود الان گفت این است که اگر یک سازوکار منصفانه و قابلقبول در برکشیدن لیست واحد در جریان اصلاحات شکل بگیرد، این کمک خواهد کرد تا لیست واحدی در انتخابات ارائه شود. به یک نکته هم باید توجه کنیم و آن اینکه انتخابات تناسبی این اجازه را به گروههای سیاسی خواهد داد که برای پیروز شدن، الزاماً به لیست واحد در حین برگزاری انتخابات فکر نکنند. یعنی انتخابات تناسبی برنده انتخابات را به گونهای برخواهد گزید که الزاماً نیاز نیست همه نیروهای همفکر از یک جناح سیاسی یک لیست واحد ارائه دهند؛ چون به تناسب رأیی که هر حزب یا جریان میآورد، سهمی از پیروزی خواهد داشت. قاعدتاً و عرفاً در انتخابات تناسبی معمولاً ائتلافها بعد از برگزاری انتخابات شکل میگیرد. یعنی نیروهای سیاسی در احزاب، توان خود را به کار میگیرند تا کرسیهای بیشتری کسب کنند و سپس در مرحلهای که پیروز مشخص شد، در صحن شورا، کاندیداهایی را که توانستهاند پیروز کنند، در کنار هم قرار دهند و ائتلافها معمولاً آنجا شکل میگیرد. هرچند ارائه لیست ائتلافی هم منتفی نیست و میتواند همچنان موضوعیت داشته باشد، اما انتخابات تناسبی اهمیت ائتلاف قبل از برگزاری انتخابات را به شکل ساختاری کمتر خواهد کرد. اینکه در جناحهای مختلف چه رقم خواهد خورد چون اولین بار است که انتخابات بهصورت تناسبی برگزار میشود به نظر باید کمی صبر کرد و آینده را دید.»
روزنهگشایان در انتخابات شوراها حضور مؤثر خواهند داشت
باقری در پاسخ به این سؤال که آیا احتمال دارد شاهد حضور طیف متفاوتی از جناح اصلاحطلب باشیم یا خیر نیز گفت: «اگر منظورتان از طیف متفاوت در جریان اصلاحات، دوستانی است که به عنوان «روزنهگشا» معروف شدهاند، به نظرم میرسد که بعد از دو انتخاباتی که اصلاحطلبانِ معروف به روزنهگشا در آن حضور داشتند و دیدگاه و مبانی فکریشان در این مدت تا حدودی بیشتر در جامعه معرفی و شناخته شده است، همانطور که در دو انتخابات اخیر مشارکت و تأثیرگذاری انتخاباتی داشتند، با توجه به شناختی که از زوایای فکری و نگاه این جریان سیاسی دارم، در انتخابات شوراها هم میتوانیم شاهد حضور این جریان باشیم.
این جریان که در ذیل جریان بزرگ اصلاحگری میگنجد، در این انتخابات شاید جدیتر و چهبسا در قالب سازمانها و تشکلهای سیاسی جدید در انتخابات شورا حضور داشته باشد. ایدههای محوری این جریان روشن است: نگاه به توافقگرایی، ایجاد ائتلافهای حل مسئلهای بزرگ، نگاه تدریجیگرا به مقوله اصلاحگری، نگاه قانونگرایی در ضمن سیاستورزی و پرهیز از خشونت. اینها ایدههای محوری است که جریان روزنهگشایی داشته و همانطور که عرض کردم در جامعه شناخته شده است.
حالا ترجمه این ایدهها به اقتضای انتخاباتی که در پیش است یعنی انتخابات شوراهای شهر و روستا به این صورت خواهد بود که این ایدهها در حوزه مدیریت شهری و روستایی چه عناوینی پیدا میکند؛ این را باید قدری منتظر ماند تا دید. منتها قطعاً توجه به عدالت شهری و همچنین نگاه توسعهای به نحوه اداره شهرها میتواند از جمله ایدههای محوریِ ترجمه آن ایدههای کلی در قصه انتخابات شوراها باشد که باید قدری صبر کرد تا به شکل جامع در مرآ و منظر مردم قرار بگیرد.»